Vrij Nederland. Boekenbijlage 1984

[p. 16]

Het schot uit het tijdschrift
De nieuwe Tomas Ross, Dick Francis en een verrassende serie: Black Box

Het Poesjkin Plan door Tomas Ross Uitgever: Van Holkema & Warendorf, 250 p., f24,50
Het gevaar door Dick Francis Uitgever: De Arbeiderspers, 342 p., f29,50
Black Box-thrillers Uitgever: Zomba Books (Te koop bij Boekhandel Allert de Lange, Amsterdam)
R. Ferdinandusse

Nog net voor de vakantietijd zijn de boekwinkels bevoorraad met de nieuwste Tomas Ross: Het Poesjkin Plan. Die titel wijst in de richting van Rusland en dat klopt. Menig Vrij Nederland-lezer zal zich herinneren dat we de Joc-Oil-affaire gehad hebben, waarbij onder andere door een Nederlandse firma, die vanuit een belastingparadijs opereerde, met medewerking van de mannen van Slavenburgs Bank, de Russen voor honderd miljoen dollar aan olieleveranties werden opgelicht.

Het stond allemaal in VN en verdween daarna, bij gebrek aan belangstelling, in de doofpot, tot de volgende parlementaire enquête. Tomas Ross heeft die zaak op een geraffineerde manier ingepast in een steekspel tussen de Amerikaanse en Russische inlichtingendiensten. Dat zo'n Nederlandse, smerige affaire een hoofdrol mag spelen danken we aan onze positie van gidsland in de wereld, net op een moment dat het plaatsen van kruisraketten nog in discussie is. De manier waarop Ross de ene zaak in de andere vouwt is niet alleen glashelder, maar ook intrigerend en spannend: vakwerk dus. En Tomas Ross bewijst met dit zesde boek dat hij zich in korte tijd heeft ontwikkeld tot een uiterst kundige thrillerschrijver, een soort dat in deze lage landen nauwelijks te vinden is. Hoofdpersoon is zijn BVD'er, Martin Finch, wiens optreden altijd vergezeld wordt van een paar alinea's over de functie van de BVD in ons staatsbestel. Finch wordt getraind om in Rusland te kunnen opereren, want de opzet is dat hij de Nedoil-papieren daar moet gaan opsporen (Nedoil is Jac-Oil) want er staat een reputatie op het spel, die van de vroegere Slavenburgadviseur, nu Nederlands minister van Justitie. Finch wordt gedropt boven Russisch grondgebied en gaat per trein naar Moskou. Die stad heeft bij Ross niet de magie van Gorky Park, maar het lijkt alsof Ross er langere tijd heeft verbleven. Met zijn vorige, vijfde boek, de ‘oorlogsroman’ Het verraad van '42, bereikte de schrijver al een breder publiek dan voor de thrillerschrijver meestal is weggelegd. Het Poesjkin Plan verdient hetzelfde.

Tomas Ross

De nieuwste van Dick Francis in vertaling. Het gevaar behandelt ook een stukje recente actualiteit, althans wat ons land betreft: ontvoering tegen losgeld. Francis introduceert in dit boek Liberty Market Ltd., een organisatie die zich toelegt op het loskopen van ontvoerden, zodat de politie er niet aan te pas hoeft te komen, want vaak verzieken die de hele deal door te vroeg te gaan schieten. De organisatie zit dan ook vol met zeer getrainde expolitiemannen (Francis introduceert er zo eentje: Tony Vine, beter in het onopvallend operen dan een kameleon en deskundig op het hanteren van wapens in opgerolde tijdschriften). Zijn hoofdpersoon is als vanouds wijs, liefhebbend, maar ook slim en doorzetterig en komt aan het slot in groot levensgevaar. Geheel volgens de traditie van zijn laatste thrillers heeft Francis drie plots bij elkaar gebracht. De slechte afloop van een grote ontvoering in Italië, een hernieuwde confrontatie met het slachtoffer én een nieuwe ontvoering in Engeland en een gewelddadige afloop in Amerika. Veel mooie gegevens en kundige handleidingen bij kidnappingen (Francis lijkt er alles van af te weten - hij schrijft dat hij dit keer zijn adviseurs ook niet met naam en toenaam kan bedanken), maar zo gedoseerd dat ze de stevige intrige niet overwoekeren.

Voor de in misdaad geschoolde vakantielezers nog een vrolijk bericht: op de vaderlandse markt zijn nu ook de uitgaven van Zomba Books verkrijgbaar, de Black Box-thrillers. Dat zijn kloeke pockets die per deel vier (een enkele keer drie) boeken bevatten van een wat oudere detective- of thrillerauteur. Er zijn al acht delen verschenen maar ik wil er hieronder maar vier noemen, want die heb ik, zoals dat heet, in handen gehad.

Black boxes

Om te beginnen: Frederic Brown. Brown is een veelschrijver die ook furore maakte bij science-fiction-liefhebbers. Hij begon in de jaren dertig zijn carrière als schrijver van misdaadverhalen, tamelijk harde en met stevige seks, voor de pulpbladen. Hij schreef er meer dan 300. Hij werkte daarna lange tijd in Hollywood als scriptwriter voor de Alfred Hitchcock-tv-series.

