Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 10]

Het interview als portretkunst
Geleerden, schrijvers, en schakers in beeld

Interviews door Max Pam Uitgever: De Bezige Bij, 254 p., f 34,50
Karel Soudijn

De bundel Interviews van Max Pam bevat zestien portretten van geleerden, schrijvers, schilders, een uitgever, een musicus, een jurist en een schaker. De portretten werden oorspronkelijk tussen 1978 en 1984 gepubliceerd in Vrij Nederland (meer dan de helft), NRC Handelsblad, de Haagse Post en het Schaakbulletin.

Wanneer komt iemand voor de eer in aanmerking om in een krant of tijdschrift geïnterviewd te worden? Plaatselijke coryfeeën mogen in provinciale dagbladen hun zegje doen als ze een medaille krijgen of met pensioen gaan. Bij Max Pam is de aanleiding voor een gesprek meestal ook een bijzondere gebeurtenis in iemands leven. Kees Fens, bijvoorbeeld, komt in 1982 aan het woord omdat hij - als alles goed gaat - tot professor in Nijmegen benoemd zal worden. Gerrit Krol verwacht in 1983 dat hij binnenkort voor langere tijd ons land zal verlaten om elders een belangrijke managersfunctie te gaan bekleden. Lucas van der Land staat, als Pam met hem spreekt, op het punt om in de VUT te gaan. Van Jeroen Henneman wordt (in 1980) een tentoonstelling geopend. Cees Nooteboom heeft (eveneens in 1980) voor het eerst sinds lange tijd weer een roman gepubliceerd. Slechts in enkele gevallen is er geen belangrijke gebeurtenis aanwijsbaar, die een interview rechtvaardigt. Bij de uitgever Johan Polak, bijvoorbeeld, is op het moment van het gesprek niet iets speciaals aan de hand, hoewel hij tijdens het interview suggereert dat hij binnenkort tot de bedelstaf zal vervallen, omdat langzamerhand al zijn geld aan schitterende boeken is opgegaan.

Geschikt alibi

De overeenkomst met interviews in plaatselijke krantjes houdt al snel op. Bij Max Pam is een bijzondere gebeurtenis niet meer dan een geschikt alibi om op bezoek te gaan bij personen die onder alle omstandigheden de moeite van het spreken waard zijn. Veel interessanter is het om te horen, hoe zo'n man leest en schrijft. Max Pam stelt prikkelende vragen, zoals: ‘Een slecht boek vat je niet op als een persoonlijke belediging?’ Verderop vraagt Pam aan Fens: ‘Huil je wel eens bij het lezen?’ Zo'n vraag is waarschijnlijk nog nooit door de plaatselijke verslaggever gesteld aan de directeur van een schoenfabriek die zojuist door Hare Majesteit tot een hogere orde is verheven.

Het boeiende van deze interviews is, dat de geportretteerden naar voren komen als tamelijk complexe Figuren. De slavist Ton van den Baar, bijvoorbeeld, is niet alleen een geleerde die aan een woordenboek werkt; hij is ook iemand met een uiterst curieus militair verleden. Maar dat militaire verleden heeft hem niét geleerd hoe je in de universitaire bezuinigingsstrijd je eigen positie (en die van je vakgroep) veilig moet stellen. Ex-militair Van den Baar lijkt in 1983 verslagen te zijn door een slimme strategische manoeuvre van Karel van het Reve, de slavist die toen voor de Leidse concurrent vocht. Max Pam zit er als een nieuwsgierige verslaggever bij: hij beschrijft de vreemde biografie en de wetenschappelijke activiteiten van Van den Baar, maar vraagt ook door naar de machteloosheid van de geïnterviewde.

Anonieme hoofdpersoon

Jaap van Heerden wordt in 1978 geïnterviewd, omdat hij enige tijd tevoren een bundel essays heeft uitgegeven, die ‘in beperkte kring’ meteen herkend werd als een klein meesterwerk. Pam vraagt Van Heerden naar diens favoriete auteurs op filosofisch gebied en naar opvattingen die hij heeft over bepaalde theorieën. Maar ook Van Heerden is in dit portret niet ‘zomaar’ een geleerde die zojuist iets moois heeft afgeleverd: Van Heerden is ook de anonieme hoofdpersoon in de hartverscheurende stukken die Renate Rubinstein over haar echtscheiding heeft gepubliceerd. Pam haalt Van Heerden uit de anonimiteit: hij wil weten wat het effect van Rubinsteins stukken op de exechtgenoot is geweest. Hij krijgt een mooi, genuanceerd antwoord.

In de inleiding van zijn bundel haalt Pam een bekende schrijver aan, die het interview ooit eens heeft betiteld als de gemakkelijkste vorm van journalistiek: je hoeft alleen de taperecorder maar aan te zetten en later de uitgeschreven tekst een beetje te bewerken. Pam vindt dat er ‘veel waars’ in deze opvatting zit, maar hij laat ook merken dat er meer komt kijken voor een goed interview. Bij Pam wordt het vraaggesprek een mooie combinatie van portretkunst en (zoals hij zelf zegt) amusement.

De bundel Interviews biedt een prachtige verzameling karakterschetsen. Bij diverse gesprekken maakte Pam mij nieuwsgierig naar het gevolg. Heeft Gerrit Krol dat baantje nog gekregen? Kan Johan Polak het financieel bolwerken?

Vroeger stonden de mensen bij de artiestenuitgang van de schouwburg om de schurk uit het toneelstuk een pak slaag te geven. Bij mij hebben Pams interviews een soortgelijk effect: van diverse geportretteerden wil ik nu veel meer weten.

■