Vrij Nederland. Boekenbijlage 1984

[p. 42]

De onverwachte terugkeer van Raffles
Nieuwe, maar ook linkse thrillers

The Complete Short Stories of Raffles door E.W. Hornung Uitgever: Souvenir Press, 475 p., f52,05
The Killing Doll door Ruth Rendell Uitgever: Hutchinson, 238 p., f43,15
One more Sunday door John D. MacDonald Uitgever: A. Knopf, 312 p., f57,25 Importeur: Van Ditmar
October Heat door Gordon Demarco Uitgever: Pluto Press, 185 p., f17,15 Importeur: Ruward, Den Haag
Murder in the Central Committee door Manuel Vazquez Montalban Uitgever: Pluto Press, 204 p., f19,95 Importeur: Ruward, Den Haag
R. Ferdinandusse

Een paar jaar geleden heb ik de avonturen van Raffles nog eens gelezen. A.J. Raffles, de gentleman-inbreker, the amateur cracksman. Het was een mooi boekje en de eigenaar was er zeer trots op, want Raffles was al jaren niet meer herdrukt, en dus was hij eigenaar van een vrijwel onvervangbaar boekje.

Maar zulke dingen blijven niet, want in de huidige jacht van uitgevers op almaar meer boeken om in de overproduktie mee te kunnen doen, is ook Raffles weer tot het volk gebracht. In dit geval op waardige wijze. Peter Haining verzamelde voor de Britse uitgeverij Souvenir Press de drie verhalenbundels die Raffles tot een begrip maakten. Dat idee werd toegejuicht door Graham Greene, zoals op het omslag te lezen is. En wat verder ook nog wordt vermeld in het voorwoord van Haining, dat de populariteit van Raffles als klasseheld behandelt naast het droeve leven van schepper E.W. Hornung. Als extra attractie is aan het boek van 500 pagina's (met alle verhalen uit The Amateur Cracksman, The Black Mask en A Thief in the Night) nog toegevoegd het bekende essay van George Orwell: ‘Raffles and Miss Blandish’. In dat stuk gaat Orwell na hoever de misdaadliteratuur, in 1939 vertegenwoordigd door het klassieke, en volgens hem bijna fascistoïde, No orchids for Miss Blandish, verwijderd is van de heerlijke tijden van Raffles.

Ruth Rendell

Raffles was een tijdgenoot van Sherlock Holmes en werd toen al bekeken als een verheerlijker van de misdaad. Hornung was getrouwd met een zuster van Conan Doyle, en de schepper van Sherlock Holmes was aardig genoeg om de verhalen van zijn zwager aan te prijzen om de verteltrant, maar niet zonder daarbij te wijzen op de suggestieve en gevaarlijke tendenzen: ‘You must not make the criminal a hero’.

Zowel het voorwoord als Orwell gaan in op Raffles' betekenis als gentleman-Robin Hood, op alle regels die hem binden aan zijn klasse, het geloof in de eigenschappen van de heer van stand, al is hij dan geen graaf of baron. Minder aandacht wordt al besteed aan de meeslepende populariteit van een rijke man, geholpen door een al te trouwe bediende (vergelijk Dorothy Sayers), die bij nacht en ontij met hoge hoed en een zwart masker voor op het inbrekerspad is; de jongensdroom voorbij Winnetou-John Wayne-d'Artagnan. Het minst wordt gezegd over de verhalen zelf die verdrinken in een teveel aan woorden en emoties en de prachtige scherpte van Sherlock Holmes missen.

Raffles is een ideale crimineel waar we nu hondsblij mee zouden zijn, maar in zijn tijd moest hij voor zonden boeten door een heroïsche dood in de Boerenoorlog, terwijl zijn vriend Bunny, de verteller, de gevangenis ingaat. Het opnemen van het Orwell-essay onderstreept dat allemaal nog eens: zou Janmaat een volksheld kunnen worden als hij als misdadiger dacht en handelde? Hoe spijtig het ook is voor al de verzamelaars die trouw hun originele Raffles (er zijn daarna nog vele niet-Hornung verhalen over hem bedacht) hebben bewaard, deze verzamelbundel is de moeite waard, al hou ik de vrees dat vele hedendaagse lezers het na een aantal verhalen wel voor gezien houden. Maar het helpt de fantasie.

