Vrij Nederland. Boekenbijlage 1984

[p. 8]

Zo'n tante zou je iedereen toewensen
Fay Weldons wervende brieven over Jane Austen

Letters to Alice On first reading Jane Austen door Fay Weldon Uitgever: Michael Joseph, 127 p., f46,80 Importeur: Nilsson & Lamm
Rudi Wester

Vijftig pond betaalt tante Fay aan haar dwarse nichtje Alice als deze voor haar de roman Sir Charles Grandison van de achttiende-eeuwse schrijver Samuel Richardson wil lezen en dan aan haar wil vertellen wat erin staat. Ze vindt dat het lezen van boeken waar je niet echt trek in hebt vorstelijk betaald moet worden.

Scholen met verplichte leeslijsten kunnen, als ze het met deze opvatting eens zouden zijn, kapitalen uitsparen door eerst maar het nieuwste boek van die tante, Fay Weldon, aan te schaffen. Want in Letters to Alice. On first reading Jane Austen schrijft Weldon zó smakelijk over literatuur in het algemeen en Jane Austen in het bijzonder, dat de lezer graag geld toegeeft als hij maar mag blijven lezen. Ja, in de zestien brieven is de tante zelfs zo overtuigend bezig dat Alice zelf aan een roman begint en deze nog vóór de zestiende brief uitgegeven krijgt ook. Het is dan ook waarschijnlijk dat het boek ‘Letters to myself’ genoemd had kunnen worden, want het nichtje vertoont verdacht veel dezelfde eigenschappen als de tante.

Fay Weldon is een zeer veelzijdig schrijfster, dat blijkt ook nu weer. Buiten haar televisie- en toneelstukken heeft ze romans als Vrouwen onder elkaar en Praxis op haar naam staan, waarin ze de onmogelijke situaties waarin vrouwen vaak zitten en waarin mannen ze meestal gebracht hebben, hekelt. Geestig, bizar, onverwacht, bijtend zijn allemaal kwalificaties die op deze romans van toepassing zijn. En dan nu deze gedegen, bijna bevlogen opstellen over literatuur in Letters to Alice. Natuurlijk kan ze ook hier niet nalaten om, na een prachtige beschrijving van het Engeland in de tijd van Jane Austen (1775-1817), een theorie te ontvouwen over waarom de Engelse keuken zo slecht is, maar juist deze afwisseling is ook wat de aandacht gevangen houdt. Weldon doet dat zeer welbewust - het is één van de lessen aan haar nichtje - en ook de briefvorm waarin deze roman geschreven is, is niet toevallig. Het is een genre dat veel auteurs in de achttiende eeuw beoefenden en dat volgens haar ten onrechte in diskrediet is geraakt. Bovendien is het ‘hetzelfde als scenarioschrijvers voor de televisie doen: elke brief een nieuwe scène om de handeling voortgang te doen vinden en iedere keer uit een verschillende invalshoek.’

Zestien brieven dus, waarin een tante die achtereenvolgens in Australië, Singapore en Engeland woont en van ‘beroep’ schrijfster is, haar punk-nichtje op weg wil helpen dat op de universiteit gedwongen Jane Austen moet lezen en daar absoluut het nut niet van inziet in deze moderne, barre tijd. ‘Je moet lezen voor het te laat is, Alice,’ maant ze al in haar eerste brief. En dan, meteen, bouwt ze steen voor steen de wereld van literatuur op zoals ze die voor ogen heeft, ‘de City of Invention’. Het is een vruchtbaar beeld, dat Weldon op originele wijze uitwerkt. Schrijvers en dichters metselen voorzichtig aan hun huis der verbeelding, hele straten zijn er soms al door ze aangelegd: de Mann Strasse, de Melville Avenue, de Galsworthy Close. Boven de stad torent het onwankelbare kasteel Shakespeare, en Romance Alley is een lieflijk toevluchtsoord voor de naïeven onder ons. Zij zelf heeft, zo schrijft ze, jarenlang in de voorstad Science Fiction vertoefd, maar daar beviel de kille atmosfeer op den duur niet.

