| |
| |
| |
[Een gids voor het geheugen - vervolg]
lijk met rust laten, de oude gezagsverhoudingen handhaven, de koloniën koloniën laten en de communisten en pacifisten naar een uithoekje van de samenleving dringen. Frank weigerde daaraan mee te doen, maakte Het Parool verwijten, werd op een zijspoor gezet en nam ontslag. Met woede en rancune beschrijft hij de verrotheid van de Nederlandse samenleving en hoe de jacht op joden na de oorlog doorging in de jacht op communisten en andere al te kritische personen.
| |
‘De goede oorlog’ Een verzameling herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog door Studs Terkel Vertaling: Th.H.J. Tromp Uitgever: Veen, 382 p., f 39,50
Ergens in het laatste deel van zijn onlangs vertaalde memoires beschrijft Klaus Mann de kloof die hem scheidde van zijn Amerikaanse medesoldaten. Als in een film getoond wordt waartegen ze gaan vechten, halen ze hun schouders op en noemen het propaganda. Als het over discriminatie gaat, knikken ze instemmend maar praten daarna verder over ‘niggers’ en ‘yellow-bellies’. ‘Is dat niet verschrikkelijk? Ik ben er erg van geschrokken,’ schrijft Klaus Mann aan zusje Erika. Wie dit stukje orale geschiedenis van Studs Terkel doorleest, zal hier minder verbaasd over staan. De wereldoorlog was voor de Amerikanen iets totaal anders dan voor de Europeanen maar dat wisten we eigenlijk al door Slaughterhouse 5, Catch 22 en The naked and the dead. Toch is het leerzaam ditzelfde nog eens in niet-fictieve bewoordingen te lezen.
| |
Op blote voelen Winter 1944 door Cor Jaring Uitgever: De Kern, 159 p., f 19,50
Fotograaf Cor Jaring, bij het uitbreken van de oorlog vier en bij de bevrijding negen jaar jong, vertelt hierin verhalen ‘met een scheutje bleekwater’ zoals het omslag weet te melden. Wat dat precies betekent wordt niet duidelijk maar amusant zijn ze, soms zelfs té. Pietje Bell in oorlogstijd, of om de omschrijving van een van de hoofdstukken te gebruiken: ‘Vieze Jan en de kip zonder kop. Waarin opoe Hitler de pispot over een agent kiepert, Jan de Boekenman op zijn verjaardag zijn buik verbrandt en Adam & Eva door een kip van de wand vallen.’ In ieder geval eens iets anders.
| |
Rudy, een strijdbare jood 1940-1945 door Rudy Blatt Uitgever: J.H. Gottmer, 275 p., f 29,50
Rudy Blatt, geboren in Duitsland, was een van de velen die tussen 1930 en 1950 over de aardbol gejaagd werden. In 1933 vluchtte hij naar Nederland en vond daar de mythische Nederlander die - overigens begrijpelijk - alleen in de verbeelding van sommige Duitse emigranten bestaat. ‘Hij (die Nederlander dus) walgde van de houding die het nationaalsocialisme tegenover de joden aannam.’ Was het maar waar. Na de Duitse bezetting vluchtte Blatt nogmaals, via een van de smokkelpaden over de Pyreneeën. Vanuit Spanje belandde hij in Engeland waar hij bij de Prinses Irene Brigade zijn opleiding kreeg. Eerst streed hij in Birma tegen de Japanners, vervolgens in bezet Nederland tegen de Duitsers. Als lid van de staf van prins Bernhard maakte hij de bevrijding mee. Dit alles vertelt Blatt in een niet altijd even heldere mengeling van memoires en fictie, maar op een spannende manier. En één ding staat vast: Blatt is de wandelde ontkenning van de joodse amor fati.
| |
Hun armoe en hun grauw gezicht Hongerwinter '44-'45 door B.H. Laurens Uitgever: Ad. Donker, 160 p., f 24,50
De voormalige hoofdonderwijzer Laurens vertelt in deze herinneringen hoe zijn leven tussen september 1944 en de bevrijding in een middenstandswijk in Rotterdam verliep. Een aardig verhaal maar het voegt weinig toe aan het al overvloedig bekende.
| |
collaboratie en verzet
Voor Führer, Volk en Vaderland De SS in Nederiand door Sytze van der Zee Uitgeven Sijthoff, 275 p., f 24,50
Een van de best gedocumenteerde terreinen in de Nederlandse oorlogsgeschiedenis is dat van de SS. Over hen, iets meer dan 20.000 kerels, publiceerde N.K.C.A. in 't Veld in 1976 immers een bronnenuitgave met uitvoerige inleiding. Maar negen jaar eerder was onder een andere titel deze populariserende studie van de huidige NRC-correspondent Sytze van der Zee al verschenen. Terecht kreeg dit boek veel aandacht zodat er nu een vierde druk kan verschijnen. Van der Zee vertelt zijn inderdaad onvoorstelbare verhaal in chronologische volgorde: hij begint met de oprichting van de SA in de jaren twintig en eindigt zijn relaas met een onderwerp dat de laatste tijd nogal wat aandacht gekregen heeft: de inschakeling van voormalige SS'ers in krijgsdienst, in Korea of Nieuw-Guinea. Naast Van der Zees boek zou eigenlijk het verhaal van de anonieme SS'er gelezen moeten worden dat in 1983 door Inge Spruit onder de titel Onder de vleugels van de partij (f 28,35) opgetekend werd. Historisch is dit boek waarschijnlijk minder betrouwbaar maar het geeft wel meer inzicht in de wereld van de SS dan het nuchtere verhaal van Van der Zee. Datzelfde geldt overigens, zij het in iets minder mate, voor De SS'ers van Armando en Sleutelaar dat eveneens in 1967 verscheen.
| |
De Geuzen door Harry Paape Uitgever: Sijthoff, 157 p., f 19,90
Precies twintig jaar geleden verscheen in de boekenweek het leesbare werkje van de huidige directeur van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie A.H. Paape over de eerste verzetsgroep die Nederiand rijk is geweest: die van Bernard IJzerdraat, de Schiedamse docent kunstnijverheid, die op de dag na de capitulatie het eerste Geuzenbericht opschreef en rondstuurde. Vanuit dit initiatief ontstond een kleine verzetsgroep die enige sabotageacties ondernam. Maar onervarenheid met dit werk, onvoldoende geheimhouding en verkeerde inschatting van de nazimethoden hadden tot gevolg dat de groep in november 1940 opgerold werd, In maart 1941 organiseerden de bezetters met veel vertoon een proces waarbij achttien Geuzen ter dood veroordeeld werden. Drie van hen kregen gratie maar
[vervolg op pagina 16]
|
|