Vrij Nederland. Boekenbijlage 1984

[p. 15]

Om te krijgen
Om weg te geven

Afgebroken Amsterdam, 104 verdwenen gebouwen en stadsgezichten, door Onno Boers. Uitgever: Van Gennep, 108 p., prijs f28,50

Een boek dat de lezer met lichte droefheid vervult. Dat het Paleis van Volksvlijt en de beurs van Zocher curieus, maar vooral ook mooi waren en Naatje van de Dam en de Koepelkerk aan het Leidsebosje curieus, en zeker niét mooi waren, weten we allemaal. Maar Banda Neira, het Panoramagebouw in de Plantage, het GGD-gebouwtje op het Waterlooplein en de Sint Catharinakerk, wie weet nog hoe schitterend die gebouwen waren en waar al die pracht stond? Waren we maar honderd jaar geleden geboren, denk je bij zo’n boek, om al lezend te ontdekken dat het merendeel van al die verwoeste schoonheid er in de jaren vijftig nog stond. Zo kort geleden en zo erg verleden tijd. Waarom hebben we toen toch zo slecht opgelet?

Rotterdam in de jaren twintig, door Herman Romer. Uitgever: Europese bibliotheek, Zaltbommel, 160 p., prijs f47,50

Iedere stad verdient/heeft behoefte aan een geïllustreerde geschiedenis en de Europese bibliotheek in Zaltbommel heeft om aan deze behoefte te voldoen talloze boeken uitgegeven, waarin via dorpsgezichten op oude prentbriefkaarten het wezen van stad en dorp werd vertoond. Leuk voor de bewoners van die steden en voor de mensen die er lang geleden woonden. De Europese Bibliotheek gaat nu nog verder: nadat Rotterdam en al zijn stadsdelen via oude ansichten zijn geportretteerd, is er nu een groot boek verschenen, over de jaren twintig. Prentbriefkaarten, kranteadvertenties, portretten van groepen mensen en foto’s van enigszins fameuze gebeurtenissen vormen illustraties bij de tekst waarin wonen, bouwen, werken en vertier in Rotterdam aan de orde komen. Het boek zal de Rotterdammer goed doen.

Pavlova, impressions, presented by Margot Fonteyn. Uitgever: Weidenfeld and Nicolson, 159 p., f62,70

‘Zonder twijfel was Anna Pavlova het grootste theatrale genie dat ik ooit gezien heb,’ schrijft Sir Frederick Ashton in zijn voorwoord bij een groot plaatwerk over Pavlova. Het is mogelijk om het helemaal eens te zijn met Sir Ashton, ook al delen we zijn theatrale ervaringen niet. Anna Pavlova, in 1881 in St. Petersburg geboren en in 1931 in Hotel des Indes in Den Haag gestorven (wat Nederlanders ten onrechte het gevoel geeft dat Pavlova ook een beetje van ons is) was, afgaande op de werkelijk schitterende foto’s in dit boek een ongelooflijk mooie vrouw en echt, alle superlatieven zijn hier op z’n plaats. Greta Garbo, Virginia Woolf en dan nog een extra oneindige melancholie erbij: ook mensen die niets van klassiek ballet moeten hebben, zullen gefascineerd deze foto’s (vaak kostuumfoto’s maar ook gewone met een kwaad hondje erbij) bekijken en de biografie, opgebouwd uit herinneringen van tijdgenoten en kranteartikelen, lezen.

Marco Polo, de reiziger, zijn ongekuiste avonturen, door Gary Jennings. Uitgever: Het Spectrum, 769 p., f39,90

Er zijn stukken geschiedenis waarvan ieder mens sinds zijn schooltijd weet heeft, maar die daarna nooit meer spontaan in de gedachten komen. De televisie heeft, bij veel nadelen, de grote verdienste dat ze die historische personen en hun aandeel in de geschiedenis ineens tot leven kunnen wekken. Marco Polo is zo iemand: iedereen weet dat dat een ontdekkingsreiziger was, maar daarmee houdt het meestal wel op. Nu Marco in een aantal delen aan ons vertoond wordt (op maandagavond) weten we hoe hij eruit zag (anders toch dan ik dacht), hoe zijn geliefde eruit zag, realiseren we ons dat het in Venetië speelt (het begin althans) en wat een zwaar en avontuurlijk vak het ontdekkingsreizen was. Precies op tijd om de biografie (en nog wel over zijn ongekuiste avonturen) uit te brengen, te kopen en tussen het kijken door te lezen. Na afloop weet te lezer veel over Marco Polo en zijn tijd, en kan dit stuk historie weer naar de diepe vergetelheid zinken.

Dit is Roald Dahl met zijn zusje Wendy. Wie iets te weten wil komen over de kindertijd deze kinderboekenschrijver leze zijn zojuist verschenen herinneringen Boy uitgegeven door Jonathan Cape. Met vele kiekjes en tekeningen (160 p. f34,-)

Fiddler’s Moll, Life with Yehudi door Diana Menuhin, met een voorwoord van Yehudi Menuhin. Uitgever: Weidenfeld and Nicolson, 236 p., f57,25.

In 1947 gaf Diana Menuhin haar carrière als balletdanseres en toneelspeelster op om met de violist Yehudi Menuhin te trouwen. Sindsdien is er een leven van reizen en trekken begonnen aan de zijde van haar man Yehudi. In dit boek doet ze verslag van haar leven, waarvan de hoogtepunten een bezoek aan Pandit Nehroe en de vriendschap met Bernard Berenson in Florence zijn. Yehudi Menuhin schreef zelf het voorwoord. Maar het is allemaal een beetje een familieboek, want het merendeel van de foto’s bestaat uit gelukkige familiekiekjes van Yehudi, Diana en hun twee kinderen. De tentoonstelling van het boek wordt bepaald door de laatste zin, waarin Diana Menuhin verklaart dat haar leven met Yehudi ‘een hemels leven’ is.

