Vrij Nederland. Boekenbijlage 1984

[p. 14]

Uitgeven in het wilde weg
Random House of: ‘the American way of publishing’

Boudewijn Büch
Uitgevers

Nu de eerste twee delen verschenen zijn van Histoire de l'édition française (uitgever Promodis 1982, 1984) weet de liefhebber van de uitgeverswereld een stuk meer. Hij heeft de helft in handen van een handboek dat in vier delen zal verschijnen en van een ongekende degelijkheid en schoonheid is. Tientallen geleerden voeren de lezer door een ingewikkelde stof. Uitgeven is ingewikkeld, de uitgeversstructuur is nog ingewikkelder. Om een leek bij voorbeeld uit te leggen hoe de firma's Kluwer en Elsevier in elkaar zitten, kost nagenoeg een dag. Tot voor kort meende ik dat de Belgische uitgeverswereld betrekkelijk doorzichtig van structuur was; na de lectuur van Romain Vanlandschoots Joris Lannoo, drukker en uitgever voor Vlaanderen 1891-1971 (Tielt/Weesp 1984) en Ludo Simons Geschiedenis van de uitgeverij in Vlaanderen (Tielt/Weesp 1984, verschenen is het eerste deel) bleek de doorzichtigheid een illusie. Men struikelt in Vlaanderen over paters, ruzies en gecompliceerde concernsamenstellingen.

Ofschoon de uitgeverij in Amerika natuurlijkerwijze een bedrijfsvorm is die veel later opkwam dan in Europa, heeft haar kortere geschiedenis niet het voordeel dat zij in een paar woorden is samen te vatten. Het oudste Amerikaanse uitgevershuis dat nog bestaat werd in 1786 opgericht. De historie van menige grote Amerikaanse uitgever van dit moment gaat vaak niet veel langer dan een halve eeuw terug. Maar in die halve eeuw exploderen deze bedrijven tot giganten, kopen elkaar op en hebben onderling niet zelden personele banden. Ruzies binnen één concern zijn volstrekt normaal. Een fenomeen dat overigens ook in Nederland voorkomt. Hoewel Querido en de Arbeiderspers tot één en hetzelfde concern behoren, heeft het in het verleden dikwijls niet helemaal geklikt tussen deze twee poten van de Weekbladpers. Onlangs mocht men het nog meemaken dat twee poten van het Kluwerconcern (nu: Bert Bakker en Contact) ruziënd door alle kolommen van de weekbladen vlogen. Een verschil tussen Nederland en Amerika is het veel eerder optreden van concernvorming en aandelenruzies in de VS dan in Holland. De echte gezelligheid - die men in Nederland bij sommige uitgevers nog steeds kan meemaken - bestaat in Amerika al lang niet meer. Wil men in Nederland nog wel eens juichen bij een oplage van 20.000 exemplaren, in Amerika is de uitgeverij bijna uitsluitend een zaak van honderdduizendtallen: in oplage en in geld.

Het beste specimen van de bovengeschetste Amerikaanse uitgeverij is Random House. De structuur van deze firma is, gelet op haar fondscatalogus Books in print (1983) als volgt: onder de paraplu van Random House, Ine. fungeren de imprints Random House, Alfred A. Knopf, Pantheon en Vintage. Deze vier sub-uitgevers voeren ieder een aantal eigen reeksen. Aan sommige reeksen is vaak niet te zien van welke Random-poot ze stammen. Zo lijkt de beroemde Modern Library een zelfstandige uitgeverij maar zij is een afdeling van Random House. Tot slot vertegenwoordigt Random House, Inc., waarvan de boeken in Nederland worden geïmporteerd door Van Ditmar, nog een groot aantal uitgevers, bij voorbeeld de hard-covers van Ballantine en Reader's Digest Books.

Het vignet van Random House

Drie mannen - om mij te beperken - hebben een belangrijke positie gehad in de voorgeschiedenis en huidige historie van Random. Horace Liveright, Bennette Cerf en Alfred A. Knopf. Over de laatste heb ik nu reeds enige jaren ruzie. Daarom los ik deze twist - hoe zijn achternaam wordt uitgesproken - voor eens en altijd op: Knopf wordt uitgesproken als ‘Knupf’ (de ‘k’ wordt écht fonetisch gerealiseerd); als bewijs verwijs ik de twijfelaar naar Webster's (...) an dictionary of names of noteworthy persons with pronunciations (1963, p. 829.) Horace Brisbin Liveright (1886-1933) richtte met Albert Boni in 1918 uitgeverij Boni and Liveright op. Op zijn oude dag zou Liveright toneelprodukties gaan doen, na 1924 bracht hij onder andere een theaterversie van Dracula en een opvoering van Theodore Dreiser An american tragedy dat Liveright in 1925 uitgaf.