Het bijhouden van de buitenlandse thrillerproduktie is niet eenvoudig. Niet omdat er niet veel verschijnt maar omdat er van de eerste hard cover-edities zo weinig wordt geïmporteerd. Wie geluk heeft gehad heeft in zijn boekwinkel de nieuwe Ruth Rendell kunnen aantreffen: The Killing Doll. Het is opnieuw een psychologische thriller met een sterke inzet en vergelijkbaar, althans qua beginzin, met A Judgement in Stone (Het stenen oordeel). Dat boek (1977) begint met een zin die de toon voor het verhaal zet: ‘Eunice Parchman vermoordde de familie Coverdale omdat ze niet kon lezen noch schrijven.’

The Killing Doll begint op eenzelfde manier: ‘The winter before he was sixteen, Pup sold his soul to the devil.’ Wat volgt is niet alleen het verhaal van Pup, die zich aanvankelijk in tovenarij bekwaamt, maar vooral van zijn zuster die in Pups kracht gaat geloven, en op den duur zelfs de poppen vervaardigt die dood en verderf moeten zaaien. Langzamerhand is Ruth Rendell zonder meer een grootmeesteres op dit terrein. Ook The Killing Doll heeft die aloude wurgende kracht. Maar het verhaal van Pup en zijn zuster is niet genoeg geweest, helaas; aan het verhaal is toegevoegd het langzaam gek worden van een buitenlandse moordenaar die in een verlaten spoorwegtunneltje in de buurt zijn toevlucht heeft gezocht. Deze man zal, als in zijn brein alle identiteitsproblemen zijn stukgelopen, verschrikkelijk toeslaan, en die verwachting maakt het verhaal van Pup en zijn zuster minder spannend, terwijl Ruth Rendell ongetwijfeld het omgekeerde heeft bedoeld. Haar kracht, de plotselinge verrassing die de lezer volledig op een ander spoor zet, komt daardoor maar een paar keer voor, minder dan in de beste Rendells. Maar vakwerk blijft het.

John D. MacDonald

Misdaadauteurs volgen de werkelijkheid. Nadat Ronald Reagan vooral in het presidentiële zadel werd geholpen door de massale steun van de evangelische kerkgenootschappen in Amerika lag het voor de hand dat een aantal schrijvers zich op dat onderwerp zouden storten. Eind vorig jaar verscheen van Patricia Highsmith People who

[p. 43]

knock on the door; in een wat treurige vertaling verschenen in Crime de la crime als Een klop op de deur. Er wordt in gemoord, maar echte misdaadliteratuur is het toch niet: overduidelijk was de boodschap dat je niet moet opendoen als aardige, hardwerkende mensen zich in naam van God opwerpen tot richter over wat goed en kwaad is.

Patricia Highsmith is op dat pad gevolgd door de bekende thrillerauteur John D. MacDonald, de schepper van Travis McGee. MacDonald heeft de tijd genomen om een fors boek te schrijven over het verschijnen van een jonge journaliste, die een mooie reportage wilde maken over het religieuze imperium van de oude, inmiddels seniele Matthew Meadows. Meadows Center, een stad rondom kerk en hoofdkwartier van de Eternal Church of the Believer, is nu in handen van zijn zoon (John Tinker Meadows), zijn zuster en nog enkele potentiële opvolgers, en John D. MacDonald vertrouwt ze geen van alle. Hij beschrijft dat uitvoerig: de kracht van zo'n organisatie, de manier waarop politici en burgers zich welwillend neerbuigen om in de volksgunst te blijven, de gigantische toevloeiing van geld en hoe dat corrumpeert. Dat is helaas ook de zwakheid van het boek - misschien niet voor de gemiddelde Travis McGee-lezer, die dus dank zij Gods genade en ondoorgrondelijke wegen nog net op tijd gereinigd kan worden, maar wel voor de Nederlandse lezer die dank zij Lou de Palingboer, Scientologie en de Bhagwan al door alle wateren is gewassen en wit geworden als sneeuw, want voor hem of haar heeft de Boze zijn tekenen al voor dit boek kenbaar gemaakt in vele reportages in dag- en weekbladen. Het misdaadelement (één van de kerkvorsten heeft de journaliste, zoals te verwachten viel, koud gemaakt) is maar een ondergeschikt onderdeel van een boek dat verder veel woorden nodig heeft. Maar John D. MacDonald zij veel vergeven, vooral als het verschijnsel Reagan hem heeft geprangd. He still is a great storyteller!

