Vrij Nederland. Boekenbijlage 1984

[p. 19]

Ernstig spel
Argentinië en Paraguay onder de politieke loep

Geen tranen geen vergeten door Osvaldo Soriano Vertaling: Raoul de Smet Uitgever: In de Knipscheer, 123 p., f23,50
De revolutie op de fiets door Mempo Giardinelli Vertaling: Helga van Buuren en Hélène Trienekens Uitgever: Het Wereldvenster, 223 p., f29,50
Maarten Steenmeijer

Toen Juan Perón in 1955 werd gedwongen Argentinië te ontvluchten, had zelfs de trouwste peronist zich kunnen realiseren dat zijn tienjarige, spectaculaire bewind op een fiasco was uitgelopen. Maar toch: Perón was er weliswaar niet in geslaagd om Argentinië de vooraanstaande plaats in de wereld te geven die hem voor ogen stond, wel had hij kans gezien om de sociale verhoudingen in zijn vaderland te veranderen. Door de deviezen die dank zij de voedselexport binnenstroomden grotendeels te besteden aan de verbetering van de inkomens en van de sociale voorzieningen van de laagste inkomensgroepen en door de trek vanuit de binnenlanden naar Buenos Aires te stimuleren, gaf Perón een groot deel van de Argentijnse bevolking iets wat ze nog niet kenden: een menswaardige positie.

Eva Perón

De oligarchie kon niet veel anders doen dan zich terugtrekken achter een muur van arrogantie en wachten op betere tijden. Die zouden niet lang op zich laten wachten, maar zoals vroeger werd het nooit meer. Symbool van deze emancipatie van het volk werd Evita Perón: een knappe vrouw van eenvoudige komaf die de eerste vrouw van Argentinië werd en haar achtergrond nooit zou verloochenen. Haar vroegtijdige dood betekende het begin van een mythe die nog nauwelijks iets van haar glans heeft verloren. Een mythe waar het peronisme dankbaar gebruik van maakte.

Men kan zich voorstellen dat toen Juan Perón op 20 juni 1973 terugkeerde naar Argentinië - inmiddels hertrouwd met Isabel, in alle opzichten een slap aftreksel van Evita - hij op een warm onthaal kon rekenen. Dat er bij zijn aankomst op het vliegveld reeds vele doden vielen, deed echter het ergste vermoeden. En inderdaad: zijn tweede bewind (dat een klein jaar duurde: van oktober 1973 tot zijn dood op 1 juli 1974) kenmerkt zich door willekeur, moord, intriges, corruptie, maar bovenal: onduidelijkheid. Niet alleen stelde Perón zich minder terughoudend op tegenover de bovenklasse, ook was het peronisme inmiddels een vergaarbak geworden van alles wat er aan politiek te koop was. Van extreem links tot extreem rechts riep iedereen met evenveel vuur en overtuiging: Viva Perón!

In deze verwarrende periode speelt Geen tranen geen vergeten van Osvaldo Soriano. In Colonia Vela, een gewoon plaatsje in een gewone Argentijnse provincie, worden de delegado (een soort gemeenteraadslid) Ignacio Fuentes en de gemeentesecretaris Mateo beschuldigd van verraad aan de beweging. Het hanteren van termen als infiltranten, marxistische communisten en bosljewieken is voldoende bewijs. De delegado is te goed ingevoerd in het politieke spel om niet onmiddellijk eieren voor zijn geld te kiezen: hij verschanst zich met de gemeentesecretaris, een snel tot korporaal bevorderde agent, een even snel tot directeur van de openbare werken bevorderde plantsoenarbeider en een dronkelap in het gemeentehuis. De autoriteiten laten niet lang op zich wachten. Er volgt een kleine burgeroorlog die tot de volgende ochtend duurt. Het stadje is dan half verwoest en de voornaamste strijders zijn gesneuveld.

