Vrij Nederland. Boekenbijlage 1984

[p. 5]

Vita en Virginia - en andersom
De brieven van Vita Sackville-West

The letters of Vita Sackville-West to Virginia Woolf Bezorgd door Louise De Salvo & Mitchell A. Leaska Uitgever: Hutchinson, 474 p., f66,20
Beatrijs Ritsema

Op 14 december 1922 kwamen Virginia Woolf en Vita Sackville-West elkaar voor het eerst tegen bij een etentje ten huize van Clive Bell, Virginia's zwager. In haar dagboek noteerde Virginia: ‘...the lovely gifted aristocratic Sackville-West. Not much to my severer taste - florid, moustached, parakeet coloured, with all the supple ease of the aristocracy, but not the wit of the artist (...) knows everyone - But could I ever know her?’

Hun correspondentie kwam aarzelend op gang. Beide wierpen enige behoedzame visjes uit, maar toen Virginia halverwege 1924 Vita uitnodigde om een roman te schrijven voor de Hogarth Press, de kleine uitgeverij die ze dreef met haar echtgenoot Leonard Woolf, reageerde Vita zeer vereerd en hun verhouding, die tot dan toe afstandelijk en wederzijds bewonderend was geweest, werd snel vertrouwelijker. Tussen 1923 en 1941 schreven ze elkaar honderden brieven, met als piek de periode '26-'29.

De brieven van Vita zijn nu gebundeld in een fors boek. Van Virginia's aandeel in de correspondentie zijn jammer genoeg alleen excerpten opgenomen. Begrijpelijk, omdat er tenslotte al een volledige uitgave bestaat van haar brieven, maar ik ervoer het toch een beetje als een gemis. Bij dit soort egodocumenten is het prettig als alle bij elkaar horende elementen ook inderdaad overzichtelijk bij elkaar staan. Desondanks is het zeer boeiend om te lezen, zeker ook omdat de editors zich grote moeite hebben getroost om de essentiële passages uit Virginia's brieven te selecteren, en omdat ze regelmatig relevante informatie verstrekken over de context waarin zich een en ander afspeelde.

Vita was dertig en Virginia veertig, toen ze elkaar ontmoetten. Beiden hadden de literatuur als belangrijkste bezigheid. Virginia, die deel uitmaakte van de Bloomsbury groep, genoot meer aanzien bij de critici, omdat ze een vernieuwer was, maar Vita had commercieel gesproken meer succes. Bijna al haar boeken, zowel romans, poëzie als non-fictie, verkochten altijd goed tot zeer goed. Vita groeide op als enig kind in de uitgestrekte weelderigheid van het landgoed Knole, familiebezit van de Sackville-Wests, dat nooit háár bezit zou worden, omdat ze de pech had als meisje geboren te zijn. In plaats van aan haar viel Knole bij het overlijden van haar vader toe aan haar neef Eddy. Hier heeft ze nooit echt vrede mee kunnen hebben.

Harold Nicolson

Het huwelijk van haar ouders was niet gelukkig en allebei hielden ze er zonder veel geheimzinnigheid buitenechtelijke relaties op na. In de aristocratische milieus van rond de eeuwwisseling werd dat niet als bijzonder schandelijk gezien, mits er een minimum aan discretie in acht genomen werd, en in Knole was ruimte genoeg voor privacy. Vita's moeder, die van Spaanse afkomst was, kon geen modelmoeder genoemd worden. Ze was inconsequent in de omgang met haar dochter: de ene keer overstelpend met liefde en aandacht, dan weer overdreven streng en vitterig op kleinigheden. Vita wist nooit precies wat haar te wachten stond. Toch heeft ze haar hele leven hartstochtelijk van haar moeder gehouden.

