Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 6]

De zaak kan mondiaal worden aangepakt
De toekomstplannen van de vereniging ‘Boekenvak en Video’

Rudie Kagie

Bij het Bruna-filiaal in de Haagse Passage stapte onlangs verkoopster Marjolein ten Velden op. In een uitvoerige brief aan de afdeling personeelszaken lichtte ze de achtergronden van haar zelfgekozen ontslag toe. Sinds het hoofdkantoor van het concern centraal bepaalt hoeveel en welke artikelen over de vestigingen worden gedistribueerd is voor menigeen de lol er af. Gangbare titels worden lang niet allemaal ingekocht. De afscheidsbrief: ‘Wel krijgen we non-fiction toegestuurd, waar we uiteraard zelf niet om vragen, aangezien het publiek daar over het algemeen geen belangstelling voor heeft. Deze boeken nemen echter wel een hoop plaats in beslag. Ik krijg sterk de indruk dat het Bruna niet of nauwelijks interesseert of er boeken worden verkocht en er niet nagedacht wordt wat interessant dan wel een dwingende must is voor het koperspubliek.’ Ook de nieuwe richtlijnen over de maximaal aan een klant te besteden tijd wekten de wrevel van de vertrekkende medewerkster (‘een boek is geen pak suiker’) en het oprukkende aantal ‘branche-vreemde artikelen’ zou volgens haar overwegend gezichtsverlies voor de winkelketen opleveren. Ze besloot: ‘Al met al heb ik niet meer het gevoel in een Boekhandel (met een hoofdletter B) te werken, iets waar ik ruim vier jaar geleden bij indiensttreding voor gekozen heb. Ik heb het gevoel meer en meer voor schut te staan naar de klanten toe, met het huidige assortiment. Mijn tijd kan ik wel beter gebruiken en mijn inspanningen besteed ik liever aan nuttige zaken.’ Het epistel van de uitgetreden kracht kwam uitvoerig ter sprake toen de ondernemingsraad van Bruna vergaderde. Directeur Allard Constandse pareerde de kritiek met een verwijzing naar de moderne tijd. ‘Wij zullen moeten beseffen dat de traditionele boekhandel voor een groot winkelbedrijf niet rendabel is.’ sprak hij volgens de notulen. ‘Wij zullen ons economisch draagvlak moeten verbreden. Alleen rendabele omzet heeft zin als wij het bedrijf willen laten bestaan. Aan incourante voorraad heeft niemand wat. Het blijft echter nog zoeken en daarbij worden fouten gemaakt, maar de grote lijn blijft bestaan.’

In Engeland volgden de 355 boekwinkels en 51 kiosken van het W.H. Smith-concern aanvankelijk dezelfde koers: met boeken, tijdschriften en schrijfwaren viel niet genoeg te verdienen, daar moesten tabak, speelgoed, snoep en filmrolletjes aan worden toegevoegd. Een succes werd het niet. Toen uit onderzoek bleek dat leeslustige kopers in toenemende mate naar de concurrent stapten kwam W.H. Smith tot inkeer. Het concern beperkt zich wederom tot de verkoop van boeken, kranten en tijdschriften. Daar zal vroeg of laat onherroepelijk video bij komen. Als de markt en de mogelijkheden voor het nieuwe artikel eenmaal zijn ontdekt is er geen ander type winkel dat zich over het medium zou kunnen ontfermen. Het is een perspectief met volgens Wim Waanders van de gelijknamige boekhandel in Zwolle ‘nogal controversiële kanten’: de meesten van zijn vakgenoten reageren sceptisch. Dat is de schuld van het huidige aanbod, dat naar elke videotheekbezoeker kan vaststellen, hoofdzakelijk bestaat uit seks en geweldfilms waar Hilversumse zendgemachtigden niets in zien.

Videotapes

In het directievertrek op de eerste verdieping aan de Grote Markt te Zwolle rust de blik van een half dozijn geportretteerde voorvaders op de telg die het familiebedrijf in het uitgeven, drukken en verkopen van boeken voortzet. Wim Waanders is trots op die traditie. Maar what about de toekomst? Heeft hij er ooit over nagedacht hoe zijn zaak er in het magische jaar 2000 zal uitzien? Jawel, dat heeft hij.

De vraag blijkt de 40-jarige zakenman sterk bezig te houden. Hij verwacht dat zijn inloopfirma geleidelijk zal veranderen in een mediawinkel. Het zou, denkt hij, wel eens zo kunnen zijn dat in het jaar 2000 de helft, of minstens een derde, van de verkoopruimte in beslag wordt genomen door video-tapes. Het kan ook zijn dat in die tijd de beeldplaat is ingeburgerd. Dat hoopt hij maar. Jaren geleden zag hij dat ding al op de Firato, maar de industrie talmt nog, in afwachting van een geschikt moment voor massaproduktie.

Waanders is lid van de vereniging Boekenvak en Video. ‘Wij zijn mediahandelaren,’ legt hij uit. ‘Of we nu media in gedrukte vorm of in elektronische vorm verkopen maakt in wezen weinig uit. In dit vak lopen nogal wat mensen rond die gedreven worden door grote liefde voor het boek zonder dat ze zich van hun economische functie volledig bewust zijn. Dat is een bottleneck waar we de laatste tijd tegenaan lopen. De boekhandel is economisch gesproken een uiterst zwakke branche. Als je ziet hoe de rendementen liggen, schrik je je dood. Alleen de boekhandels die meer commercieel-economisch denken redden het.’