Het vignet van Alfred A. Knopf

W.H. Hudson

In 1923 belde Richard (Dick) Simon zijn oude schoolvriend Bennett Cerf (1898-1971) op en vertelde: ‘Ik werk bij Liveright maar ik wil daar weg. Ik heb het voornemen met Max Schuster een eigen uitgeverij te beginnen. Zou jij er wat voor voelen om mijn plaats in te nemen bij de oude Liveright?’ Cerf - wiens ideaal het was om uitgever te worden - trad in dienst bij Liveright op een vreemde wijze. Hij werd direct vice-president maar moest de noodlijdende Liveright in ruil daarvoor $25.000 lenen! In dezelfde jaren als Liveright, debuteerde een aantal andere mannen als uitgever: Knopf, Huebsch, en iets later Simon, Schuster en Guinzburg. Zij waren allemaal jood ‘en veranderden de uitgeefgeschiedenis van Amerika’.

Deze ‘young Jews’ (de citaten zijn van Cerf) bepalen tot op heden de Amerikaanse uitgeverij. Op een vermakelijke wijze heeft Cerf haar wel en wee opgeschreven in zijn memoires At Random. The reminiscences of Bennett Cerf (New York 1977). ‘Opgeschreven’ is niet helemaal juist. Tussen september 1967 en februari 1968 hield Mary R. Hawkins voor The Columbia Oral History Program eenentwintig gesprekken met Cerf. Deze werden op papier uitgewerkt en ingezien door Cerf. Zijn plotselinge dood in 1971 liet het werk onvoltooid achter. Cerfs vrouw en Albert Erskine maakten er uiteindelijk het boek van. Een verrukkelijk boek, vooral vanwege zijn openhartige kwaadaardigheid. Cerf noemt Dreiser ‘de gierigste en meest onaangename man die ik ooit in mijn leven heb ontmoet’, ‘Knopf had iets dat Liveright ontbrak: klasse’ enzovoorts. Uit dit laatste citaat blijkt al dat Cerf niet lang bij Liveright zou blijven. Liveright begon met musicalprodukties (Cerf: ‘Musical shows are murder’) en het eind was zoek. Liveright vergokte zijn kapitaal en was genoodzaakt zijn fondssucces The Modern Library te koop aan te bieden. Cerf vond weer een oude schoolvriend, Donald Klopfer, en samen met hem kocht hij The Modern Library voor $215.000. De compagnons waren in het bezit gekomen van een geniaal concept (de voorloper van een pocketreeks; goede boeken voor een lage prijs) dat de basis zou worden van Random House. Een van de eerste brieven die de nieuwe firmanten kregen was er een van Knopf. Deze meende een zeker recht te hebben op de royalties van W.H. Hudson Green mansions dat in de Modern Library zat. Knopf had echter geen wettig bewijsmiddel om zijn claim aan te tonen. Cerf en Klopfer geloofden Knopf op zijn woord en zegden hem zes dollarcent per verkocht exemplaar toe. Uit deze deal groeide een vriendschap tussen Cerf en Knopf die later zou leiden tot de uitgeversgigant Random & Knopf.

Toen ik het verhaal over Hudson in de memoires van Cerf las, had ik nog nooit gehoord van deze Hudson die aan de psychologische basis zou staan van een van de allergrootste uitgeverijen van de USA. In moderne naslagwerken komt men nooit of zelden W.H. Hudson tegen. Daarom een korte schets over deze in Zuid-Amerika uit Amerikaanse ouders geboren, inmiddels vergeten schrijver die voor Amerika werd ontdekt door Knopf. William Henry Hudson werd in 1841 geboren in Argentinië. Hij ging in 1869 naar Engeland waar hij leed onder ziekten, armoede en eenzaamheid. Pas in 1900 verkreeg hij de Britse nationaliteit. Een jaar la-

[p. 15]

ter een staatspensioen waar hij later vrijwillig vanaf zag. Hij overleed in 1922 te Londen. Al zijn boeken werden in Engeland gepubliceerd; hij debuteerde in 1885. Nadat ik Hudsons naam had leren kennen, heb ik enkele boeken van hem gelezen. Hij verdient waarachtig een herontdekking! Ofschoon zijn verzameld werk vierentwintig delen kent, schijnt hij nog slechts voort te leven omdat Jacob Epstein de hoofdfiguur uit Green Mansions - Rima - in steen hakte.