Vita Sackville-West en Virginia Woolf

Op haar eenentwintigste trouwde ze met de zes jaar oudere Harold Nicolson. Ze stond toen nog tamelijk blanco in het leven, behalve dat ze wist dat ze schrijver wilde worden. Met mannen of jongens had ze nauwelijks ervaring; haar emotionele energie was in de omgang met haar vriendinnen gaan zitten. Harold was de eerste man die haar interesse opwekte, maar niet op de allesoverheersende manier die kenmerkend is voor de romantische liefde (dat gold trouwens evenmin voor Harold). Ze bevielen elkaar en trouwden minder uit gedrevenheid als wel vanuit een vaag soort intuïtie dat ze voor elkaar bestemd waren. Voor Vita was Harold een ‘dream playmate’, een man die door zijn zachtzinnigheid en tact een ideale echtgenoot zou zijn.

Het was ontegenzeggelijk een bijzonder huwelijk. Beiden hadden homoseksuele neigingen in zich, die vooral bij Vita tot heftige emotionele turbulenties leidden, maar nooit heeft één van hen zichzelf expliciet in die termen beschreven. Er mochten zich dan affaires met personen van hetzelfde geslacht voordoen, één ding was zeker: Vita en Harold waren getrouwd, ze hielden van elkaar en daar zou geen verandering in komen.

Nu waren de omstandigheden om dit huwelijk te laten slagen ook betrekkelijk gunstig. Ieder had z'n eigen carrière: Vita als schrijfster en Harold eerst als diplomaat en later als politicus. Harold hield een beroemd geworden dagboek bij en schreef boeken over politiek. Zijn werk bracht veel reizen en langdurige verblijven in het buitenland met zich mee. Vita peinsde er niet over om hem daarin te volgen. Wel bezocht ze hem regelmatig, een paar maanden in Teheran, een tijd in Berlijn en zo meer, maar haar thuisbasis bleef het landgoed Long Barn in Kent, niet ver van Knole en Londen. Ook als Harold in Engeland verbleef, zat hij vaak de hele week in de stad en kwam alleen voor het weekend naar huis. Op deze manier was er weinig gelegenheid om ruzie te maken. Ter compensatie schreven ze elkaar brieven, bijna dagelijks en onder alle omstandigheden, over een periode van tientallen jaren. In deze brieven lag de essentie van hun huwelijk besloten; ze hielden elkaar niet alleen op de hoogte van de dagelijkse dingetjes, maar cultiveerden ook hun verbondenheid door middel van een eindeloze stroom van liefdesbetuigingen.

Zo bereikten ze een platonisch ideaal, dat bestond uit genegenheid, wederzijdse steun en afhankelijkheid, privé-grapjes en veel romantisch verlangen naar elkaar. Dit alles samengeweven door een solitaire vorm van zelfexpressie, de brief. Ze zijn inderdaad nooit opgehouden met ‘elkaar van alles te vertellen te hebben’, iets wat van de meeste huwelijken niet gezegd kan worden. Victoria Glendinning, Vita's biografe, zegt hierover: ‘People with a sexual bond do not have to say so much’, en dat lijkt me een waar woord. Seks is een eindstation - wat moet je daarna nog tegen elkaar zeggen? In de verhouding van Vita en Harold speelde seks een zeer ondergeschikte rol (alleen in het begin van hun huwelijk deden ze eraan), zodat ze andere middelen moesten vinden om hun liefde beslag te geven. Het schrijven van brieven is natuurlijk een betere, want meer gevarieerde, methode om een verhouding op peil te houden dan seks en in dat licht is het logisch dat ze nooit op elkaar uitgekeken raakten.

Escapades

Toch had hun verhouding geen uitgesproken confidentieel karakter. Hoewel ze elkaar altijd beloofden open en eerlijk te zijn, was dat in werkelijkheid maar ten dele het geval. Harold was zeer terughoudend over zijn gerommel met vriendjes. Hij vond het niet belangrijk genoeg om Vita hiermee lastig te vallen. Hier viel wel iets voor te zeggen, want Harold was een weinig emotioneel persoon, die niet snel uit zijn doen raakte en zeker niet door verhoudingen.

