Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

De erfenis van Playboy
Mannen en hun gebrek aan betrokkenheid

Mannenharten, de man op de vlucht voor het huwelijk Door Barbara Ehrenreich Vertaling: Johan Oostlander Uitgever: Bert Bakker, 228 p., f 27,90
Lodewijk Brunt

Waarom zouden mannen eigenlijk trouwen? Wat heeft een huwelijk ze te bieden? Ondanks de feministische golf en allerlei maatregelen tot nivellering staan mannen er nog steeds florissant voor als je hun posities op tal van maatschappelijke terreinen zou vergelijken met die van vrouwen. Wat drijft hen er, bijvoorbeeld, toe hun inkomen met een vrouw te willen delen en een leven lang te zwoegen als kostwinner en vader van een stel kinderen, die behalve dat ze een bron van vreugde vormen dikwijls genoeg tot frustrerende kopzorgen aanleiding geven? Tot voor kort leek het antwoord op die vragen zó vanzelfsprekend, dat mensen nauwelijks de moeite namen er langer dan een seconde bij stil te staan. Vanuit de religieuze optiek was het een door God gegeven aangelegenheid dat mannen en vrouwen huwden en een gezin stichtten. Door beoefenaren van de wetenschap werd er niet veel anders over gedacht, al gebruikten ze doorgaans een eigen jargon. Onder verwijzing naar de dierenwereld werd plompverloren vastgesteld dat mannen door hun ‘instincten’ tot het kostwinnerschap gedreven zouden worden. Het ging om een ‘natuurlijk verschijnsel’. Mensen die hier aan durfden te twijfelen, werden in het gunstigste geval gezien als vreemde zonderlingen of halve idioten.

Dat was het geval met de Amerikaanse journalist H.L. Mencken, een verstokte vrijgezel. In zijn uit 1918 daterende geschrift In Defence of Women betitelt hij mannen die zich door vrouwen tot een huwelijk laten strikken als pathetische opscheppers. Want door te trouwen worden mannen tot ‘huisbedienden’ gedegradeerd en opgezadeld met alle plichten. De wet schrijft voor dat mannen hun echtgenoten financieel moeten ondersteunen, maar laat na om vrouwen er zelfs maar aan te herinneren in ruil daarvoor behoorlijke maaltijden te bereiden: ‘Als de gemiddelde Amerikaanse huisvader eens lekker wil eten moet hij naar een restaurant, net zoals hij naar een opvoedingsgesticht moet gaan om nette, goed opgevoede kinderen te ontmoeten.’ Tot diep in de jaren vijftig bestond in brede kring de overtuiging dat er aan mannen die op hun vijfentwintigste nog niet waren gehuwd op z'n minst een steekje los zat. Zulke mannen werden gezien als onverantwoordelijk en onvolwassen en menigeen vermoedde dat er misschien sprake was van iets ziekelijks: al of niet verdrongen homoseksualiteit!

Vrijblijvende basis

In het begin van de jaren vijftig worden er voor het eerst gaten geslagen in deze traditionele ‘kostwinnersideologie’. Dat is althans het geval in de Verenigde Staten. Daar verschijnt in 1953 het eerste nummer van Playboy op de markt, een tijdschrift dat een filosofie ademt die lijnrecht ingaat tegen de gevestigde opvattingen. ‘Vaak hoor je dat vrouwen romantischer zouden zijn dan mannen, maar het enige dat vrouwen willen is zekerheid en ze zijn tot alles in staat om de vrije, avontuurlijke geest van een man te breken,’ aldus een verklaring in een van de eerste afleveringen. In The Hearts of Men, het boek van de Amerikaanse sociaal-historicus Barbara Ehrenreich dat dezer dagen in een Nederlandse vertaling is uitgekomen, wordt de betekenis van Playboy als volgt beschreven. ‘Het punt waar het om draaide was geld, mannen verdienden het en vrouwen wilden het. Het favoriete onderwerp in de cartoons in Playboy was een situatie waarin een bejaarde man aan de haak werd geslagen door een ordinaire del en waar hij dan later flink voor in z'n portemonnaie moest tasten. De boodschap die de wulpse kleurenfoto's met naakte vrouwenborsten verborgen was simpel: “Sex kun je nu op een vrijblijvende basis kopen, laat je dus niet strikken voor een meerjarig contract.”’ Van vrouwen en vrouwelijk schoon mocht met volle teugen worden genoten, in de visie van Hugh Hefner - de oprichter van het blad -, als mannen er maar zorg voor droegen dat ze op geen enkele manier betrokken raakten. ‘Kijk eens goed naar die zielige, gedisciplineerde huisvaders, sjouwend door door vrouwen gedomineerde straten in een door vrouwen gedomineerd land. Probeer er maar eens achter te komen wat zij doen terwijl jij elke avond met een ander uitgaat (...). Doe maar geen moeite. Ze zullen je vertellen dat het huwelijk het mooiste is dat er bestaat, zeker voor een man. Natuurlijk! Denk je dat ze de grootste fout van hun leven zullen toegeven?’ luidde een typisch Playboy-commentaar uit de eerste jaren.

