[Nummer 7 - 16 februari 1985]
Ter zake
Rudie Kagie
Dat drie uitgevers strijden over de vraag wie van hen de Nederlandse vertaling van een vijfhonderd jaar oud manuscript gaat publiceren kan slechts verklaard worden uit de roep van een leeshongerig publiek naar nog meer boeken over de middeleeuwen. In het kader van deze internationale trend verscheen vorig jaar bij Schocken in New York de eerste Engelstalige uitgave van de Catalaanse ridderroman Tirant lo Blanc, een uit 1490 daterend epos van Joanot Martorell en Marti Joan de Galba. Instemmend citeerde New York Times het oordeel van de schepper van Don Quichot die Tirant lo Blanc ‘het beste boek ter wereld’ noemde. Voor het huidige uitgeverswezen weegt het oordeel van New York Times minstens zo zwaar als van Miguel de Cervantes. Onlangs, toen Picador in Londen met de Engelse editie van the best book of the world kwam bleken inmiddels drie Nederlandse uitgevers achter de roman aan te zitten: Bert Bakker, Contact en Elsevier. Het laatste concern kocht van Schocken het uitvoerige voorwoord en het uilgebreide notenapparaat dat in de Amerikaanse uitgave is opgenomen. Uitgeverij Bert Bakker pakte het anders aan en deponeerde bij de Spaanse regering een verzoek om een bijdrage in de vertaalkosten. Het Ministerio de Cultura te Madrid besloot uit het fonds voor verspreiding van het Spaanse cultuurgoed een subsidie van 2.094.200 peseta's - wat neerkomt op veertigduizend gulden - voor de Amsterdamse uitgeverij te reserveren. ‘Het boek wordt daardoor aanzienlijk goedkoper. We hebben er al een uitstekende vertaler voor gevonden, die het oorspronkelijke manuscript uit hel Catalaans gaat vertalen,’ zegt Mai Spijkers, redacteur van Bert Bakker. Nu de zaak er zo voor staat heeft
Contact de plannen voor het boek laten varen. Elsevier weigert zich voetstoots neer te leggen bij uitgave van de roman door Bert Bakker. ‘We blijven geïnteresseerd,’ houdt Elsevier- uitgever Jan Bogaerts vol. Bert Bakker heeft weliswaar die Spaanse subsidie gekregen, maar de rechten voor wat betreft de inleiding en het notenapparaat uit de Amerikaanse uitgave rusten nog steeds bij ons. Ik heb me nog niet verdiept in wat er nu gaat gebeuren. Tirant lo Blanc is publiek domein; iedereen mag het uitgeven.’
Spijkers: ‘We willen in september 1986 met dat boek komen. Ik stel me voor dat ik eens met Elsevier ga praten om te kijken hoe we daar een mouw aan kunnen passen.’
De rij geduldig wachtenden voor de kassa van het Stedelijk Museum is wat geslonken, maar de belangstelling voor het boek La Grande Parade overtreft zowel in Nederland als in Duitsland - waar uitgeverij Schirmer und Mosel voor de distributie zorgt - nog steeds alle verwachtingen. Binnenkort verschijnt de tweede, druk; voor een kunstwerk van bijna vijftig gulden een buitensporig succes. De vreugde op de verantwoordelijke produktieafdeling van het Stedelijk Museum wordt echter getemperd door een onverwachte, forse claim van de Stichting Beeldrecht die de ‘reproduktierechten’ van een aantal beeldende kunstenaars ‘bewaakt’. Met andere woorden: de stichting wil een deel van de opbrengst van het boek. Dat geld zal zij dan verdelen onder de ‘rechthebbenden’, waarmee de eigenaardige situatie dreigt te ontstaan dat een klein deel van de kunstenaars wél en een groter deel niet voor hun bijdrage aan het boek betaald zou worden. Het Stedelijk zit lelijk met de kwestie in de maag. ‘Voor zover ons bekend zijn twaalf van de veertig kunstenaars die in La Grande Parade zijn opgenomen aangesloten bij de stichting,’ zegt Tonie Daalder van het museum. ‘Bij de samenstelling van dit boek was ons daarvan niets bekend. De lijst met alle bij Beeldrecht aangesloten kunstenaars is pas twee weken in ons bezit. We zijn met de stichting in onderhandeling over de afwikkeling van een en ander.’