Maar met Vita lag dat anders. Haar buitenechtelijke escapades waren stroomversnellingen die haar leven ontregelden en waar ze zich met huid en haar in stortte. Veel hiervan is aan Harold voorbij gegaan. Niet dat ze deze personen - op een uitzondering na, waren dit vrouwen - verzweeg, ze liet eenvoudig de intensiteit van haar gevoelens weg uit haar brieven.

De eerste keer dat Vita dit meemaakte was meteen ook de heftigste en de enige gelegenheid waarbij haar huwelijk wankelde. Dat was de affaire met Violet Trefusis, een vriendin uit haar jeugd, met wie ze op haar 26ste in een even stormachtige als onverkwikkelijke (haar eigen woorden in retrospectief) verhouding terechtkwam. Vita verkleedde zich als man, sprak met Violet af in Hyde Park Corner en gearmd maakten ze een wandeling door Mayfair - Vita met een sigaret in haar mond. The extraordinary thing was how natural it all was for me, schreef ze later in een autobiografische terugblik. Violet oefende druk op haar uit om weg te lopen, bezwoer haar dat ze niet zonder haar kon leven en Vita liet zich meezuigen, gefascineerd en verliefd als ze was. Ze planden een vakantie van twee weken in Frankrijk en bleven er vier maanden. Harold schreef handenwringende brieven, Vita's moeder zorgde voor haar zoontjes van vijf en twee, en Vita maakte hel en hemel mee. Toch deed ze niet de ultieme stap. Er waren natuurlijk de banden met haar gezin, maar wat haar tegenhield ging dieper. Vita beschouwde zichzelf eenvoudig niet als homoseksueel. Verliefdheid op vrouwen, lichamelijke intimiteit, alles goed en wel, maar niet het etiket. Ongetwijfeld heeft hierin beduchtheid voor schandalen en voor sociaal dédain meegespeeld, maar belangrijker was toch dat het beeld dat ze van zichzelf had ongeschonden moest blijven. Hoe wild haar leven er bij vlagen uit mocht zien, in haar diepste wezen was ze tamelijk conventioneel en gesteld op tradities. Voor latere verhoudingen met vrouwen koos ze dan ook minder krachtige persoonlijkheden dan Violet uit, zodat ze makkelijker de touwtjes in handen kon houden.

De uitzondering was natuurlijk Virginia Woolf, die met kop en schouders boven de rest van Vita's harem uitstak. Virginia was uiterst intellectueel, spits en een superieur schrijver. Vooral door dit laatste was Vita zeer geïmponeerd. Omgekeerd lag Vita's aantrekkingskracht in haar kwaliteiten als vrouw, met niet in de laatste plaats haar uiterlijk. Vita was aards, warm en schuwde het emotionele niet, eigenschappen die de koele, gereserveerde Virginia aanspraken.

Er zit in hun correspondentie een voortdurende wisseling van afhankelijkheidsposities. Vita wendt zich tot Virginia als ‘my gentle genius of letters’ en legt haar de twijfels voor over de waarde van haar schrijverschap. Virginia doet een beroep op Vita's moederlijkheid door op subtiele wijze aan haar zwakte en ziekelijkheid te refereren. Subtiel, omdat altijd ‘het ergste al weer voorbij is en ze zich al een stuk opgeknapt voelt.’ Virginia had inderdaad geen sterk gestel en bovendien had ze een geschiedenis van zenuwinzinkingen en gekte achter de rug. Waarschijnlijk is dit de oorzaak dat hun verhouding geen noemenswaardige fysieke component heeft gehad. In een brief naar Harold, die zich een beetje ongerust maakte over wat er gaande was, want zijn vrouw had ‘geen gelukkige hand met andermans huwelijken’, schreef Vita: ‘... scared to death of arousing physical feelings in her, because of the madness.’

De verhouding met Harold was bestendig door de afwezigheid van seks. Het lijkt me dat die met Virginia hier ook door in stand gehouden werd. Het feit dat hun liefde niet geconsumeerd werd (een enkel incident daargelaten) hield de fascinatie levend. En leidde tot prachtige, romantische brieven. In 1926, als Vita onder tranen afscheid heeft genomen, omdat ze

vervolg op pagina 11