Vrij Nederland. Boekenbijlage 1984

[p. 25]

Voorkeur voor het moment
De rijkdom van Engelse dichter Craig Raine

Rich door Graig Raine Uitgever: Faber & Faber, 110 p., f 16,50 Importeur: Nilsson & Lamm
Rob Schouten

Een van mijn mooiste leeservaringen van het moment is de bundel Rich van de Engelse dichter Craig Raine, een werk dat is zoals het heet. Raine, geboren in 1944, is in Engeland een aandachttrekkend dichter van een generatie veertigers, en voortzetter van de lijn Auden-Larkin, dichters met een warmere en diepere aandacht en liefde voor de realiteit van het bestaan dan die werkelijkheid gemiddeld zelf opbrengt. Daarnaast beschikt hij over een taal- en beeldvermogen dat van het gewone iets subliems en uitzonderlijks maakt. Het zou zonde zijn als hij niet ook in Nederland bekend werd.

De bundel mag ‘rijk’ heten omdat de schrijver ervan het leven als rijk ervaart, rijk aan beelden, impressies, rijk aan mensen en rijk aan armoede soms. Zij bestaat uit drie delen, het eerste en het derde poëzie, het tweede proza. Het prozagedeelte is Raines autobiografie waar de gedichten door de opbouw van de bundel naartoe stromen en uit ontstaan, en waar ze gedeeltelijk ook thematisch mee samenhangen. De eerste afdeling, over merendeels huidige ervaringen, is getiteld ‘Rich’, de laatste die meer teruggrijpt in het verleden ‘Poor’. De begrippen rijkdom en armoede zijn bij Raine geen abstracte grootheden maar ontstaan uit zijn eigen visie op, zijn omgang mét de dingen. Dat houdt direct hun betrekkelijkheid in, die door zijn temperament in het voordeel van de ‘rijkdom’ uitvalt.

De titel van het autobiografische proza ‘A silver plate’ is dubbelzinnig en scharniert tussen ‘rijk’ en ‘arm’. Een zilveren schaal is het, in het motto van de derde afdeling genoemde, zilveren dienblad, waarop de vreugden des levens worden geserveerd èn tegelijk het zilveren plaatje in de schedel van Raine senior, de belichaming van handicap en ontbering.

In ‘A Silver plate’ beschrijft Raine hoe hij opgroeide in een lower-class milieu in Noord-Engeland, met een vader die bij een oorlogshandeling hersenletsel heeft opgelopen, epileptisch is geworden en in zijn schedel een zilveren plaatje heeft gekregen plus enkele weke gaten, waarin hij zijn zoon zo nu en dan laat dippen en waaruit van tijd tot tijd wat bloederig been opwelt. De man heeft iets mystieks en charismatisch, is een spiritualist in tegenstelling tot Raines moeder, die het katholieke geloof aanhangt, nuchter haar weg gaat en enigszins banale pretenties heeft om in betere kringen mee te tellen. Het verschil tussen beiden is mooi getypeerd in hun omgang met de huiselijke fruitschaal op het dressoir. Voor de moeder is dat een statussymbool, voor de vader iets om van te eten en te genieten.

Coronation Street

In Coronation Street-achtige omstandigheden wordt het karakter van Craig Raine gevormd. Zijn kinderangsten vinden voedsel in films als Spiderman en Apache, zijn enige lectuur van betekenis is een strip van Robert Louis Stevensons verhaal Kidnapped, uitgeknipt uit een blaadje en door zijn moeder tot boek genaaid. Als Craig met een beurs naar de middelbare school kan gaan, leert hij zich voor zijn ouders en zijn verleden te schamen. Ook merkt hij dat de vanzelfsprekende zelfverzekerdheid die zijn vader, een ex-boxer, hem heeft bijgebracht, door de buitenwereld als opschepperij wordt uitgelegd. Zijn voor rijk gehouden ervaringen worden arm als hij ze begint te verachten. Maar ten slotte overwint hij zichzelf en de verloochening van zijn milieu en nodigt vriendjes bij hem thuis. Het sobere, maar inderdaad zeer pakkende verhaal eindigt als volgt; ‘Ze bewonderden mijn vader. Hij vertelde ze smerige moppen en liet zich als altijd door niets uit het veld slaan. En ik voelde me opnieuw rijk. Zelfs niet aangeraakt door zelfverachting.’

In deze herwonnen rijkdom van het min of meer armoedige, de zilveren schedelplaat waarop iets lekkers verschijnt, wortelt het dichterschap van Craig Raine. En door zijn voorgeschiedenis zo zonder omslag en bedenkingen aan zijn bundel mee te geven, geeft hij te kennen dat wat hem betreft zijn poëzie sterk met het leven en ook het eigen leven samenhangt.

Nu zal deze poëtica ons een worst wezen bij dichters zonder enige allure. Maar Craig Raine overtreft de autobiografische aanleidingen in zijn gedichten precies zo, dat hij noch een onpersoonlijk noch een onstuitbare ontboezemingslyricus wordt, maar tussen die twee bermen het geluk van de opperste poëzie vindt. Hij is typisch een dichter van de drempel, als zoveel Engelsen, iemand die vanuit zijn eigen achtergrond zó de kamer van een ander zou binnenstappen, ware het niet dat hij in de deuropening bleef staan. Het titelgedicht, over een vrouw die zich niet bewust is van haar uitgelezen rijkdom, kinderen, kruimels op het tafellaken, parfum van Paco Rabanne, geeft deze dichterlijke positie als observator, bewaarder en openbaarmaker van onvermoede schatten, vrijwel letterlijk weer: ‘I am the steward / of her untold wealth, / keeper of the dictionary, / treasurer of valuables, / accountant and teller.’

Op dit net niet deelnemende maar zeer betrokken standpunt convergeren beelden en realiteit op hun best. De onderwerpen van Raines gedichten zijn duidelijk aan reële ervaringen ontleend maar krijgen een surplus door de beeldenrijke fantasie van de dichter. Raines plastiek is verbluffend en treffend. Ik kan er slechts bij

Vervolg op pagina 27