Fay Weldon
abc

Waarom schetst ze zo uitvoerig dit beeld, dat sterk doet denken aan iemand met wie ze toch niet zoveel op zal hebben: Anaïs Nin met haar Cities of the Interior? Het hoort bij haar opvoedingsmethoden, die onmiskenbaar een duidelijk moralistische inslag hebben: ‘Alice, voordat je Jane Austen redelijk kunt waarderen, moet je, al is het maar een beetje, bekend zijn met de City of Invention.’ Naar dit beeld zal ze in haar verdere brieven steeds teruggrijpen en het is een aardig handvat om haar theorieën over schrijven uiteen te zetten. Leven en persoonlijkheid van de schrijver zijn niet belangrijk, vindt ze, maar wel de tijd waarin ze leefden.

Driehoeksverhouding

Dat komt gelukkig goed uit bij Jane Austen, over wier leven maar weinig feiten bekend zijn en die Welton bijna plichtmatig geeft. Des te aanschouwelijker zijn haar visies op de sociale omstandigheden van de geniale domineesdochter en haar heldinnen in Pride and Prejudice of Emma. En steeds trekt ze de lijn ook weer door naar haar eigen situatie. Viel Jane Austen in onmacht toen ze hoorde dat ze de pastorie in Steventon gingen verlaten? ‘Niemand van ons viel flauw op de dag dat mijn vader thuiskwam en mijn moeder, mijn zuster en mij vertelde dat hij ons op die dag zou verlaten om voor altijd met zijn geliefde te gaan wonen van wier bestaan we nog nooit eerder vernomen hadden.’ Ze veroordeelt niet maar trekt wel vergelijkingen. De brieven zijn een soort driehoeksverhouding tussen de schrijfster van vroeger, de schrijfster van nu en die van de toekomst, waarbij het bindende element de liefde voor de verbeelding is.

In haar negende brief roept ze enthousiast, als het voorlezen van Emma op de radio een enorm aantal luisteraars trekt: ‘Alice, vind je dat niet buitengewoon: het verbazingwekkende fenomeen van gedeelde fantasie?’

Aanstekelijk, dat is het woord voor de literatuur van Weldon. Dat waren haar energieke, nooit versagende vrouwen in haar romans al; dat is ook haar aansporing tot lezen en schrijven in Letters to Alice. De analyses van het werk van Jane Austen zijn wat ongelijkmatig van kwaliteit - een enigszins huiselijke beschouwing over Northanger Abbey, zeer uitgebreid en diepgravend over Pride and Prejudice en Emma en maar terloops over Persuasion en Sandition -, maar door ze te verweven met haar eigen theorieën en ervaringen levert het een merkwaardig, boeiend geheel op. Zo'n tante zou je iedereen toewensen, die naast regels om te leven (‘Het echte Geheim van het Leven ligt in het Voortdurend Herzien van Regels’) ook gratis en voor niets regels voor de beginnende schrijver geeft: laat je werk nooit aan iemand lezen, het enige commentaar dat je moet horen is dat van de uitgever, ja of nee. Of die weer vijftig pond uitlooft als iemand kan aangeven waarom het einde van het Handboek voor de schrijver op Promotiereis - dat ze welwillend bij haar brieven insluit - niet goed is. Een kat naar Nederland is geen onaardig detail. Nederlandse fotografen willen een schrijver altijd zo bleek, zo grimmig en zo oud mogelijk op de foto hebben en de hotels hebben er geen televisie op de kamer, zo is haar bevinding.

Misschien moeten we maar vlug beterschap beloven, want streng is ze wel, tante Fay. Haar enthousiasme, levensvisie en, vooral, haar stijl vergoeden echter veel. - Wie wil niet luisteren naar iemand die een brievenreeks besluit met: ‘En toch geloof ik dat, ook al stort alles in elkaar, de City of Invention blijft staan.’

■