In 1974 was Waanders de eerste boekhandelaar van Nederland die een videorecorder in zijn winkel opstelde: een log, houten bakbeest met spoelen van een decimeter dik, dat het publiek in zwart-wit trakteerde op een herhaling van televisieprogramma's die met actuele boektitels te maken hadden. ‘Verkoopbevordering kwam voor mij op de tweede plaats, het ging om het introduceren van het medium in de boekhandel,’ zegt Waanders. ‘Vanwege mijn b-opleiding ben ik technisch geïnteresseerd, ik wilde dat soort dingen goed volgen. Ik bleek mijn tijd te ver vooruit te zijn. Na twee jaar ben ik er mee gestopt, er was absoluut geen software in die dagen. De ontwikkelingen gingen veel langzamer dan ik had gehoopt.’

Elektronisch uitgeven

Nu, tien jaar later, voorziet de boekverkoper dat zijn oude droom binnen afzienbare termijn eindelijk werkelijkheid wordt. Het tijdperk waarin het beeldscherm minstens zo'n belangrijke informatiebron is als het gedrukte woord breekt aan. Waanders: ‘In de educatieve hoek is elektronisch uitgeven al aardig ingeburgerd, nu komt de algemene boekhandel aan de beun. Je zag het al aan de aerobic-rage: wie die wilde volgen had meer aan de videotape waarop Jane Fonda de bewegingen voordeed dan aan een boek waar dat werd uitgelegd. Het zal niet lang meer duren of ik verkoop videotapes over tuinieren, verzorging van dieren, spon en koken. De eerste jaren wordt misschien tien procent van de boekenvoorraad in mijn winkel door software vervangen, later zal dat geleidelijk meer worden. De zaak kan mondiaal worden aangepakt. Buitenlandse banden kunnen ondertiteld worden, dan zitten we na verloop van tijd met een gigantisch aanbod. Het enige probleem is nog de prijs. Wil de videoband écht populair worden dan zal hij veel goedkoper moeten worden. Zeventig gulden voor een informatieve produktie is nog geen consumentenprijs. Dat hebben de mensen wel voor een boek over, maar voor zo'n tape zie ik ze dat nog niet betalen.’

De Nederlandse Boekverkopers Bond heeft de statuten al aangepast bij de komende ontwikkelingen. ‘In onze filosofie is een boekhandel een informatiewinkel, waar video thuishoort.’ zegt bondsdirecteur Stef Bertina. Hij wijst er op dat de branche ‘zich steeds flexibel heeft opgesteld ten aanzien van nieuwe marktontwikkelingen.’ Toen bleek dat steeds meer detaillisten de handel in boeken gingen combineren met tijdschriften, verzette de bond de bakens en noteerde ook kioskhouders als lid. Vijftig jaar geleden zag elke boekhandel er nog hetzelfde uit, tegenwoordig hebben de zaken allemaal een ander karakter. Soms dreigt het boek zelfs een bijprodukt te worden. Bertina heeft begrip voor die ontwikkeling. ‘Het boek,’ zegt hij, ‘is voor ondernemers die commercieel denken een onaantrekkelijk produkt geworden. De bruto-marge, gekoppeld aan de omloopsnelheid, leven een onbevredigend bedrijfsresultaat op. De meest succesvolle titels worden tegenwoordig ook verkocht door supermarkten en boekenclubs, die hoge koningen van de uitgevers krijgen. De boekhandel mag de minder populaire titels verkopen waar een lage marge op zit. Een vierkante meter boeken leven daar minder op dan een vierkante meter andere produkten.’

Dat verklaart waarom de winkelketen Bruna bijvoorbeeld de omzet poogt te verhogen door sigaren, snoep, kaarsen en binnenkort ook zonnebrillen te verkopen. Bij personeel met een optimistischer visie op de afzetmogelijkheden van bedrukt papier leidt de nieuwe koers van de - voorheen bij Albert Heijn werkzame - directie tot ontevredenheid.

Het kan ook anders. De Duitse uitgeverij Dumont, gespecialiseerd in kunstboeken, ging al overstag met videotapes over kunst. De eerste produkties schijnen prachtig te zijn, maar peperduur: honderd minuten Hundert Meisterwerke des Louvre kost 230 Mark, tachtig minuten Le Mystère Picasso 110 Mark. Op stapel staan banden over Manet, het Prado in Madrid en over Carl Spitzweg. In ons land experimenteerde Zomer & Keuning met een tape over eigentijds tuinieren, maar het resultaat zal wegens een vooralsnog te amateuristisch bevonden niveau de buitenwereld niet bereiken. Uitgeverij Landshoff wil naar het voorbeeld van Dumont videobanden over kunst gaan maken. Plannen om in de naaste toekomst behalve boeken ook registraties van bewegende visualia uit te geven leven verder bij Bosch & Keuning, Cantecleer, Muusses, Bruna, Thieme, Rostrum, Malmberg, Gaade, Vereniging ter Verspreiding van de Heilige Schrift, Veralux (een nieuwe VNU-dochter), Lecturama en de Leidse Onderwijs Instellingen. De opdrachtgevers hebben de buit inmiddels onder drie producenten verdeeld: Belbo Productions (tot dusver vooral actief als leverancier van internationaal verkochte televisiedocumentaires). Toonder Studio's en Fauna Film.

Geen verkoopkanalen

Het schijnt hard te gaan. Vorig voorjaar werd de Vereniging Boekenvak en Video opgericht, vorig najaar waren al honderdtwintig boekhandelaren lid. De vereniging legt zich toe op ‘het bevorderen en coördineren van initiatieven en activiteiten, gericht op het integreren van de produktie en distributie van voorbespeelde non-fiction videobanden in boekhandel en uitgeverij.’

Vervolg op pagina 10