Brokkelige thriller over olie en wapens
Goddelijk Geluk in de woestijn
Baraka door John Ralston Saul Uitgeven Sijthoff, 294 p., f 24,50
R. Ferdinandusse
John Ralston Saul komt uit Canada, maar hij studeerde in Parijs. Het onderwerp van zijn doctoraalscriptie was de politiek van president de Gaulle. En omdat hij dacht dat dat de handigste manier was ging student Saul op pad om talloze ministers en generaals te interviewen. In plaats van lof kreeg hij tijdens zijn laatste examens alleen maar beledigingen en woede te horen: een student had zich te beperken tot de officiële leerstof, en diende niet aan te komen met levendiger materiaal, zeker niet als dat de beweringen van zijn hoogleraren ook nog tegensprak.
John Ralston Saul besloot vervolgens met het materiaal nog iets lucratiefs te doen: hij schreef de thriller Birds of Prey (in het Nederlands werd het Dood van een generaal). In dat boek gaf Saul zijn eigen uitleg aan het vliegtuigongeluk waarbij de Franse chef van de generale staf en gunsteling van de Gaulle, Charles Ailleret, de dood vond. Het boek veroorzaakte in Franse politieke kringen een storm van sensaties en werd mede daardoor een bestseller met een verkoop van rond de miljoen exemplaren. Voor liefhebbers van de (Franse) politiek was het inderdaad een smakelijk bock; voor de thriller-liefhebber een redelijk doorsnee produkt.
Het lijkt erop dat Saul daarna besloten heeft over de gebeurtenissen in zijn leven thrillers te schrijven. Na zijn eerste boek vertrok hij naar Canada waar hij een baan kreeg bij PetroCan, de nationale Canadese oliemaatschappij. Voor die firma reisde hij naar Vietnam om te proberen olieconcessies los te krijgen. Tijdens die reis, direct na de val van Saigon, zag hij in Hanoi uitgestrekte opslagplaatsen met door de Amerikanen achtergelaten oorlogsmateriaal. De deal met de olie ging niet door: Saul en zijn collega's werden herkend door een journalist die zich vervolgens in zijn krant afvroeg wat een nationale Canadese firma daar bij de vijand zat uit te spoken, en na vragen in het parlement moesten Saul c.s. beschaamd afdruipen. Maar in die wapenvoorraden zag Saul een idee voor een thriller en begon zich te interesseren voor de internationale wapenhandel. Hij ontdekte dat geen enkel land die achtergelaten wapens durfde te kopen uit angst voor de Amerikaanse toorn en dat men daarvoor bij verzetsgroepen moest zijn. In de jaren daarna deed hij pogingen om Polisario te mogen bezoeken, wat uiteindelijk leidde lot een verblijf bij de guerrilla's in de Sahara.
John Ralston Saul tijdens zijn tocht met een verzetsgroep van Polisario
Daarmee was het grondwerk verricht voor zijn tweede thriller, die in 1983 werd gepubliceerd, en eind vorig jaar in het Nederlands werd vertaald: Baraka. Baraka is, als ik het goed begrijp, een Arabische term die Goddelijk Geluk betekent, een toestand van gelukzaligheid, waar in het boek door velen naar gestreefd wordt.
Het Nederlandse omslag zegt: ‘Een meeslepende thriller over de grootste wapenhandel aller tijden.’ Het vervelende is dat John Ralston Saul, door al zijn ervaringen in één groots drama te willen onderbrengen, juist dat meeslepende heeft ondergraven. Het begint met een episode in Vietnam, die de vereiste thrillerkwaliteiten heeft. Dan is er een uitvoerige schets rond de bestuurstafel van de oliemaatschappij: de onderlinge oorlog van magnaten, met veel psychologische lijnen naar de hoofdpersonen, naar hun verleden, en wat al niet: woordrijk, uitgesponnen dialogen en een stevige rem op de vaart van het boek. Een weer heel mooie episode in Marokko, met een schildering van de toestanden aan het hof van koning Hassan, en tegelijk een spannende blik achter de schermen van de politiek van Marokko. En het verhaal eindigt in de woestijn met een rauw reisverslag als de twee hoofdpersonen met Polisario op weg zijn naar de ontknoping. Ondanks Sauls pogingen om die delen aan elkaar te binden met thema's van liefde en vriendschap tussen de hoofdpersonen blijft de ongelijkheid tussen de verschillende episodes duidelijk aanwezig.
Saul schrijft niet erg meeslepend en de Nederlandse vertaler is soms nogal slordig en letterlijk. ‘En net als haar middel werden haar enkels benadrukt door lange, delicate rondingen’ is een zin die tot nadenken stemt, evenals: ‘Wat betekent dat hij zich, vooral in een goed gesneden djellabah, bewoog met verleidelijke edelheid.’ Als Saul zich had kunnen beperken tot Marokko en de Sahara zou het een prachtige thriller hebben kunnen worden, want die intriges komen het scherpst over en zijn, ook in de gehele Baraka, de moeite waard.
■
Auteursrechtelijk beschermd