Vrij Nederland. Boekenbijlage 1984

[p. 8]

Overlevingsdrift
De kinderboeken van William Steig

Dominiek f19,90 Abels eiland f19,90 De echte dief f18,50 door William Steig Vertalingen: Bob den Uyl Uitgever: Querido
Dokter De Soto door William Steig Vertaling: Jacques Dohmen Uitgever: Querido f18,90
Doeschka Meijsing

De kwestie of dieren wel of niet kunnen praten is deze zomer opgelost. Om met Martin Luther King te spreken: ik had een droom. Een van onze huiskatten zat in de kom van mijn elleboog en sprak met mij over de kansen die hij maakte bij een komende wedstrijd tussen poezen. Welke andere katten waren sterker; wat moest hij doen om zijn talenten het beste te doen uitkomen; enzovoort. De bijkomende gewoonte om over onze vrouwelijke katten te spreken als waren het manspersonen laten we even liggen.

Toen deze droom mij plotseling aan een terrastafeltje in het zuiden van Europa te binnen schoot, vroeg iemand jaloers: ‘Heb je echt met 'm kunnen praten?’ Daar moest ik over nadenken. Toen was mijn antwoord simpel en correct: ‘Praten? Dat weet ik niet. We hadden het ergens over.’

Je kunt het met dieren dus ergens over hebben. Dat is wat ik pas laatst in mijn leven mocht ontdekken, maar schrijvers van ware aard, ik bedoel schrijvers van kinderboeken, hebben daar nooit een punt van gemaakt. In kinderboeken hebben dieren het ergens over en wie daarover wil mieren (zoals Maarten 't Hart, die ooit beweerde dat dieren niet kunnen praten, en zeker niet in kinderboeken) wordt verwezen naar de afdeling ‘volwassenheid’ in de open kliniek.

William Steig heeft de merkwaardige eigenschap dat hij niet alleen weet hoe dieren eruitzien, hij weet ook wat voor buien ze kunnen hebben. Hij is namelijk tekenaar én schrijver. Op tweeëntwintigjarige leeftijd begon William Steig zijn carrière als tekenaar bij The New Yorker. Hij was een cartoonist, beeldde moderne frustraties uit, liet de kijker in diens eigen spiegel kijken en was een wonder van virtuositeit en observatievermogen. Bij Steigs tekeningen, die altijd lyrisch zijn, en daarmee bedoel ik dat ze opvallend los lijken te staan van het papier en dat ze in één haal getrokken lijken te zijn, is er niet zoveel te lachen, zoals je van een cartoonist zou verwachten. Zijn verkreukelde mensen zijn de buren op straat, de mensen in de tram, de meisjes op het land - allemaal met duidelijk mededogen getekend, maar eerder penibel dan de lachlust opwekkend. Zijn wereld is niet vrolijk en niet echt erg. Het is meer de wereld van de psychologie, zal ik maar zeggen.

Dokter De Soto en zijn echtgenote/assistente

Daar kom ik op omdat in een nogal dwaas boek, Pipers at the Gates of Dawn van Jonathan Cott (een van de samenstellers van het prachtige kinderboek Wonders), Steigs wereld vergeleken wordt met de denkbeelden die... William Reich eropna hield. De kern van dat verhaal is dat William Steig er evenals William Reich van uit zou gaan dat een ongeharnast leven goed is voor de creativiteit. Dat lijkt mij het ei van Columbus, maar Cott wijdt er een heel hoofdstuk aan om de dieperliggende gedachtes van Steig mee te verklaren. En hij zet bewijskracht achter zijn argumentatie door te melden dat Steig bij Reich in de therapie geweest is! Elke Amerikaan is toch bij elke andere Amerikaan in therapie?

In 1934 begon Steig met het tekenen van kinderen. Hij tekende kinderen van acht tot tien jaar, in alle mogelijke situaties en het opvallende aan die tekeningen is dat zijn kinderen nooit zo verkreukeld zijn als zijn volwassenen. Small Fry, het boek waarin deze tekeningen gebundeld zijn, is een genot voor de ziel. Opgewekte kinderen, spelende kinderen, kinderen altijd bezig - kortom kinderen. Anders dan bij zijn tekeningen over de buren valt hier veel te glimlachen. Misschien hebben die tekeningen uit Small Fry William Steig op een idee gebracht, want op zestigjarige leeftijd nam hij de pen niet alleen op om te tekenen, maar ook om te schrijven. En wel voor kinderen.

Doorzettingsvermogen en melancholie

Vier van zijn boeken zijn vertaald, en wel de vier beste, met als klap op de vuurpijl het laatste Dokter De Soto.’

In William Steigs kinderboeken zijn de hoofdpersonen vanzelfsprekend dieren. Maar het zijn dieren met heel kenmerkende trekken. Ze kunnen het ergens over hebben, maar dat heb ik boven al uiteengezet, maar meer dan dat kennen ze twee vormen van hoger bewustzijn: doorzettingsvermogen en melancholie.

