Vrij Nederland. Boekenbijlage 1984

[p. 6]

Een heldendicht als bestseller
Het verraad vult de valleien

The Sicilian door Mario Puzo Uitgever: Linden Press/Simon and Schuster, 410 p., f51,20 Importeur: Van Ditmar
R. Ferdinandusse

Als je eenmaal een magistraal boek als The Godfather hebt geschreven kom je daar natuurlijk nooit meer van los. Vooral niet als je, zoals Mario Puzo, ook nog eens zelf de filmscripts voor de twee Godfather-films hebt gemaakt, en die allebei bekroond hebt gezien met een Academy Award. Puzo heeft daarna nog wel een boek geschreven en ook nog andere scripts gemaakt, maar dat was toch niet het echte werk: hij bleef de Puzo-van-de-Godfather.

Vandaar - althans dat is mijn uitleg - dat Puzo is teruggekeerd tot zijn eigen terrein: de friends of the friends. Hij heeft de geschiedenis van zijn Godfather doorgetrokken en vastgehaakt aan het korte, maar legendarische leven van Salvatore Guiliano.

Het nieuwe boek begint in 1950 en Michael Corleone staat aan het eind van zijn verbanning naar Sicilië. Zijn laatste daad daar zal nog zijn het in het geheim overbrengen van Salvatore, ‘Turi’ voor zijn intimi, naar Amerika. Dat is leuk bedacht, vooral omdat het een zeer gezochte gelegenheid is het leven van Guiliano nog eens op schrift te stellen. Mario Puzo heeft er uiteraard het een en ander bij verzonnen, maar volgt in grote lijnen de historische gegevens.

In de dagen van de fascisten was het voor de mafia op Sicilië minder leuk, de fascisten wilden zelf de macht en hielden zich dus niet aan afspraken en codes. Maar mèt de intocht van de Amerikanen kwam de democratie, en gingen de beste posten en de winstgevende banen weer direct naar de Vrienden van de Vrienden. De regering zette wel de carabinieri in, maar dat hielp weinig tegen de muur van zwijgen en gedogen van de Sicilianen.

Robin Hood

Tijdens een kleine smokkeltocht doodde de achttienjarige Guiliano twee Carabinieri en trok zich vervolgens terug in de bergen, met zijn boezemvriend Aspanu Pisciotta. Samen richtten ze een kleine bende op, die zich zowel tegen de politie als tegen de mafia keerde. Guiliano presenteerde zich als een moderne Robin Hood: hij deelde wat hij veroverde uit aan de boerenbevolking in de dorpen van West-Sicilië. Hij haalde een aantal mooie kunststukjes uit, waarbij de politie goed voor gek stond, en werd immens populair. Hij schreef brieven aan de dagbladen waarin hij zijn bedoelingen uiteenzette; hij werd door buitenlandse bladen geïnterviewd. Zoiets kan niet duren, en al spoedig werd er, eerst rondom hem, en daarna mèt hem geïntrigeerd. Hij liet zich beïnvloeden door de mafia, die bevreesd was dat Sicilië onder zijn invloed al te links zou worden, dat socialisten en communisten de verkiezingen zouden kunnen winnen. Er werd druk op de toch gelovige Guiliano uitgeoefend: de christendemocraten zouden het eiland in handen moeten houden. Zijn bende trad op tegen linkse bijeenkomsten, vernielde affiches, verstoorde optochten en dat liep uit op het bloedbad van de Portella della Ginestra. Leden van Guiliano's bende openden daar met machinegeweren het vuur op een 1-mei-bijeenkomst waarbij vele doden, waaronder vrouwen en kinderen, vielen. Het gebeurde brak Guiliano's populariteit, de christen-democraten wonnen tegen de oorspronkelijke verwachting in de verkiezingen. Na een groot offensief waarin mafia en autoriteiten samenwerkten, en verraad aan de orde van de dag was, werd Guiliano doodgeschoten, naar wordt aangenomen nadat zijn vriend en onderbevelhebber Pisciotta zijn verblijfplaats had aangewezen.

Bij Puzo is Pisciotta zelfs de directe moordenaar van ‘Turi’. Pisciotta krijgt zijn beloofde Judasloon niet, hij wordt veroordeeld in het grote proces en opgesloten in de Ucciardone-gevangenis in Palermo, een gevangenis waarin de mafia het voor het zeggen heeft. Ondanks al zijn voorbereidingen (Pisciotta's voedsel werd voorgeproefd, hij had speciale bewakers) slaagde ‘men’ erin zijn medicijnen te vergiftigen. Toen Pisciotta dood werd verklaard vond men in zijn borstzak een papier met de tekst Zo sterft iedereen die Guiliano verraadt, een tekst die Guiliano ook op menig door hem achtergelaten lijk had gespeld. Puzo heeft voor die gebeurtenissen logische verklaringen en daders.