Met de verwerving van de Modern Library in 1925, die toen 108 titels omvatte, begon de zegetocht van de nationalistische, conservatieve Amerikaan Cerf en zijn compagnon Klopfer. In 1936 zou de firma tijdelijk worden uitgebreid met een derde directeur: Robert (Bob) Haas. De Modern Library werd gerestyled en tussen 1925 en 1927 werd er hard gewerkt om nieuwe titels uit andere fondsen op te kopen of vertalingen te verwerven (bij voorbeeld Gide). Na 1927 bemoeide Cerf zich weinig meer met de Modern Library (‘die liep vanzelf’) maar deed hij meer aan originele fondsvorming. De Modern Library valt het best te vergelijken met de Nederlandse Salamanderreeks: boeken die elders duur zijn uitgegeven goedkoop herdrukken. Cerfs volgende stap was het verkrijgen van de rechten voor Amerika van Meynells fameuze Engelse bibliofielenreeks, de Nonesuch Press. Ook dat lukte uiteraard.

Ulysses

Eugene O'Neill (‘de mooiste man die ik ooit ontmoette, naar hem kijken was zielsbevredigend’, nota bene: Cerf was getrouwd) werd als auteur binnengehaald. Joyce, die in 1934 verboden was in de Verenigde Staten, zou en moest Cerf ook in zijn fonds hebben. Ulysses was uitsluitend in Parijs, bij de Parijse Shakespeare and Company te verkrijgen. Cerf beschrijft hoe iedere Amerikaan die Joyce's chef d'oeuvre wilde lezen naar Frankrijk reisde om daar een Ulysses te kopen en het boek vervolgens naar Amerika smokkelde. In 1932 vond Cerf een advocaat die de zaak wel aandurfde; Joyce's uitgever tot dan toe in Amerika, Viking, was er te bang voor. Cerf forceerde een proefproces door een exemplaar van Ulysses met veel bombarie langs de douane te laten dragen. Hij won het proces en in 1934 kon heel Amerika kennis nemen van dit zogenaamd verdorven boek. In hetzelfde jaar nam hij een integrale Proust-vertaling uit 1925 van een uitgever over. Van de oorspronkelijke zeven delen maakte hij een schitterend uitgevoerde vierdelige set, verpakt in een houten foudraal. Kassa! Een volgend kasstuk was Bennett Cerf zelf: hij ging humoristische boeken schrijven. Ik heb er één gelezen en ik vond het vreselijk, maar uitgeverij Simon & Schuster (welke twee heren we reeds eerder tegenkwamen) zag er wat in. In 1948 had Cerf al vier boeken op zijn naam staan.

Langzaam aan raakt Cerf in het zenit van zijn roem: hij gaat colums schrijven, krijgt een radioprogramma Books are bullets en treedt op in een babbelprogramma op de televisie. Als zijn eigen hoogtepunt beschouwde Cerf zijn column in Reader's digest (‘an especially generous source of extra income’.)

Random House, 457 Madison Avenue, New York

Naarmate hij in roem en aanzien stijgt, komt Cerf in dat typisch behoudende Amerikaanse vaarwater terecht: bevriend met Frank Sinatra, liefhebber van Reader's digest en zich poserend als het geweten van de natie. Hij verwerft de ene na de andere auteur (Faulkner was bij voorbeeld een geniale aanwinst), koopt in 1968 bijna de hele editor-staf van Simon & Schuster op en lijkt soms een misstap te begaan maar wordt steeds gered door zijn koopmanstalent. Zo neemt hij in april 1960 Knopf over - waarmee hij de tot de verbeelding sprekende Borzoi books in handen krijgt - en hij lijkt het even rustig aan te moeten gaan doen. Integendeel: in 1961 koopt hij van Knopfs zoon Alfred A. (Pat) uitgeverij Pantheon (‘we paid too high a price for Pantheon’) maar op het juiste moment wordt Pasternaks Dr. Zhivago een dusdanig succes dat Random-Knopf-Pantheon kon zwemmen in het geld. Men kan zich nauwelijks een voorstelling maken van het succes van Pasternaks boek. Cerf: ‘Alleen al de opbrengsten van twee edities van Dr. Zhivago leverden ons een bedrag op dat de helft was van wat we betaalden voor de overname van het hele Pantheon-fonds.’ Het klinkt ordinair, het is ongelooflijk Amerikaans maar het is waar: Cerf róók succes. Jacqueline Susann kwam op Cerfs kantoor. Hij werd overdonderd door deze vrouw en gaf haar Valley of the dolls uit. Kenners van triviale literatuur weten dat dit boek een absolute seller werd. Het staat er zwart op wit in Cerfs memoires (p. 217): ‘I never read it.’