Farce

Geen tranen geen vergeten heeft veel weg van een farce: de belachelijke beschuldigingen, de snelle promoties, de onverschillige, onbetrouwbare burgemeester, de bizarre strijd (in het holst van de nacht besproeit een vliegtuigje de belagers met uitwerpselen), het gemak waarmee de feiten worden verdraaid (een fraai voorbeeld: ‘DDT ontploft toch niet,’ zei de journalist. ‘Maar deze keer is het ontploft,’ antwoordde Guglielmini. Maar Soriano heeft ervoor gewaakt hilariteit op te roepen. De klucht slaat snel om in tradegie.

Dat Geen tranen geen vergeten in de eerste plaats een serieus werk is, is te danken aan Soriano's kale, droge taal, die de lezer niet de kans geeft deze geschiedenis als overdreven af te doen of de auteur te beschuldigen van effectbejag. Hoe knap deze novelle geschreven is, suggereert ook de recente verfilming, die veel stof deed opwaaien in Argentinië maar in Nederland terecht flopte. Het spectaculaire onderwerp vereist een sobere aanpak, geen wild-westmethodes.

De strijd tussen de beschuldigden en de autoriteiten mag ongelijk zijn, werkelijk te doen krijg je niet met de delegado, de aanvoerder van de ‘infiltranten’. Hij is slachtoffer, maar zou er niet voor teruggeschrikt hebben dezelfde methodes als zijn tegenstanders te gebruiken wanneer de omstandigheden hem gunstiger waren gezind. De werkelijke slachtoffers zijn - het ligt voor de hand - de mensen die zich nooit met politiek bemoeiden. Onder hen Mateo, de gemeentesecretaris. Als de delegado hem inlicht over de beschuldigingen en hem probeert op te porren voor de strijd, stamelt hij: ‘Ik ben toch altijd peronist geweest... ik deed nooit aan politiek.’

Afgezette dictators

Aan politieke duidelijkheid laat Paraguay, een van Argentinië's buren, niets te wensen over. Zelden staat dit land in het nieuws, en als dit wel het geval is, dan is dat om te memoreren hoe onvoorstelbaar lang dictator Stroessner daar in het zadel zit en hoe buitengewoon gastvrij hij buitenlandse boeven (nazi's, leden van de maffia en afgezette dictators) onthaalt. Hij beroemt zich erop het land al meer dan dertig jaar rust gegeven te hebben.

Hoe betrekkelijk die rust is, wordt duidelijk uit de roman De revolutie op de fiets van Mempo Giardinelli (evenals Soriano Argentijn). Zijn journalistieke achtergrond zal niet vreemd zijn aan de vorm waarin hij deze roman heeft gegoten: de herinneringen van een naar Argentinië verbannen militair uit Paraguay, die het grootste deel van het boek in beslag nemen, zijn gebaseerd op de gesprekken die hij voerde met een ex-officier van het Paraguayaanse leger. In die zin doet het boek denken aan Cimarrón. Het verhaal van een weggelopen slaaf van Miguel Barnet (Cuba) en het autobiografische De lange mars door de bergen van Omar Cabezas (Nicaragua). De revolutie op de fiets lijdt echter nauwelijks aan de stoere babbeltoon van deze twee werken, al had Giardinelli wat mij betreft iets rigoureuzer mogen selecteren uit de interviews. Tussenvoegsels als ‘Dat meen ik oprecht’ storen of hebben een onbedoeld komisch effect. Ook de blijkbaar grootse amoureuze talenten van de militair zijn niet relevant.

De carrière van Juan Bartolomé Gaite begint veelbelovend. Zijn vader, een arme boer, geeft hem de kans te studeren op de Landbouwhogeschool. Geïnspireerd door de Chaco-oorlog met Bolivia (1932-1935, zie Mensenkind van Roa Bastos) kiest hij voor een militaire loopbaan. Zijn groeiende politieke belangstelling resulteert in het leiderschap van de laatste grote opstand in Paraguay: in 1947 slagen de rebellen erin om maandenlang een aanzienlijk deel van Paraguay te bezetten. De titel van de-

Vervolg op pagina 26