Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 16]

[Een gids voor het geheugen - vervolg]

voor hen kwamen drie februaristakers in de plaats. Het bleef bij ‘De achttien dooden’. Paapes kleine studie behoort tot de stroom literatuur die in de jaren zestig over het verzet verscheen en volgde op de herinneringen van J.B. Charles, ‘Jan Jansen’ en Willem Drees.

Verzetsgroep Zwaantje door Wil Vening Uitgever: Strengholt, 232 p., f 24,90

Wil Vening schreef vele boeken waaronder een tweetal over zeelieden. En toen kwam ze in aanraking met het verhaal van Harrie Roossien, coasterkapitein en betrokken bij het smokkelen van mensen en berichten naar Zweden. ‘Voor een auteur een gouden klus...’

In de schaduw van gisteren door H.M. van Randwijk Uitgever: Bert Bakker, 320 p., f 34,50

Met De lange nacht van Mathieu Smedts en C. Troost, Ik neem het niet van Evert Werkman en De Geuzen van Harry Paape behoort In de schaduw van gisteren van 20 jaar geleden door Van Randwijk tot de klassieke literatuur over het verzet. Het boek bestaat uit talloze korte stukjes die Van Randwijk tussen december 1960 en mei 1965 onder het pseudoniem Sjoerd van Vliet in het Algemeen Handelsblad publiceerde. In deze onopgesmukte artikelen volgt Van Randwijk de oorlogsgebeurtenissen min of meer op de voet; links en rechts deelt hij af en toe een snier uit, hij becommentarieert, overweegt, vertelt een persoonlijke herinnering. Een boek kortom dat in de geschiedschrijving over de oorlog een cruciale plaats inneemt.

Vlucht en verzet Dagboek van een KP'er door Piet Stavast Uitgeven Friese Pers Boekerij, 264 p., f 22,90

Een ouderwets oorlogsverhaal, deze herdruk onder andere titel van Een doodgewone KP'er. Het begint zoals het hoort, in de nacht van 9 op 10 mei en eindigt met de bevrijding. Daartussen zit een relaas over de gevangenis, Vught, St. Michielsgestel en natuurlijk de knokploeg in Friesland met als hoogtepunt de overval op de strafgevangenis van Leeuwarden. Hierover verscheen onlangs overigens ook een boek onder de titel De kraak (T. Wever, f 17,50) en van de hand van Arend Jan Wijnsma. Wat in dit boek van Piet Stavast, zoals in zovele van dit genre, opvalt is dat de vijf jaren die ‘oorlog’ heten alleen uit oorlogsgebeurtenissen bestaan. Maar was dat nu ook zo? Was het leven van een doodgewone KP'er ook niet heel vaak doodgewoon?

Het verzet 1940-1945 door Richter Roegholt, Jacob Zwaan e.a. Uitgever: Unieboek, 184 p., f 29,50

‘Zonder het verzet 1940-1945 zou hier een ander volk hebben geleefd, een volk dat zich suf en laf alle onrecht had laten welgevallen en dat zijn minderheden zonder meer had laten uitmoorden. Men kan zeggen dat het verzet de eer van het volk heeft gered, een eer die werd gedragen door... wie er ook maar door de vonk werd getroffen, de vonk van het “Nee”!’ Aldus Richter Roegholt in het inleidend hoofdstuk van deze verzameling opstellen (acht in totaal) over het verzet. Een zin vol dramatische kracht die onwillekeurig een gevoel van trots oproept, maar of hij nu ook klopt? Wat is de betekenis van het verzet geweest? Welke praktische effecten heeft het gehad, welke morele? Waren er bepaalde overeenkomsten tussen mensen die in het verzet gingen (jong, ongetrouwd)? Welke denkbeelden leefden er in het verzet over de naoorlogse periode? In hoeverre is het beeld van het verzet gekleurd door naoorlogse verhalen? Dat zijn enkele van de talloze vragen die in een studie over het verzet, veertig jaar na de oorlog, aan bod hadden moeten komen. In deze beschrijvende opstellen wordt verteld wat al bekend is: welke militaire verzetsgroepen er bestonden, wat het ideële verzet inhield enzovoort. Er zijn slechts vier pagina's gewijd aan de periode dat het verzet werkelijk ‘massaal’ werd, vanaf het moment dat de bevrijders nabij waren.

bevrijding
Bevrijding Operatie ‘Manna’ De geallieerde voedseldroppings april-mei 1945 door Hans Onderwater Uitgever: Unieboek, 156 p., f 27,50

‘De tijden schrijden voort en wij moeten meegaan,’ zal de koekjesfabrikant gedacht hebben die in mei 1965 op het onzalige idee kwam om pakjes crackers boven enkele grote steden uit te werpen. Iedereen moet de hint begrepen hebben: het Zweedse wittebrood! Over dit onderwerp publiceerde Nico Scheepmaker in 1979 een anekdotisch boekje. Hans Onderwater deed het onderzoek nog eens over, en grondig. Vluchtroutes, namen van bemanningsleden, plaatsen van dropping en tonnage, het staat er allemaal. Plus natuurlijk de mythische verhalen over het brood dat ‘zomaar’ uit de hemel viel.

De bevrijding van Europa door George Stevens jr. e.a. Uitgever: Het Spectrum, 190 p., f 39,90

Het archief kleurendia's van Alphons Hustinx waaruit onlangs een selectie is verschenen, geeft een heel ander beeld van de oorlog dan tot dusver bekend was. Datzelfde geldt in zekere zin ook voor dit boek dat samengesteld is uit de stills van filmbeelden in kleur die George Stevens (regisseur van onder meer Anne Frank) voor eigen gebruik maakte. Ze werden