Vrij Nederland. Boekenbijlage 1984

[p. 24]

Een hoger standpunt
Marijke Höweler en deel drie over de familie De Zeeuw

Ernesto door Marijke Höweler Uitgever: De Arbeiderspers, 231 p., f24,50
Diny Schouten

Na het glorieuze debuut van Marijke Höweler (Van geluk gesproken - een wonder van virtuoze lichtzinnigheid), viel het moeilijk om van het vervolg erop, Bij ons schijnt de zon, de voorspelbaar-narrige opmerking binnen te houden dat het ‘méér van hetzelfde’ was. Bij Ernesto, deel drie in een serie die al een hele roman-fleuve is geworden, geldt dat in verhevigde mate. Moet ‘meer’ ook niet vervangen worden door ‘te veel’?

Het is ook nooit goed of het deugt niet! De flap bezweert gelukkig dat Marijke Höweler ‘nog één maal’ de figuren opvoert ‘wier belevenissen we met een mengeling van afschuw en mededogen hebben kunnen volgen in Van geluk gesproken en Bij ons schijnt de zon. Wat het genre betreft mag Höweler overigens aanspraak maken op de eerste rechten, ten slotte is zij (meen ik) begonnen met de ‘ironische zedenschets’ waarvan er plotseling veel meer voorbeelden zijn op te sommen. Vergis ik me, of streven auteurs als Renate Dorrestein, Marjan Berk, mischien ook Mischa de Vreede, niet naar hetzelfde: zich te amuseren met de innerlijke leegte van trendy mensen wier salaris een stuk hoger ligt dan hun intelligentie zou doen vermoeden? Zij, en ik herinner me ook nog de naam van Maartje Luccioni, geven aandoenlijke familietafereeltjes uit de higher middle class, ‘met een mengeling van afschuw en mededogen’ beschreven vanuit een iets hoger echelon. Het damesgeslacht is opvallend oververtegenwoordigd in dit genre: opvolgsters van Ina Boudier en Top Naeff?

Nu Höwelers boeken over de familie De Zeeuw - Leo en Wiesje, broer en zus; Leo's echtgenote Rosa; zoon Ernest; zwager Hugo: allen bekend uit deel één of twee, alleen mevrouw De Zeeuw, moeder van Leo en Wiesje, ontbreekt in dit gezelschap, zij wordt aan het begin van deel drie plechtig ten grave gedragen - inmiddels zijn uitgegroeid tot een trilogie die welhaast de ‘boeken der kleine zielen’ zou kunnen heten, hinderde dat onmiskenbaar innemen van een hoger standpunt dan dat van de personages me een beetje. De vette knipoog daarbij naar de lezer gaat zelfs tegenstaan. Er zit iets in het gebruik van ‘we’ dat mis is, het is alsof de schrijver de lezer er bondgenoot mee wil maken: ‘Laten we wel wezen’; ‘daar kunnen we geen aandacht aan besteden natuurlijk’; ‘we kunnen ten slotte niet alleen maar ellende hebben vanavond’.

Marijke Höweler, foto Klaas Koppe

Ik vind het al moeilijk om Höwelers ironisch dédain tegenover de Ikea-keukenset van die arme, gescheiden, Hugo te delen; laat staan dat ik evenveel genoegen schep als zij in de gadgets van de mindere stand. Tenslote heeft de I-balk van drieëneenhalve meter die Willem Sanders probeert te organiseren om zijn slaapkamer te kunnen uitbreken, niet alléén maar komische kanten.

Acht-tons

De mindere stand wordt ook vertegenwoordigd door Truus en Jan de Bruin, uit de Blasiusstraat (Ernest bewoont de verdieping onder hen, als eens, in Van geluk gesproken, zijn jonggestorven moeder Martje). De bevriende paren Sanders en De Bruin (zelfde stamcafé; Höweler laat zelden iets aan het toeval over) zijn goed voor vele komische nummers (‘Jan hier die zit een beetje in depressie’), zodat het eventueel beoogde mededogen enigszins in de verdrukking raakt.

En dat terwijl het met de werkgelegenheid in Amsterdam-Oost toch al een stuk slechter is gesteld dan in Buitenveldert, waar Leo in zijn acht-tons-bungalow droomt over een samen met Rosa te runnen boerenkoolkwekerij in de Eifel, en daarom een functie overweegt bij de Open Universiteit, ‘zodat hij in de open lucht kan werken’. Maar gelukkig is de WAO Leo genadig, en zo ontsnapt hij aan een instituut waarvan de naam hem griezelige associaties bezorgt met open benen en wonden. Ook tewerkstelling op een ‘regionaal studiecentrum’ blijft hem bespaard (‘Ook dat woord vond Leo afschuwelijk. Het deed hem denken aan een buurthuis met moedermavo en kindercrèche.’), want de bouw ervan wordt stopgezet door een gelukkig ingrijpen van Hugo's ‘Stichting tot beslechting van geschillen voor de bouwbedrijven in Nederland’. Oplettende lezers merken dat Höwelers ‘continuing story’ weinig hinder ondervindt van het verstrijken van de tijd. Weliswaar is Ernest (Ernesto uit deel één) zo'n twintig jaar ouder geworden, maar datzelfde is niet merkbaar aan de andere dramatis personae, en evenmin aan Leo's mooie Volvo: al die tijd niet ingeruild, wat anderen dan de fabrikant toch verbazen zal.

Het gaat in Ernesto een ieder zeer naar den vleze (de families De Bruin en Sanders even daargelaten): Ernest die én de lieftallige professor én een cum laude én een aardige baan in Rome versiert; Rosa die haar roman ziet uitgegeven; Hugo die het geluk aantreft, zoniet in de armen dan toch in het gezellige appartement van Wil.

Boven elk hoofdstuk (er zijn er zevenendertig!) heeft ze, anders dan in de twee voorgaande delen, onheilszwangere liturgische smeekbeden geplaatst als: ‘Salva nos’; ‘Miserere nostri’; ‘Ad te suspiramus’, en ‘Terribilis est locus iste’. Hoe vreeswekkend zijn plaatsen als Buitenveldert, Blasiusstraat en ‘regionaal studiecentrum’? Een onderonsje tussen schrijver en Onze Lieve Heer, om uitdrukking te geven aan het besef ‘dat op de bodem van ons bestaan àlles mysterie is’? Dat wordt gezegd op pagina 140. Honderd bladzijden eerder zegt Rosa schuchter over haar boek, waarvan geciteerde passages verdacht gelijkluidend zijn aan fragmenten uit Van geluk gesproken, dat ‘het bedoeld is om te lachen’. Rosa krijgt van Leo de welgemeende raad ‘om liever eens over zichzelf te schrijven, in plaats van dat geroddel over een ander’. Roddel en achterklap: net als Rosa geniet haar schepster daar ook van. Dat werkt aanstekelijk, en daarom geef ik toe dat Marijke Höweler superieur is in een genre dat bedoeld is om te lachen. Ze heeft het nu drie keer bewezen - zou ze het werkelijk niet ambiëren, nu eens over zich zelf te schrijven?

■

ronald sips