Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 12]

Mozart ondergronds
Poëzie van Jaroslav Seifert vertaald

Mozart in Praag door Jaroslav Seifert Vertaling: Toon Rammelt jr. en Hanna Svobodová Uitgeven Ambo, f 12,50
En vaarwel! door Jaroslav Seifert Vertaling en voorwoord: Jana Beranová Uitgever: Agathon, f 19,50
Kees Mercks

De reacties op de toekenning van de Nobelprijs 1984 aan de Tsjechische dichter Jaroslav Seifert hebben met elkaar gemeen dat ze op een of andere manier dit eerbewijs menen te moeten rechtvaardigen.^1. Alsof Seifert niet gewoon Seifert is, geboren in 1901, en al jaren een levende legende.

Hij belichaamt ruim zestig jaar Tsjechische literatuurgeschiedenis, met alle ups en downs die deze heeft gekend, mede onder invloed van de roerige en ingrijpende politieke ontwikkelingen (1918, 1938, 1948, 1968). Hij is de laatste overlevende van de Tsjechische modernisten uit de vooroorlogse jaren en zag tot op de dag van vandaag vele literaire stromingen aan zich voorbijtrekken.^2. Daarbij wist hij echter het geheel eigen karakter van zijn poëzie te bewaren, zonder ooit echt vast te lopen in stereotypieën.

In de duistere jaren vijftig dacht men dat hij menselijk en literair was uitgeput, maar in de jaren zestig kwam hij onverwachts terug, vol nieuwe inspiratie en met een vernieuwde, vrijere dichtvorm. Tijdens de normalisatie van de haast even duistere jaren zeventig vreesde men opnieuw dat hij mentaal gebroken was, maar opnieuw keerde hij terug en wederom verjongd, met name in het ‘ondergrondse’ circuit. Aan het einde van de jaren zeventig verraste hij weer iedereen met een lijvige autobiografie die eerst ondergronds en later ook - in verminkte vorm - bovengronds verscheen.

Tijdens dit lange leven kwam hij verschillende keren hard in botsing met de communistische partij die hij aanvankelijk, zoals zovele jonge avantgardisten, een warm hart toedroeg. In 1929 keerde hij haar - samen met nog een aantal prominente schrijvers - de rug toe, toen die partij onder leiding van de latere president Gottwald het stalinisme begon te omhelzen. Onder dezelfde Gottwald, de eerste ‘arbeiderspresident’, kreeg hij een publikatieverbod omdat hij zich weigerde aan te passen aan de eisen van het socialistische realisme. Maar op het Schrijverscongres van 1956 durfde hij het onder grote ovatie op te nemen voor zijn collega-schrijvers, die in de voorgaande periode het slachtoffer waren geworden van de stalinistische excessen. In het dramatische jaar 1969 trachtte hij, nu zelf voorzitter van de Schrijversbond, het normalisatieproces te vertragen, maar ondergroef daarmee zijn eigen positie als voorzitter en als dichter en werd naar de ondergrondse literatuur verbannen. Hoewel zijn publikatieverbod nu niet totaal was (er verschenen nog wel wat selecties van vroeger werk), aarzelde hij in 1977 niet om Charta te ondertekenen, de wettige erfgenaam van het humane socialisme.

Jaroslav Seifert

1. Nobel Prize Jaroslav Seifert 1984, uitgever: Freundschaftskreis des Dichters J.S., bestelbaar bij Dialog, Frankfurt a/M.

2. Moderne Tsjechische literatuur, opstellenbundel, BRT-brochure, bestelbaar bij BRT en boekhandel.

Mozart

Temidden van al deze stormen behield Seifert zijn integriteit, zijn gevoel voor de eeuwenoude Tsjechische en universele waarden en warme menselijkheid. Bij zijn hoge ouderdom en zeer zwakke gezondheid blijft hij voor vele Tsjechen de artistieke en morele rots in de branding en een persoonlijkheid die zonder verhevenheid en in alle bescheidenheid boven de partijen staat. Door zijn standvastige en karakteristieke levenshouding en door de betrekkelijke eenvoud van zijn poëzie is Seifert ongekend populair en zien vele Tsjechen in hem de woordvoerder van wat hen zelf bezielt en beroert. De officiële media konden hem daarom en vanwege die prijs eenvoudig niet negeren. Meesmuilend moesten ze hem op zijn ziekbed komen feliciteren, beleefd en afstandelijk alsof het al de zoveelste keer was dat een Tsjech een Nobelprijs won: absurdisme van de bovenste plank die in de realiteit ten tonele werd gevoerd...

De onderhavige bundels vertalingen van zijn poëzie putten uit verschillende perioden. Mozart in Praag werd in 1946 geschreven (en in 1951 nog net gepubliceerd). In menig opzicht draagt het dan ook de sporen van de juist voorbije wereldoorlog: verval, verderf, dood en lood, motieven die contrasteren met de opgeroepen en moeizaam gezochte herinnering aan de sprankelende, levensblije sfeer van Mozarts muziek. Als ‘medium’ geldt het graf van Josefina, de charmante gastvrouw en getalenteerde sopraan die Mozart tijdens zijn verblijf in Praag het leven verzoette. Door haar liet hij zich overhalen de aria ‘Bella mia fiamma, addio!’ te schrijven en aan haar op te dragen. Naar deze aria zijn allerlei verwijzingen in de dertien rondelen die deze bundel telt, en dit gegeven had best als voetnoot

Vervolg op pagina 15