Chaim Potok
Vervolg van pagina 3
heid van betoog, in combinatie met zijn stijl (eenvoudig), waardoor zijn boeken zo populair konden worden, want wat hij te zeggen heeft, daar is weinig populairs aan. Ongetwijfeld zou hij zijn argumenten tot een conclusie hebben kunnen forceren, als zijn hoofdpersoon hier niet een meisje was geweest. Of is dat misschien, impliciet, net het punt? Dat harpje van Davita - het simpele instrumentje dat aan de deur hangt en bij weggaan en binnenkomen een licht tingelend muziekje laat horen - symboliseert niet alleen de enige constante in het begrip ‘thuis’, de ‘goede’ muziek als tegengesteld aan de orkestratie van ‘slechte’ muziek in de buitenwereld, maar wil geloof ik ook iets aanduiden omtrent de rol van de vrouw.
Dat laat ik maar even voor wat het is: zelfgebreide symboliek. Dat het gezin in de eerste tien jaar van Davita's leven een gedesintegreerd bestaan leidde omdat de moeder, inmiddels hertrouwd met een belijdend jood, dwalende was, wordt met de nodige subtiliteit maar onmiskenbaar gesuggereerd. Welke keus Davita moet maken blijft, als gezegd, impliciet. Davita's Harp is, net als al die verhalen van Jakob Daw, een verhaal zonder eind, a story without an ending. Zo blijft het zelfs binnen de logica van het boek mogelijk dat Davita nog eens op eigen kracht andere inzichten zal ontwikkelen.
Het laatste is een voorbeeld van hoe Potok zijn puur conservatieve boodschap toegankelijk weet te maken. Wat de verstandigste keus voor zijn hoofdpersoon zou zijn, daar kan de lezer nog over denken, maar dan blijkt toch dat hij met krachtige hand in één richting is gestuurd. Kan Davita de (inmiddels ook weer gebleken) beperkingen van haar milieu vaarwel zeggen en de wereld intrekken om te doen wat ze wil? Jawel. Haar vader deed het ook. We weten waar het hem bracht. Onder een bom. Van alternatieve mogelijkheden kun je voorbeelden vinden, voerend, linea recta, naar een of andere catastrofe, die niet noodzakelijkerwijs voor het doel verzonnen is maar toch: het is alsof de schrijver voor elke uitweg een brullende leeuw heeft willen posteren. Natuurlijk winnen zijn argumenten zo aan kracht, maar zijn verhalen niet. Die worden emblematisch, meer parabel inderdaad dan roman. Anders dan een verhaal van Bellow, dat organisch is, groeit vanuit een centrum en zijn eigen ruimte schept, wekt een Potok-roman vaak de indruk een ruimte te vullen die er bij voorbaat was, een schema of kaart. Iets is hier te rigide, niet zozeer de personages, maar het plan. De complexiteit van een Potok-roman zit 'm in de veelheid van opgevoerde feiten, in het pure gewicht van het onderwerp, maar zelden in een diepte van bijvoorbeeld meerduidigheid. Waar tóch meerduidigheid bleef (The Chosen), probeerde hij die op te heffen in een vervolg (The Promise, een saai geval). Potok heeft zo weinig vertrouwen in de mens dat hij ook zijn eigen personages niet durft los te laten, geen ontdekkingen durft te laten doen. Het mag dan ook wel consequent heten dat New York in de laatste honderd bladzijden van Davita's Harp weer lijkt op het New York in The Chosen: vreemd afwezig en stil. Donkergeklede figuren begeven zich zonder op of om te zien naar de dichtstbijzijnde yeshiva of synagoge.
■
Marja Brouwers is de schrijfster van de roman Havinck (De Bezige Bij). In september verschijnt haar roman De Feniks.
Auteursrechtelijk beschermd