Nutcracker door E.T.A. Hoffman, tekeningen door Maurice Sendak. Uitgever: The Bodley Head, 102 p., f65,-

Honderd keer is het ballet De Notenkraker al opgevoerd en misschien is even veel keer het verhaal De Notenkraker van E.T.A. Hoffman opnieuw geïllustreerd. Maar dit keer hebben drie groten elkaar gevonden. Maurice Sendak, schrijver/ tekenaar van vele kinderboeken waaronder Where the Wild Things Are, kreeg de opdracht om de schetsen voor decor en kostuums te maken voor de opvoering van De Notenkraker van Tsjaikovski door het Northwest Pacific Ballet tijdens Kerstmis 1983. Hij heeft die opdracht aanvaard en uit die schetsen is een nieuwe Notenkraker gegroeid: het verhaal van E.T.A. Hoffman, geïllustreerd door Sendak. De grote platen in het boek zijn wat grof, en je kunt er aan afzien dat het decorschetsen zijn. Maar wie genoegen wil nemen met de kleine tekeningen heeft weer een prachtige Sendak in handen.

Landscape in Britain, foto's van Charlie Waite, commentaar van Adam Nicolson. Uitgever: Michael Joseph, 160 p., f64,95.

Groot-Brittannië is niet mooier of lelijker dan andere landen, maar de camera van Charlie Waite heeft het Britse landschap breed vastgelegd. Van de krijtrotsen van Dover tot de verlaten Highlands in Schotland, met daar tussen in de Green Pastures van Sussex. Een boek met foto’s waarop geen steden, huizen of rommel te bekennen zijn. Zo zou de wereld er uit moeten zien. Toch is het geen idealisering van de natuur, die uit deze foto’s spreekt. Eerder is het landschap bijna abstract geworden. In het begeleidend essay gaat Adam Nicolson in op de manier waarop wij een landschap begrijpen en er op reageren. ‘Als de foto eenmaal gemaakt is,’ schrijft Charlie Waite in zijn voorwoord, ‘dan voel ik een zeker verlies. Ik heb geen zin om weg te gaan en ik neem altijd afscheid als van een goede vriend.’ Teksten van William Wordsworth tot en met Robert Louis Stevenson zingen mee over de schoonheid van Engeland.

Gilbert & Sullivan, The official D’oyly Carte Picture History, door Robin Wilson en Frederic Lloyd. Uitgeverij Alfred A. Knopf, New York, prijs f78,40. Importeur: Van Ditmar, Amsterdam

In het kader ‘prachtige boeken voor de liefhebber, maar dan ook voor de liefhebber alleen’ scoort Gilbert & Sullivan, The official D’oyly Carte Picture History hoog. Gilbert en Sullivan schreven een eeuw geleden buitengewoon luchtige opera’s (De piraten van Penzance, De Mikado et cetera) die door het theaterbureau van D’oyly Carte op de planken gebracht werden. Nazaat Dame Bridget D’oyly Carte was zo lief om het familiearchief te openen om er alle prachtige foto’s van zeer vele schitterende opvoeringen van de opera’s tot 1982 aan toe uit te lenen. De vroegere premier Wilson (die nu Lord Wilson of Rievaulx heet) vertelt over zijn leven met de opera’s van Gilbert & Sullivan en verder is het vooral plaatjes kijken.

Prachtig, intrigerend, al die verklede en poserende zangers en dansers en koren, tekeningen van de decors, en kostuumschetsen.

Vijftig jaar geleden verscheen de eerste druk van F. Bordewijks ‘roman van een zender’ Bint. Ter gelegenheid daarvan heeft Nijgh & Van Ditmar het boek in zijn oorspronkelijke gedaante herdrukt: omslag, vette tekstletter, zoveel wit tussen de regels dat je er door kunt schaatsen. Harry Schotten schreef een nawoord, (f39,50)

Het land der letteren, ’s-Gravenhage, door schrijvers en dichters in kaart gebracht. Samenstelling en redactie Tilly Hermans, Harry Schollen en Lodewijk van Zonneveld. Uitgever: Meulenhoff, 159p., f29,50

Natuurlijk is er niets zo vervelend voor een Hagenaar als om altijd geïdentificeerd te worden met een halfdeftige ambtenaar die zijn kunstzinnige behoeften vooral in pluche salons bevredigt en na Couperus is opgehouden met lezen. Dit boek bewijst het gelijk van de Hagenaar die verwijst naar de grote schrijvers en dichters, ook moderne, die Den Haag tot onderwerp van hun werk maakten. Dat Den Haag toch wel een beetje op stand blijft, blijkt uit het feit dat Scheveningen ontbreekt op de voorkant van het boek, maar op de titelpagina nog net tussen de regels van de titel gevoegd kon worden. Scheveningen, met dat ordinaire strand (zie ook de foto met halfnaakte zonnebaders) en de Pier, doet toch ook alleen buiten het seizoen aan Bloem denken, en dan is Scheveningen meteen ook weer zo stijlvol en Haags, dat alle namaaknieuwbouw-Jugendstil en hard spuitende fonteinen die mistige vlagen melancholie niet kunnen wegwerken.