Vrij Nederland. Boekenbijlage 1984

[p. 26]

Professionals nemen geen wraak
De nieuwe spionageromans van Deighton, Forsyth en Allbeury

Mexico Set door Len Deighton Uitgever: Hutchinson, 380 p., f46,80
Voorspel in Berlijn door Len Deighton Uitgever: Elsevier, 287 p., f23,50
The Fourth Protocol door Frederick Forsyth Uitgever: Hutchinson, 390 p., f54,05 Amerikaanse uitgave: Viking Press, importeur Van Ditmar
The Judas Factor door Ted Allbeury Uitgever: New English Library, 202 p., f41,60 Importeur: Nilsson & Lamm
R. Ferdinandusse

Terwijl in de werkelijkheid van onze kleine planeet de spion steeds meer vervangen wordt door computer en satelliet, groeit hij in de literatuur. Schrijvers creëren geheime diensten waarvan het nageslacht zal denken dat ze bestaan hebben. En de liefhebber van het genre is het geluk beschoren dat er net weer drie blauwdrukken van grootmeesters van de pers zijn gerold: van Len Deighton, Frederick Forsyth en Ted Allbeury.

Mexico Set is het tweede deel van een trilogie waarvan het eerste deel, Berlin Game, vorig jaar verscheen. Voor wie het miste: het is nu in pocket uit, én in Nederlandse vertaling, Voorspel in Berlijn. (Het derde boek zal, zoals de minnaars van het Melkhuisje al vermoeden, na Game en Set, Match heten.)

In die twee boeken, Berlijn en Mexico, neemt Deighton weer eens het oude spionagewerk ter hand, niet meer in de ingenieuze puzzelvorm van Ipcress File, maar rechttoe rechtaan verteld door Bernard Samson, die al weer vijf jaar op een Londense bureaustoel heeft gezeten, als hij naar Berlijn wordt gestuurd om een agent tot de orde te roepen. Want er is al zoveel in Berlijn misgegaan dat een echte vakman de lekken moet dichten. En Samson in een vakman, en zijn vader was het ook al. Vader Samson was in zijn hoogtijdagen hoofd van het Britse netwerk in Berlijn, en Bernard is daardoor opgegroeid in die stad, houdt van die stad, en kent bovendien de hele spionnenvrienden- en -kennissenkring. (Van zijn vader citeert hij ook: ‘Eeuwige paranoia is de prijs van de vrijheid. Waakzaamheid is niet genoeg.’)

Len Deighton, foto Adrian Flowers

Deighton mengt weliswaar hier en daar een moord of een ander thrillereffect door zijn verhaal, maar het hoofdbestanddeel is zijn schildering van de personen, van het dagelijkse werk, en van de geheel eigen wereld van de inlichtingendiensten. Briljant verteld, soms met te veel, maar toch precies gekozen bewoordingen. Niet alleen weet Samson de Berlijnse agent, Brahms Vier, uit de gevarenzone te loodsen, hij ontdekt ook wie in Londen het lek is. Dat is plot-technisch een verrassing, en daarom hadden zoveel recensenten moeite met het bespreken van het boek. Want in zo'n geval mag je niet onsportief zijn en vertellen wat er aan de hand is.

Mexico Set is een vervolg (al kun je het ook lezen zonder Berlin Game te kennen). Opnieuw Bernard Samson, opnieuw de competentiestrijd tussen zijn smakelijk beschreven en goed bestudeerde superieuren Dicky Cruyer en Bret Rensselaer. Maar vanwege de onverwachte afloop van Berlin Game hebben zij geen onbeperkt vertrouwen meer in Samson. En de KGB, die dat uiteraard ook weet, doet alles om Samson voortdurend te compromitteren, terwijl hij het bloed in de schoenen loopt om een KGB-agent aan te werven, terwijl Londen dat buiten hem om óók nog eens doet. Kortom, niemand vertrouwt iemand. ‘A man has no friends in this job,’ zegt Samson.