Mario Puzo heeft van dat leven van Guiliano een soort heldendicht gemaakt. Zijn hoofdpersoon is zich voortdurend bewust van zijn lot: ‘He no longer doubted that he had some magnificent destiny before him.’ Als hij van een gravin een ring afpakt en aan zijn eigen vinger schuift beseft hij ‘dat hij huwt met zijn noodlot.’ Als hij en zijn mannen een schuilkelder graven vinden ze gebeente van een olifant, de ‘oorlogsmachine’ waarmee Hannibal over de bergen van Sicilië trok, en generaties verder zullen mensen zo ook iets van Guiliano vinden en daar even grote en mytische gedachten bij hebben als hij bij Hannibal. Hij is de Roland uit het Chanson de Roland en hij strijdt de edele strijd tegen de Saracenen.

Mario Puzo

Mario Puzo vertelt het verhaal daarom ook met veel ouderwetse nadruk: wie Turi ontmoet is direct onder de indruk van zijn schoonheid, zijn moed, zijn onschuld. Salvatore Guiliano heeft bij hem haast geen enkele menselijke dimensie, hij is al een zwijgzame, gebeeldhouwde filmster met af en toe mooie ondertitels. De enige die een beetje uit de verf komt is zijn vriend, Aspanu Pisciotta, die door heeft welke spelletjes er gespeeld worden en daar voortdurend zijn cynische commentaar op mag geven. Pisciotta is best bereid om als bandiet rijk te worden en deel te nemen aan de macht; maar ook zijn trouw aan Guiliano, en diens jeugdige idealisme komt over.

Liefdesnacht

Mario Puzo heeft behalve een heldendicht ook al de film geschreven. The Sicilian is opgebouwd uit een hele serie prachtige scènes. Hij heeft de bandiet voorzien van een korte, maar heftige verhouding met een oudere weduwe, La Venera, naar wier huis een vluchtgang is aangelegd. Als hij de eerste keer van die gang gebruik maakt en door het luik naar boven kruipt ziet hij de witte huid van haar benen en kan die niet meer vergeten. Het doorzindert zijn gemoed. Maar na het consumeren van de bijbehorende eerste liefdesnachten, terwijl de caribinieri door de straten patrouilleren, verdwijnt ze vrijwel geruisloos uit het verhaal. Puzo voorziet Guiliano daarna van een jonge bruid, die hij hoog in de bergen, in een verlaten kerk plechtig trouwt en bezit. Vrijwel direct daarop executeert hij een van zijn ondercommandanten, die getuige van het huwelijk mocht zijn, maar ondertussen al wegens verraad ter dood was veroordeeld. Daar leren de mensen van! De bruid gaat terug naar haar dorp om zwanger te worden, en wordt, vóór hem uit, door Corleone naar Amerika verscheept (altijd bruikbaar in een volgend deel van de geschiedenis).

Sicilië wordt onder Puzo's handen een land met een magischge traditie, waarvan de inwoners in hun bloed voelen dat waarheid de bron van de macht is, dus aanvaarden zij vrijwillig de zwijgplicht, de omèrta. Nooit zullen ze Maria, de moeder Gods beschamen, maar zelfs als de Paus de omèrta zou breken zou hij een mes tussen de ribben krijgen. Koppige dankbaarheid, trotse onderdanigheid, de eer van het gezin, het hangt allemaal zwaar in de valleien. Don Groce Malo, Capo di Capi, Guiliano's grootste tegenspeler, uit wiens web hij niet kan loskomen, is monumentaal beschreven, als de laatste rol van Orson Welles, met wangen als forse slabs of mahogany en een beak van een neus waarmee hij tegenspelers bijna letterlijk kan doorboren. Zo krijgt het verraad nog mooie, zilveren randen.

The Sicilian mist het verrassende van The Godfather, het is een spin off, maar met zoveel slimheid en macht neergeschreven dat men, net als de gewone doch trotse en edele Siciliaanse boer, vanachter de dichtgeklapte luiken wel moet blijven loeren naar wat er allemaal gebeurt.

■