Tal van vrouwelijke auteurs hebben de afgelopen jaren opgemerkt, dat de kritiek op het bestaande huwelijkspatroon vooral is voortgekomen uit het feminisme. Barbara Ehrenreich laat overtuigend zien dat de ‘rebellie van mannen’ al veel eerder begonnen was. Van Playboy trekt ze de lijn door naar de beweging van beatniks en hippies en naar de recentere stromingen die gericht zijn op allerlei vormen van ‘psychische groei’. Dat deze mannenrebellie niet eerder in deze vormen werd opgemerkt zou het gevolg kunnen zijn van de grote onderlinge verdeeldheid die er tussen de verschillende manifestaties ervan bestond, maar ook van het ontbreken van échte radicaliteit. De kritiek op het huwelijk en het doortrapte karakter van vrouwen ging zelden of nooit gepaard met een verderstrekkende kritiek op het Amerikaanse kapitalistische bestel.

Cocktails

Ehrenreich merkt op: ‘Het gemeenschappelijke doel, van Playboy tot de alternatieve beweging van de jaren zestig en de psychologische reëvaluatie van mannelijkheid in de zeventiger jaren, was om mannen als consumenten te legitimeren. Als deze beweging een visie heeft gehad dan is het vaak een materiële visie geweest; bevrijding door middel van cocktails en reproducties van schilderijen van Picasso in een vrijgezellenflat, bevrijding met behulp van knoopgeverfde shirts en goede wijnen of gymschoenen van zestig dollar en Adidas sportkleren. En, als deze beweging een blijvend gevoel van verontwaardiging heeft gekend, dan was het vaak eerder gericht tegen vrouwen dan tegen de smaakmakers van de bedrijven en dictators binnen het werk. Zelfs de meest zelfbewuste en uitgesproken mannelijke rebellen, de woordvoerders van de mannenbevrijding uit de jaren zeventig boden geen betere visie dan wat meer ontspanning en plezier voor mannen, mogelijk gemaakt door, natuurlijk, de afgenomen afhankelijkheid van vrouwen.’ Mannen hebben zichzelf als consumenten weten te aanvaarden, dat doet ze vasthouden aan privileges als hogere inkomens - ze zijn geneigd het ‘gezinsinkomen’ voor zichzelf in te pikken - en dat laat vrouwen zitten met de gebakken peren. Het aantal alleenstaande mannen neemt in de Verenigde Staten toe. Terwijl die mannen zich opmaken om met volle teugen van het goede leven te genieten, is er bij vrouwen sprake van vereenzaming en verarming, ze zijn in toenemende mate aangewezen op onderlinge solidariteit en op steunmaatregelen an de staat. Onder Amerikaanse condities betekent dit een sterk voortschrijdende ‘feminisering van de armoede’.

Barbara Ehrenreich

The Hearts of Men is een verdienstelijk boek. Het valt niet mee om een geschiedenis van mentaliteiten te schrijven, zeker als het gaat om een recente periode, waar-

Vervolg op pagina 14