Deighton heeft zich, lijkt het, voorgenomen om zo'n door hem - briljant - bedachte spionagedienst, uitvoerig tegen het licht te houden. De intrige is helder en zit vol verrassingen, maar het hoofddoel is de analyse. Deighton doet dat aan de hand van Samson, maar hij had evengoed elk ander optredend personage als hoofdfiguur kunnen nemen. Ze zijn allemaal even bezeten en gebeten door het vak. Alleen Samson is ‘cool, very cool’, want hij weet dat hij, door dat Berlijnse verraad, op eieren loopt. Prachtige observaties opnieuw over Berlijn, een stad die in handen van Deighton iets dierbaars krijgt, en die een mooi contrast vormt met Mexico waar de regels anders zijn, en er ruimte genoeg is om over het vak na te denken. Mexico Set is alweer honderd pagina's langer, en dus uitvoeriger dan Berlin Game, en als het derde deel ook die adem heeft dan gaat het erop lijken dat Deighton een soort ‘Oorlog en vrede’ van de inlichtingendiensten heeft geschreven. Compleet met bijbehorende succesagenda-filosofie; ik citeer er maar twee: ‘Amateurs keep their eyes on the target instead of looking over their shoulder’, en ‘Professionals don't take revenge; they have enough trouble doing their job’.

Frederick Forsyth

De andere grootmeester, Forsyth, heeft - na eerst gezegd te hebben dat hij uitgeschreven was - toch weer een thriller ontworpen. Alle geldbedragen die om de uitgave heenspelen zijn in de loop van de tijd bekend geworden, en de verwachtingen waren dan ook hooggespannen. The Fourth Protocol heet naar een onderdeel van de International Nuclear Nonproliferation Treaty, waarin bepaald wordt dat de ondertekenende landen geen onderdelen van nucleaire wapens naar een ander land zullen brengen. Maar in dit boek zijn de Russen daarmee bezig. Op aanraden van de indertijd overgelopen spion Kim Philby ontwikkelt de Russische partijleider (buiten het hele Kremlin om!) een stout plan: door in Engeland, vlak voor de verkiezingen van 1987, een atoombommetje te laten ontploffen bij een kruisrakettenbasis, zullen de kiezers vrijwel zeker de Labourparty aan het bewind brengen. En de Labourparty zit vol met zeer Harde Linkse Radicalen, die onmiddellijk uit de EEG zullen treden en de Nato de deur wijzen.

Forsyth heeft zo'n hekel aan Labour dat sommige fragmenten uit

[p. 27]

zijn boek doen denken aan de onplezierigste bittertafeltaal uit de jaren vijftig. En al dat gespeculeer op de politiek is een vrij onbevredigende ondergrond voor een verder zeer kundig opgezette intrige. De ijzeren precisie waarmee schakel na schakel de spanning in het verhaal voorttrekt doet denken aan zijn meesterwerk The Day of the Jackal. Tot op het allerlaatste moment vallen alle palletjes in de daarvoor bestemde gaatjes. Maar helaas blijft de vervelende smaak overheersen: door een bordkartonnen ridder die het linkse gevaar ziet, gedwarsboomd wordt door zijn directe chef, die al zijn rapporten op de plank legt, waarna oude, sluwe grootvaders uit het Britse intelligence-establishment met een witte Ajax-tornado de giftige dampen over Albion doen verdwijnen. Maar wel op het laatste, spannende nippertje.

Ted Allbeury

Allbeury, in juli in VN geïnterviewd, verbaast zich in dat gesprek over het feit dat hij met Deighton, Le Carré en Forsyth in een adem genoemd wordt. ‘I don't belong to that League’, vrij vertaald met ‘ik ben niet waardig hun voetzolen te kussen’. Dat valt best mee, Allbeury is bescheidener in de opzet van zijn boeken, maar de laatste jaren laat hij zien veel van het spionagevak te weten en daar intrigerende aspecten van tot leven te kunnen brengen. Zijn nieuwste boek, The Judas Factor, is helemaal bescheiden. Een kleine intrige rondom Tad Anders, die al eerder in Allbeury's werk optrad, en in dit boek zo'n beetje achter de doellijn opereert. Moskou stuurt een moordenaar naar Londen, en daar besluit men om de moordenaar uit Oost-Berlijn te ontvoeren. Tad Anders moet dat doen - tegen zijn zin - en loopt meteen in een dubbele val. Als de zaak ten slotte doodloopt en iedereen zijn handen van de zaak af trekt, rest Anders weinig anders dan het volgen van zijn eergevoel. Om de zaak wat aan te kleden bracht Allbeury twee vrouwen in Anders' leven, en een van de twee is de helaas in dit genre nogal gebruikelijke prostituée met het gouden hartje, wat soms tot blaartrekkende scènes leidt. Maar het portret van de spion is vakwerk. Weer zo'n dubbele kruising tussen lone wolf, held en ook maar een gewoon mens die onverbrekelijk hoort bij de Smiley's en de Samsons die, als ze al niet bestonden, zeer terecht zijn uitgevonden.

■