Vrij Nederland. Boekenbijlage 1985

[p. 11]

Zonder Neznansky verdwijnt Topol onder water

Onder water door Edward Topol Uitgever: Veen, 352 p., f 28,50
Moord in het crisiscentrum door Ad van Straeten Uitgever: Sijthoff, 208 p., f 19.50
Dodenherdenking door Walraven Uitgever: Loeb, 140 p., f 16,50
De Omega Dossiers door J. Alexander McKenzie Uitgever: Kok, 224 p., f 19.90
R. Ferdinandusse

‘Alle personen en gebeurtenissen in deze thriller zijn verzonnen. Mocht bij toeval toch iets overeenkomen met het ware Sovjetleven, dan is dat voor dat leven des te beroerder.’ Die Waarschuwing staat afgedrukt op het omslag van de fascinerende thriller van Topol en Newznansky, Het Rode Plein. Het is een aardige en uitdagende tekst, die bovendien geheel klopt met de inhoud van het boek: er is zoveel authentiek aan personen en gebeurtenissen dat het een waagstuk is precies aan te geven wat verzonnen is.

Op een nieuwe, weer bij Veen verschenen thriller van Topol slaat eenzelfde soort Waarschuwing: ‘Alle gebeurtenissen in deze thriller, ook de verschijning van Russische onderzeeboten voor de kust van Zweden, zijn verzonnen door de auteur. Het tegengestelde zou immers indruisen tegen de vredelievende politiek van de Sovjetunie.’ Vergeleken met de eerste is het een tekst van niks. En helaas is dat net zo met de thriller die er achteraan komt.

Het nieuwe boek heet Onder water, en het is het eerste werkstuk dat Edward Topol heeft afgeleverd zonder Neznansky. Topol was van de twee de schrijver, van oorsprong scenariomaker. Neznansky werkte in Rusland bij het openbaar ministerie en het lijkt erop dat van hem hel materiaal voor de plots van hun gezamenlijke thrillers kwam. Want Onder water mist het mooie, documentaire karakter - het is gemodelleerd naar de vele CIA-stuntbedenksels die in Amerika voor thrillers doorgaan. In het begin gaat het nog wel: de Russische kolonel die weet wat de Russen met die onderzeeboten voor de Zweedse kust van plan zijn wil overlopen, en de CIA stuurt een ex-Rus (na de nodige plastische chirurgie) naar de Sovjetunie om zijn plaats in te nemen. Hij gaat als toerist en krijgt een werkloze Amerikaanse actrice als vrouw mee. Maar alles loopt mis, de kolonel wordt doodgeschoten, de vervanger wordt kolonel en de Amerikaanse actrice komt in een kamp, maar ziet kans daaruit te komen en de geheime liefde van Andropov te worden. Zo simpel gaat dat daar. Wat die onderzeeërs daar bij Zweden doen is ook nogal ongeloofwaardig, en tegen het slot kan Topol zich nauwelijks bedwingen in zijn lust om de Russische functionarissen als vadsige, machtsbeluste proleten af te schilderen. Ach vadertje, weemoedig klinken de balalaika's over het roerloze water van de Don nu dit duo uit elkaar is.

Moord in het crisiscentrum is een nieuwe Nederlandse thriller. De auteur heet Ad van Straeten en hij woont in Nijmegen. Het crisiscentrum uit de titel is een opvanggebeuren voor zwaar depressieve figuren. Een daar opgenomen meisje, lijdend aan nymfomanie, heeft zelfmoord gepleegd en de vader wil het niet geloven. De man die de zaak moet oplossen is een privé-detective, Boudewijn Sax. Hij is homoseksueel, maar alleen om hem af en toe in homobars te laten vertoeven. Sax is bedoeld als een op Amerikaanse leest geschoeide private eye. Die sjokken meestal geduldig van adres naar adres, volgens een patroon dat tegelijk inzicht geeft in plot, maar deze Sax rent van hot naar her en gaat dan weer eens zitten uithijgen om in aanwezigheid van de lezer te trachten te recapituleren waar het allemaal over gaat. Het heeft te maken met huizenspeculatie, en het is woordrijk en wazig.

Blaffer

Woordrijk is ook Walravens tweede thriller, Dodenherdenking, met hernieuwd optreden van Charlie Allard, een Amsterdamse private eye. In zijn eerste avontuur, Liever geen politie, hield hij er twee vrouwen op na, maar die ballast is gelukkig overboord. Maar niet de nadruk op alle grappen: ‘Hij leek onaangenaam getroffen door mijn opmerking. Wat heette onaangenaam getroffen. Zijn mond klapte zo hard dicht dat ik de gouden kronen hoorde botsen.’ Of: ‘Hij glimlachte even, maar het was de wrange lach van de bekende boer op de weg naar de tandarts. Met zijn gedachten bij de rekening die later zou komen. Erger dan kiespijn.’

Nu is dat exuberante woordgebruik best te verklaren, want Allard drinkt als hij dienst heeft. Zijn eerste dag in het boek begint met drie whisky in de ochtend, zes pils tijdens de lunch, 's middags een whisky, 's avonds een biefstuk ‘met golven pils’, om half acht een pils, daarna whisky en later op de avond een aantal glazen champagne, en voor het naar bed gaan nog enkele centimeters whisky. Jammer, want de plot, die speelt rondom 4 mei en verraad bij het vroegere verzet, is best aardig. Maar net als in zijn debuut ontwikkelt die plot zich niet, Charlie Allard hoeft alleen maar een bestaande situatie op te lossen. Met meer moeite en beheersing zou het een leuke thriller zijn geworden. Alle modewoorden als Aids en herpes zijn er ook in te vinden.

Voor de liefhebbers van de Amerikaanse thriller moet ik nog even wijzen op een onverwachte variant: De Omega Dossiers van J. Alexander McKenzie. Een verhaal dat speelt aan de westkust van de States waar een geheimzinnige organisatie bezig is de macht naar zich toe te trekken. Daartoe hebben ze geheimzinnige dossiers aangelegd, waarvan het bedreigende verder niet duidelijk wordt. Dat is ook niet nodig want de FBI weet de zaak tijdig te klaren. Ze gebruiken daarvoor een geroutineerde Vietnam-piloot, die op zijn beurt geholpen wordt door Alan Hunt, van Indiaanse afkomst. Hunt heeft het licht gezien en onder zijn invloed raadpleegt Joshua, de ex-piloot, uit op wraak vanwege de moord op zijn vrouw, ook steeds meer de Gideon-bijbel. Twee vastberaden mannen, hun handen waren niet slap, hun knieën knikten niet. Ze hebben geluk, maar in de wetenschap dat geluk gelijkstaat aan de wil van God. En dat God altijd voor een oplossing zorgt als je zelf maar wil dat Hij je helpt. Met Reagans verkiezingstoespraken in het hoofd komt het als zeer realistisch over. Een doorsneethriller, maar wat ouderwets en aarzelend vertaald, de politie is nog de kit en het pistool nog de blaffer.

■