Na 1947 publiceerde hij een flinke serie misdaadromans waarvan er in het Black Box-deel vier zijn samengebracht: The Screaming Mimi, Knock Three-One-Two, The Fabulous Clipjoint (zijn debuut, bekroond in 1948) en het bekende Night of the Jabberwock, dat gebruik maakt van de verzen van Lewis Carroll. Brown schreef zeer gemakkelijk, wat aan al die boeken is af te lezen. De plots zijn gedateerd en berusten vrijwel altijd op een paar slimme vondsten, min of meer uit de school van Cornell Woolrich. De Jabberwock bij voorbeeld speelt zich af in een klein Amerikaans stadje, waar 's nachts geheimzinnige dingen lijken te gebeuren, (à la Lewis Carroll) die later toch allemaal logisch verklaard kunnen worden. Een voorbije periode, maar wel met alle charmes daarvan.

Hetzelfde geldt voor de Black Box met de oude best-sellers van W.R. Burnett. Hij schreef over gangsters en de onderwereld, en vrijwel al

[p. 17]

zijn boeken werden ook bekende films. In dit deel Little Caesar, het zeer naturalistische verhaal van Rico Bandello, de filmglansrol van Edward G. Robinson, High Sierra waarin (1941) Humphrey Bogart de rol van de overvaller speelde, en Asphalt Jungle, een grote juwelendiefstal met bijbehorend verraad, wat later een film in diep zwart-wit werd met Sterling Hayden en een blond rolletje voor Marilyn Monroe. De film noir van Hollywood in de oorspronkelijke, realistische vorm, ouderwets maar nog lang niet dood.

Ook in een Black Box-deel: Horace McCoy. Een auteur van wie weinig bekend is, behalve dat hij veel voor de film schreef, meer dan honderd scenario's. No pockets in a shroud (het heette in Nederlandse vertaling: Een doodshemd heeft geen zakken) is het verhaal van één man tegen een corrupte stad. Kiss Tomorrow Goodbye speelt in de dagen van Dillinger, toen Amerika geplaagd werd door bankovervallers met snelvuurgeweren die steden en dorpen terroriseerden. Boeken van ongelijke kwaliteit maar die nog steeds kracht ontlenen aan het feit dat ze een tijdperk vastlegden. Daarbij is natuurlijk ook McCoy's bekendste boek: They shoot horses don't they? over de dagen van de marathondans. Geen misdaad, maar in zo'n verzameling kan het niet weggelaten worden.

Tot zover de klassieken. Maar in deze Black Box-serie zit ook een deel met drie boeken van een nog schrijvende tijdgenoot: Marc Behm. Nooit van gehoord, en ten onrechte. Behm schrijft ook al voor de film. Een (bekroond) script voor Charade, een script voor Help! (van de Beatles), een script voor Lady Chatterley (met Sylvia Kristel). Behm is Amerikaan maar woonde dertig jaar in Parijs.

Effecten

De redacteur van de Black Boxboeken kende zijn werk ook niet, en vond het in tweedehandswinkels. Behm was al veertig toen hij zijn eerste boek schreef: ‘Ik wou een boek schrijven over een nazi... vanuit vrouwelijk standpunt.’

Zo ontstond The Queen of the Night, het verhaal van een vrouw geboren uit een moeder die hartstochtelijk Wagner vereerde en een vader die Shakespeare speelde en in het Duits vertaalde. Ze heeft al jong haar eerste lesbische verhouding (het brengt haar in de armen van Eva Braun), ze heeft een verhouding met Röhm en dat brengt haar in het bed van vrijwel alle grote nazi's, en uiteindelijk in een concentratiekamp, zowel als commandante en als gevangene en dat aan de hand van haar Shakespeare-opvoeding. ‘Ik begon te schrijven over een nazi en besefte halverwege dat ik schreef over wat een nazi niet is,’ zo wordt Behm geciteerd. Hij kreeg zijn boek, na vijf weigeringen, ten slotte uitgegeven bij de bekende uitgever Houghton-Mifflin, maar het flopte. Niet ten onrechte misschien, want Behm schuwt geen enkel effect en dat geeft de lezer een tamelijk onrustig gevoel, en het schuldige geweten van iemand die tóch bezeten doorleest.

Zijn tweede boek, The Eye of the Beholder, werd door Behm (aldus het voorwoord) omschreven als ‘God, in de vermomming van Privé Detective, op zoek naar zijn dochter: een speurtocht naar genade.’ Het is de fascinerende jacht van The Eye door bijna alle staten van Amerika, op zoek naar een vrouw (zijn dochter, voor zover valt na te gaan) die zich in diverse vermommingen aan hem en anderen voordoet en die door moord steeds weet te ontkomen. Zeven mannen, waaronder vier echtgenoten (de tocht duurt lang) maakt ze koud. De gewone liefhebber van het orthodoxe genre zal er niet warm voor lopen, maar wie van een merkwaardige en intelligente thrillervariatie houdt mag deze Black Box niet ongeopend laten.

■

ronald sips