Vrij Nederland. Boekenbijlage 1984

[p. 13]

Je ruikt de olie, je hoort de explosie
Het brede arsenaal van William Boyd

William Boyd

Stars and Bars door William Boyd Uitgever: Hamish Hamilton, 255 p., f44,45
A Good Man in Africa, 312 p., f15,15 An Ice-Cream War, 384 p., f13,65 On the Yankee Station, 188 p., f12,35 door William Boyd Uitgever: Penguin Importeur: Nilsson & Lamm
Anthony Paul

William Boyds eerste, in 1981 uitgekomen, roman A Good Man in Africa, werd door de Engelse critici met verrukte kreten ontvangen, en dat is niet verwonderlijk: er diende zich een nieuwe, negenentwintigjarige schrijver aan met een gul-komische roman binnen een vertrouwde en zeer gewaardeerde traditie, een roman die bovendien een schat bood aan fris materiaal in de vorm van een helder, gedetailleerd, kundig portret van een hoek van de wereld die de Engelse literatuur nog niet kende.

In wezen geeft de roman de rampspoed en vernederingen weer van een herkenbaar soort anti-held in een onbekende maar uitstekend geschetste omgeving. Morgan Leafy is een onbeduidende Britse diplomaat op een obscure post in West-Afrika. Hij is niet geschikt voor zijn baan en zijn snobistische, onbekwame chef schuift allerlei vervelende karweitjes op hem af; zo moet hij op een kinderfeestje voor kerstman spelen en een lijk zien op te ruimen dat door de bliksem is getroffen en ter plekke ligt weg te rotten omdat geen van de autochtonen zich met zulke machtige toverkrachten durft te bemoeien. Bovendien krijgt hij te maken met politieke intriges, chantage en seksuele vernederingen, zaken die, zoals het een goede klucht betaamt, allemaal met elkaar verweven zijn.

Boyd destilleert een fraai komedie uit het sociale leven van de kolonialen, de botsing tussen de Britse stunteldiplomatie met de corrupte Afrikaanse politiek, en de beproefde thema's klasse, seks en drank. Leafy's Afrikaanse vriendin en het liefdesnestje waarin hij haar installeert zijn redelijk overtuigend; zijn reactie als hij een druiper krijgt minder: hij vraagt zich meteen af of zijn neus eraf zal vallen en hij gek zal worden. Op sommige punten melkt de schrijver zijn materiaal wat al te erg uit en draaft hij een beetje ver door. Aan de andere kant komt hij met observaties om van te smullen, zoals die over een paar neokoloniale knieën die tussen de korte broekspijpen en lange sokken uitpiepen als ‘twee kale, gerimpelde babyhoofdjes’.

De kracht aan en overvloed van nauwkeurige waarnemingen maken A Good Man in Africa tot meer dan licht amusement. Wie het boek uit heeft weet hoe Westafrikaanse golfclubs en vliegvelden eruitzien. Met andere woorden, William Boyd is, in tegenstelling tot bij voorbeeld Tom Sharpe, een rasechte romanschrijver.

Panoramisch

In zijn tweede roman, An Ice-Cream War (1982), laat hij een nieuwe dimensie van zijn talent zien. Ook hier zijn er herkenbare antecedenten: zoals A Good Man veel gemeen heeft met de jonge Kingsley Amis, is An Ice-Cream War tot op zekere hoogte geënt op Paul Scott (The Jewel in the Crown) en de geweldige J.G. Farrell (Troubles, The Siege of Krishnapur, The Singapore Grip). Dat wil zeggen, het is een panoramische, historische roman, die met ironie en hoogstaande humor, door middel van de ervaringen van verschillende figuren een verrassend nieuwe kijk op de Eerste Wereldoorlog in Oost-Afrika geeft. Het is een verhaal over een enorme puinhoop, verspilling en futiliteiten, voortgestuwd door een warm begrip voor de manier waarop individuen hun alles opzuigende eigen weg door het mijnenveld van de geschiedenis banen.

Een van hen is Gabriel Cobb, een typische conventionele officier, die in de loop van het verhaal minder conventioneel wordt, en diens broer Felix, de gewild-cynische jonge intellectueel. Met Felix' scherpe maar naïeve ogen zien we een op uitsterven staande bourgeois familiekliek, bedienden van een college in Oxford, de bohémien-estheten van Chelsea en een plat-Londense hoer. Vlak voordat de oorlog uitbreekt trouwt Gabriel - het verslag van de maagdelijke huwelijksreis naar Trouville-sur-Mer is ontroerend en sympathiek - waarna hij naar Afrika vertrekt waar hij zwaar gewond raakt in een desastreuze slag en krijgsgevangene wordt gemaakt. Intussen raakt Felix in een affaire met Gabriels vrouw verzeild, een komedie over seksueel gestuntel die met haar zelfmoord tragisch eindigt. Felix neemt dienst en gaat naar Afrika om zijn broer te zoeken.

Dit materiaal zou al genoeg zijn voor een respectabele roman, maar Boyd geeft ons bovendien nog inzicht in het leven van een Amerikaanse kolonist en diens Duitse buren vlak over de grens, wier lot verweven is met dat van de Cobbs, plus een groot aantal bijfiguren, waartussen een paar prachtige komische types zitten. De dood komt met zijn absurde brede grijns steeds tussenbeide om de verveling te verdrijven die, helpt Boyd ons herinneren, in een oorlog zo'n overheersende rol speelt - een verveling waarvoor wij met dit boek niet bang hoeven te zijn.

Dit ambitieuze en zorgvuldige verslag van een periode, plaats en milieu is bovendien een felle satire op de oorlog en de manier waarop de Engelsen oorlog voeren; en dat is zeker geen anachronistische of overbodige literaire oefening, zoals we kortgeleden aan het conflict over de Falklands hebben kunnen zien. An Ice-Cream War kreeg in 1982 de Bookerprijs net niet, maar de voorzitter van de jury, John Carey, noemde het boek ‘een uitzonderlijke prestatie’.

Pechvogel

Het nieuwe boek van William Boyd is weer een schelmenroman rond een Engelse pechvogel in het buitenland; maar ook hierin heeft hij zich zelf op briljante wijze overtroffen. Stars and Bars is, net als de titel, korter en compacter dan zijn voorgangers, maar het is een juweeltje dat een fantastisch, nerveus, vrolijk beeld van de Verenigde Staten geeft. Dit keer is de held ene Henderson Dores, een verfrissend nieuw type pechvogel, die de ongebruikelijke hobby schermen en het ongebruikelijke beroep kunstexpert heeft. De aan de buitenkant zo gepolijste en zelfverzekerde Engelsman lijdt aan slapeloosheid, verstopping, ontembaar borstelige wenkbrauwen en diepgewortelde verlegenheid. Niet het chronische, stotterende en spuugspetterende soort verlegenheid, nee hij is gewoon ‘verlegen, net zoals de meesten van zijn landgenoten’, en

Vervolg op pagina 29