At Random

Cerfs gedenkschriften heten, zoals vermeld, At Random en dat betekent uiteraard ‘op de (uitgeverij) Random’. Amerikanen lezer echter iets anders: de uitdrukking ‘at random’ betekent ‘zo maar, in het wilde weg’. Het lijkt inderdaad of Cerf maar wat aanrommelde en het geluk hem uitsluitend in de schoot viel. Dienaangaande is het aardig hoe Cerf aan de naam van zijn uitgeverij kwam. Ontwerper Rockwell Kent zat begin 1927 te praten met Cerf. De laatste zei: ‘Ik zei zojuist dat we een paar boeken op goed geluk, een beetje in het wilde weg (at random) gaan uitgeven. Laten we onze uitgeverij Random House noemen!’ Rockwell reageerde onmiddellijk met: ‘Een prachtige naam. Ik zal je handelsmerk tekenen’ en Rockwell tekende een imaginair Engels landhuis. Er bestaat nergens een Random House maar de uitgeverij met die naam werd een begrip. Wie dit verhaal niet gelooft raadplege p. 65 van Cerfs boek. Rockwell heeft het elders met klem bevestigd. Het zijn kleine dingen: beeldmerken en namen, maar ze kunnen van groot belang zijn. De rennende vrouw met toorts, dat het beeldmerk zou worden van The Modern Library, is in al zijn eenvoud ook al zo'n trouvaille.

Wie de fondslijst bestudeert van Random komt een onvoorstelbare hoeveelheid trash tegen. Het fonds lijkt daardoor nogal onevenwichtig. Kookboeken, strips, lachboeken en andere kenmerkende americana. Maar ook de groten uit de wereldliteratuur. Wat dat betreft is Cerf minder bang dan menige Nederlandse uitgever van stand. Cerf heeft altijd geredeneerd: wat verkoopt, geef ik uit. Onleesbare rimram als Schillebeeckx' Jesus, Schulz' Charlie Brown en Goethes The sorrows of the young Werther and Novella signaleert men bij een en dezelfde uitgever. Men stelle zich Athenaeum-Polak & Van Gennep voor dat zowel Augustinus als Henk van der Meyden uitgeeft! Toch kan men Random House niet bestempelen als een geldfabriek. Het gaf immers Proust en Joyce uit in de jaren dertig. Nederland moest op vertalingen van deze twee cracks wachten tot ver na de Tweede Wereldoorlog. Ondertussen zal geen mens beweren dat Joyce en Proust ‘gemakkelijke’ schrijvers zijn.

Wat kan de boekenvriend de komende jaren verwachten van Random? Ik meen: van alles. Tuinboeken, de complete Kleist in vertaling, leerboeken Spaans en Sixty Photographs van Alfred A. Knopf. Dit laatste boek van Knopf jr. verscheen al in 1975. Alles kan bij Random & Knopf, blijkbaar ook Mildred Knopfs Cook, my darling dauhter (1959), Edwin en Mildred Knopfs The food of Italy and how to prepare it (1964) en... ja wat al niet. In de fondscatalogus-1983 staan tien publikaties van de baas Bennett Cerf. De verheven uitgever blijkt niet uitsluitend bij Simon & Schuster gepubliceerd te hebben. Leverbaar bij zijn eigen bedrijf zijn onder andere: Silliest pop-up riddles, More riddles en Riddle-de-dee. Wat een wonderlijk leven en werken heeft een Amerikaanse uitgever toch!

In de prachtig ontworpen en beletterde aanbiedingscatalogi komt men soms de vunzigste boeken tegen. Tegelijkertijd hoogtepunten uit de wereldliteratuur. In Cerfs gedenkschriften staan letterkundige observaties van belang naast de liefde van de uitgever voor baseball-teams en de uitlui van cerf (boven de foto van een van puur geluk schaterende familie; vrouw, man, twee kloeke zoons): ‘I've had a very happy life. I've been lucky as lucky as can be - lucky to have Donald as my partner and Phyllis as my wife, and to have two sons of whom I am very proud.’ Amerika kan trots zijn op een van zijn grootste uitgevers. Cerf was bij leven en welzijn trots op zich zelf en zijn familie. The American way of publishing; zij bestaat. Cooking Goethe, Baseballing Joyce.

■