Deze twee elkaar uitsluitende attitudes zorgen ervoor dat Steigs dierlijke hoofdfiguren iets van overlevingsdrift in zich hebben. In het eerste vertaalde boek, Dominiek, is het nog het minst problematisch, dat overleven. Dominiek is namelijk een heel vitale hond, een tikkeltje rusteloos, die de wijde wereld intrekt op zoek naar avontuur. Dat avontuur lonkt hem overal tegemoet, en hij blijft er dapper en opgewekt onder, omdat hij wel begrijpt dat je in dit leven alleen van de goede dingen kan genieten als je niet bang bent om de slechte dingen te bestrijden. Het eindigt ermee dat Dominiek een vrouwelijke liefdeshond vindt met wie hij uit het boek wegloopt, een nieuw leven tegemoet. Dit einde geeft al aan dat het een optimistisch boek is.

In De echte dief gaat het er moeilijker aan toe. Daar wordt Gawain de gans, hoofdbewaarder van de koninklijke schatten, valselijk beschuldigd van diefstal. De beschuldiging komt van de koning zelf, wie Gawain altijd een grote liefde en loyaliteit heeft toegedragen (ook omdat de koning zo'n lekkere honing-beer-adem heeft). Ook zijn vrienden laten hem in de steek. En op dat moment gebeurt er iets merkwaardigs. Als Steigs dieren op het toppunt van ellende verkeren, komen ze in een staat van genade die het hen mogelijk maakt zich zelf aan de haren uit het moeras te trekken. Bij Gawain gaat dat zo: de koning zegt: ‘Sla hem in de boeien!’ ‘Gawain staarde naar de vloer en zag zijn eigen gele voeten. Die waren ten minste echt. Bij niemand om hem heen voelde hij enig medelijden. Hij voelde zich zwaar en verdoofd.’ Zo en niet anders voelt iemand zich die in een definitief stadium van ellende is. Men probeert zich vast te klampen aan het enige wat nog werkelijk is, bij voorbeeld de eigen voeten. En op zo'n ogenblik is men ook in staat weg te vliegen, ver weg, waar niemand je vinden kan. Dat doet Gawain, maar gelukkig

[p. 9]

Dokter De Soto en zijn vrouw aan het werk

Uit: Caleb and Kate

Uit: Roland the Minstrel Pig

Laatste plaatje uit Dokter De Soto

[p. 10]

voor hem weet de echte dief hem toch te vinden, ze worden vrienden en Gawain wordt in ere hersteld. Ook de tekeningen in dit boek zijn meer dan uitstekend. Nooit zag ik een gans zo dapper en trots, en zo treurig en miskend.

Zoenende muizen

Maar het beste is William Steig in muizen. Abels eiland vertelt het verhaal van het muizenechtpaar Amanda en Abel die een dagje uit picknick- en zijn. Er steekt een orkaan op, ze schuilen met andere dieren in een grot en terwijl ze naar het rampenweer kijken, gebeurt er weer zo iets droomachtigs als bij Gawain. Amanda's sjaal waait weg en het is alsof Amanda zelf van Abel wegwaait. Zonder na te denken duikt hij achter de sjaal aan. En zo, zich vastklampend, komt hij op een onbewoond eiland terecht, waar hij niet meer vandaan kan. Omdat het water te diep is voor een muis. Abels eiland gaat over Abels jaar in eenzaamheid. Hoe hij ten prooi is aan wanhoop, melancholie, kwaadheid op de hele situatie, zelfvertrouwen, winterslaap - alles. En Abel wint. Na een jaar lukt het hem van het eiland af te komen en zich bij Amanda te vervoegen. Muizen houden bij William Steig heel veel van elkaar. En wie twee zoenende muizen weet te tekenen als Sweig, weet waar hij het over heeft.

Zo ook in het nieuwste boek van Steig, Dokter De Soto. (Zo'n naam te bedenken voor een intelligente tandarts in muizenvorm, getuigt van extreme begaafdheid.) Dokter De Soto en zijn assistente ‘die toevallig ook zijn vrouw was’, zijn heel geliefd bij kleine dieren en bij grote dieren, maar ‘als muis weigerde hij natuurlijk dieren te behandelen die gevaarlijk zijn voor muizen. Als er een vos met kiespijn op de stoep staat, roept hij uit het raam “Meneer ik kan u niet behandelen hoor. U ziet toch wat er op mijn uithangbord staat!” Daar valt te lezen: “Katten en andere gevaarlijke dieren worden niet behandeld.” Maar de vos is er wel heel erg aan toe en de De Soto's strijken over hun hart. Dat is niet zonder risico, want de vos droomt: “Ik lust ze wel rauw, met een snufje zout (...) en een glaasje (...) wijn erbij.”’

De De Soto's begrijpen wel dat de vos niet te vertrouwen is en verzinnen een prachtige list, die ik niet zal verklappen. Zo klein als de De Soto's zijn en zo groot als de vos is, ze zijn hem te slim af. Zo mooi als Steig die kleine tandarts in de vossebek tekent, zo zijn de verhoudingen goed weergegeven. En als ze dan aan het eind van het verhaal boven aan de trap staan en de vos met zijn staart tussen de benen wegsluipt zijn deze slimme muizen zeer tevreden en nemen een dagje vrij.

Om wat te doen?

Ik denk om een beetje aardig voor elkaar te zijn en een beetje te zoenen. Dat hebben ze verdiend. En ze hadden in ieder geval iets om het met elkaar over te kunnen hebben.