Vrij Nederland. Boekenbijlage 1984

[p. 18]

[Wat vrouwen nu eenmaal wel en niet doen - vervolg]

motivatie dekt nergens de lading. Op dus, naar de overige drijfveren.

Zijn verweer bijvoorbeeld tegen feministische analyses die uitgaan van de identieke belangen of de gelijkheid van vrouwen. Maar ook dat kwam ik niet op het spoor bij het zorgvuldig lezen van zijn boek. Want waarnaar zoek je dan? Naar een kritische benadering van die feministische analyses welke betrekking hebben op gedeelde ervaringen van vrouwen. En die zijn er genoeg als we denken aan de studies van Chodorow, Friday of Dinnerstein over het moederschap. Of aan die van Meulenbelt of Oakley over het huisvrouwschap. Het gaat er niet om dat er op zulke visies niets valt af te dingen. Het gaat erom dat je niet - zoals Lodewijk Brunt kennelijk meent - gemeenschappelijkheid in het vrouwenbestaan onderuit kunt halen door, onder de titel ‘Een damesgalerij’, Linda Lovelace, Patty Hearst en Margaret Mead te presenteren met de boodschap dat die levens niet bijster op elkaar gelijken. De uitingen van de vrouwenbeweging kun je grimmig vinden, zó simplissimo ben ik ze nog nooit tegengekomen. En dat geldt eigenlijk ook voor het derde motief dat Lodewijk Brunt in zijn inleiding noemt - het feit dat hij middels een aantal van zijn aan vrouwen gewijde artikelen tegengas wil leveren aan de onterechte veronderstelling dat mannen tegen vrouwen samenzweren. Hij rubriceerde daartoe een achttal artikelen onder de titel ‘De oorlog tussen de seksen’. Dat smaakt naar een heleboel, maar je wordt bedrogen. Want die strijd blijkt zich uitsluitend tussen de lakens af te spelen. Dat wil zeggen dat dit derde en laatste deel van het boek voornamelijk bestaat uit recensies van boeken over geslachtsverkeer of wat daaronder wordt verstaan. Heel terecht zijn Brunts strenge oordelen over die werkjes, die vanwege het onderwerp en de sappige beschrijvingen misschien best-sellers werden maar toch nauwelijks tot de serieuze literatuur over dat thema gerekend kunnen woren, zoals de citaten-sociologie van Hite, Friday of Talese.

Heel onterecht echter zijn Brunts generaliserende opmerkingen over ‘de’ vrouwenbeweging en in het bijzonder haar waanideeën over de betekenis van seksualiteit voor mannen en vrouwen. De genuanceerde aanpak die Brunt bepleit als we het over de vrouwenzaak hebben, hanteert hijzelf allerminst als we het over feministen of feministische analyses hebben. De samenzweringstheorie die hij ontkent waar het om mannen gaat, hanteert hijzelf driftig als het om feministen gaat. Kortom, het beeld dat Brunt had en heeft van de vrouwenbeweging is een onjuist beeld.

Willekeurig

Alles was niet ludiek wat de klok sloeg in de vrouwenbeweging in Nederland aan het eind van de jaren zestig. In het deel daarvan waar ik zélf het meest mee te maken had werd er véél gestencild en weinig gelachen. En wat het buitenland betreft; de toonaangevende boeken uit die tijd, Firestone, Mitchell, Figes et cetera waren niet bepaald voorbeelden van de speelsheid en improvisatie, waaraan Brunt zoveel goede herinneringen heeft. De vrouwenbeweging was en is een buitengewoon divers gezelschap, met een gemeenschappelijke doelstelling: het bereiken van een symmetrische relatie tussen mannen en vrouwen, maar met zeer uiteenlopende strategieën waar het 't realiseren van dat doel betreft. En dat hing en hangt weer samen met de analyses die men aanhangt om de stand van zaken nú te begrijpen en te verklaren. Dat is nogal verwarrend misschien, maar nog verwarrender is het om die verschillen uit het oog te verliezen en voor het gemak de stilstand en restauratieve tendensen die zich ten opzichte van de vrouwenemancipatie in de samenleving voordoen bijvoorbeeld toe te schrijven aan de houding van lesbisch-feministen ten aanzien van transseksuelen, zoals die uit een onbeduidend boek van Janice Raymond naar voren komt. Zo'n voorbeeld is natuurlijk erg willekeurig en doet geen recht aan die vele andere die worden aangevoerd. Maar ook die gaan vergezeld van zo'n beschuldigend vingertje. ‘Eigen schuld - dikke bult,’ roept Lo Brunt steeds maar. Maar ècht kwalijk neemt hij het ons niet, want hij eindigt zijn inleiding als volgt: ‘Dat is in overeenstemming met de aard van de vrouwen: vrouwen zijn nu eenmaal wat vrouwen doen.’ Als dát waar zou zijn, kunnen we ons troosten met de gedachte dat niet alleen de vrouwenbeweging maar eigenlijk álle sociale bewegingen overbodig zijn. En dus óók dit boek?

Dat laatste is nog maar de vraag. De som der delen is in het onderhavige geval minder dan elke bijdrage afzonderlijk. Als we de ‘bedoelingen’ die Brunt aan deze bundel toeschrijft even vergeten, dan blijft er heel wat over dat de moeite van het herlezen waard is. Zoals zijn stukken over het feminisme in de negentiende eeuw, de engeltjesmaaksters (een prachtig stuk over de beroepspraktijk van illegale aborteuses en aborteurs tussen 1900 en 1950) en de schitterende beschrijving van het leven en het werk van Margaret Mead (een artikel dat hij samen met Emma Brunt schreef).

Het zijn juist dat soort bijdragen die je overtuigen dat vrouwen niet zijn wat ze doen, maar doen wat mogelijk is binnen de voor hen geldende beperkingen van de sociaal-culturele context. Liefdadigheid bedrijven, prostitutie bestrijden, zich illegaal laten aborteren. Net zoals mannen dus, luidt het antwoord van Lodewijk Brunt. Ja, net zoals mannen, met dit verschil dat de beperkingen minder of anders zijn. En dát verschil bevechten, dáár is het allemaal om begonnen. Dat de wijze waarop je daarbij om je heen slaat, méér de aandacht trekt, dan de reden waaróm je het doet - maakt me een beetje moe. Ik ben immers ook maar een mens...

■