De zestien winkels die zich in de verkoop van het vrouwenboek specialiseerden maken zorgelijke tijden door. Het Utrechtse collectief Savannah Bay - voorheen de Heksenkelder - zag de omzet van de winkel de afgelopen twee jaar met twintig procent dalen, vrouwenboekhandel Sappho in Leeuwarden verkocht vijftien procent minder en de baten van de Amsterdamse boekwinkel Xantippe slonken met negen procent. Heeft het vrouwenboek nog wel toekomst? Een jaar geleden balanceerde de Feministische Uitgeverij Sara op de rand van het faillissement. De crisis werd bijtijds bezworen, maar dat deze branche in een impasse is beland lijkt onmiskenbaar. ‘Toch ligt het anders,’ legt An Dekker van Sara uit. ‘De belangstelling voor onze uitgaven is niet afgenomen, maar de algemene boekhandel geeft meer aandacht aan het vrouwenboek. We hebben een zorgelijke tijd doorgemaakt. Vorig jaar hebben we het beleid omgebogen en nu zijn we weer winstmakend. Onze uitgeverij krijgt steeds meer een literair karakter. Vroeger gaven we twaalf boeken per jaar uit, die over het algemeen theoretisch of informatief waren. Nu geven we dertig boeken per jaar uit, waarvan achttien literair. Daar blijkt een markt voor te bestaan. Door die zakelijker opstelling zijn we nu een middelgrote uitgeverij geworden.’
Querido verrast opnieuw met een gebonden uitgave van Verzameld werk van Kafka: bijna duizend pagina's voor f 29,50. De herdruk is minder ‘eenmalig’ dan Querido de klant een jaar geleden bij het verschijnen van de eerste goedkope Kafka-omnibus deed geloven. ‘Het was aanvankelijk ook niet de bedoeling dat we het opnieuw tegen die prijs op de markt zouden brengen,’ zegt Peter van Gorsel van Singel 262. ‘We zijn gezwicht voor de boekhandelaren, die ons het hoofd gek zeurden of we niet nog eens met zoiets konden komen.’ Het begrip ‘eenmalig’ dient als het om ‘goedkope herdrukken’ gaat volgens Van Gorsel wel vaker met ‘een korreltje zout’ te worden genomen: ‘De pocketeditie die De Arbeiderspers bracht van 1984 is de meest herdrukte eenmalige herdruk.’
Rob van Gennep - zeggen zijn collega's - was degene die er zeven jaar geleden mee begon en nu doet bijna elke uitgeverij het: de eenmalige, goedkope herdruk van goed lopende titels. Na elf drukken in twee jaar tijds van De schaamte voorbij van Anja Meulenbelt kwam Van Gennep in 1978 met een pocket-uitvoering van het boek, die bijna de helft van de paperback kostte. De aanbieding was binnen een mum van tijd uitverkocht. ‘Wij hoorden die verkoopcijfers en zeiden tegen elkaar: dat kunnen wij natuurlijk ook,’ herinnert zich Bert Bakker, die haastig een voordelige reprint van Het gouden boek van Doris Lessing lanceerde. Bakker: ‘Daar hielden we zoveel aan over dat we besloten voortaan minstens één boek per jaar goedkoop te herdrukken.’ Volgende maand zijn van Hans Warren de schappelijk geprijsde (f 19,50) vierde drukken van Geheim dagboek '42-'44 en Geheim dagboek '45-'48 aan de beurt. Vraag aan Bakker: wanneer zullen De naam van de roos en Montaillou goedkoop in de winkel liggen? ‘We gaan ervan uit dat boeken minimaal twee jaar uit moeten zijn voordat we ze in prijs verlagen, dus reken maar uit,’ antwoordt de uitgever. De Bezige Bij laat in de pocketreeks van een tientje (Bibliotheek Thuis) binnenkort Misbruik wordt gestraft van Cees Buddingh' verschijnen, gevolgd door De val van Albert Camus, Ivoren wachters van S. Vestdijk en Een kamer voor jezelf van Virginia Woolf. Bij De Harmonie komt in april een goedkope herdruk van Montyn van Dirk Ayelt Kooiman.
Het Wereldvenster stopt de twee delen autobiografie Mijn leven van Emma Goldman (996 pagina's) in één band voor f 29,50.
Opmerkelijke prijsverschillen vertoont de fondslijst van Meulenhoff. Van Dood op krediet van Louis-Ferdinand Céline ligt vanaf mei zowel een luxe gebonden ‘Herengracht-editie’ à f 65, - als een goedkope herdruk (f 18,90) in de winkel. Later in het jaar wordt nog eens een paperback-versie van f 34,90 op de markt gebracht. Hetzelfde overkomt De komst van Joachim Stiller van Hubert Lampo: in maart verschijnt daarvan de goedkope pocket (f 12,50) gelijktijdig met de gebonden uitgave van f 45, -. ‘Ik geloof niet dat hier van een onverdedigbare tegenstelling sprake is.’ zegt Maarten Asscher van Meulenhoff. ‘De titels die zich voor een pocket-aanpak lenen zijn nu eenmaal de dragende titels uit het fonds: de moderne classics die monumentale aandacht verdienen. Een pocket-editie is een goede aanleiding om zo'n bock meteen in de gebonden serie klassieke meesterwerken op te nemen.’
Auteursrechtelijk beschermd