Linkslinkslinks

Detectives en Thrillers vallen, en niet ten onrechte, onder de rechtse lectuur, want orde en tucht dienen te zegevieren. George Orwell (zie het Raffles-boek) wees er al op dat tijdens de mooie dagen van Sherlock Holmes, waarin het brein moest zegevieren, de grijze cellen van Poirot, de briljante deductie van Lord Peter Wimsey, het vaandel allang was overgenomen door schrijvers als Edgar Wallace, die als hoofdpersoon helemaal geen denkende detective hadden maar een hoofdinspecteur van Schotland Yard die wilde winnen en die ook in de speurdersroman machtspolitiek bedreef: right or wrong my country. De justitie, maar ook de geheime dienst, als Wrekers, die hoe dan ook het laatste woord dienden te hebben.

Toch blijven er altijd mensen die ook geloven dat links een behoorlijke speurdersroman kan produceren, en zij worden op dit moment in de kaart gespeeld door een uitgeverij die Pluto Crime publiceert. Zo heet althans de pas begonnen serie van Pluto Press Ltd, Londen.

De uitgeverij is begonnen met het op de markt brengen van vier kloeke pockets, maar heeft daaraan meteen een wedstrijd gekoppeld voor het schrijven van de beste thriller ‘with a political edge’. (Voor 31 december te zenden aan 105A Torriano Avenue, London NW5 2RX). Ik heb er van de vier nog maar twee kunnen lezen. Om te beginnen October Heat van Gordon Demarco, een man die volgens de omslag al eerder Polish December schreef, een werk over Solidarity. Zijn hoofdpersoon is Riley Kovachs, een bloedbroeder van Philip Marlowe en Sam Spade. October Heat speelt in de dagen dat de socialist Upton Sinclair campagne voert om gouverneur van Californië te worden. Riley Kovachs is de typische private eye, die in zijn kantoortje zit te wachten en vervolgens via een bloedmooie vrouw terechtkomt in politieke en moorddadige verwikkelingen. Charlie Chaplin en andere met name genoemde, sociaal voelende, filmsterren staan aan zijn zijde, maar de tegenstanders zijn smerig en corrupt en ook binnen de Sinclair-organisatie stinkt het aan alle kanten. De sfeer is die van de ouderwetse Californische thriller, maar alle scènes zijn overbekend. De humor druipt van de pagina's (My mouth was as dry as an insurance policy). De vakbond is heilig en aan de armoede wordt af en toe stuitende lipservice gepleegd.

Veel leuker is Murder in the Central Committee van Manuel Vazquez Montalban. Het is vertaald uit het Spaans, wat je merkt aan zinnen als ‘Fonseca stood up behind his powerful table’, en het gaat over een moord in de top van de Spaanse communistische partij: tijdens een stroomstoring van drie minuten wordt de baas tijdens een vergadering van het Centrale Comité met een mes vermoord. Dát het met een mes gebeurt weet de lezer van de tekening op het omslag, voor de mededeling zelf moet hij wachten tot bladzijde 52. De detective, Pepe Carvalho, zelf behorend tot de oude gestaalde kaders van de partij heeft alle tijd. Veel wordt afgemeten aan lekker eten en aan de manier waarop in diverse restaurants aan de Ramblas in Barcelona de garnalen worden geserveerd. Ondertussen worden veel waarheden over oude communisten, over de strijd tussen Stalinisten en Eurocommunisten, en over het politieke bedrijf na Franco verkondigd. De puzzel wie de oude baas vermoordde is eigenlijk maar bijzaak. Het is, als ik de achterflap lees, Pepe Carvalho's vierde avontuur, en sommige daarvan hebben al grote prijzen gewonnen, zowel in Frankrijk als Spanje. Het bevestigt mijn onterechte, als ik dat woord mag gebruiken, argwaan tegen boeken uit dat zuiden: mooie scènes, kleurrijke personen, maar weinig aandacht voor de plot. Murder in the Central Committee bevestigde ook mijn indruk dat er een alleraangenaamst boek zit in de avonturen van Paul de Groot, Marcus Bakker en Fré Meis contra de opgerichte verticalen.

Links is in de ogen van uitgeverij Pluto dat wat in linkse kring speelt, en voor zover ik de serie las wil dat in Spanje beter dan in Californië. De andere twee boeken (die nog op mijn nachtkastje liggen) zijn The China Option, van Nancy Milton en Morbid Symptoms van Gillian Slovo. Het laatste boek belooft volgens de achterflap: ‘Feminism grapples with murder in this pacey thriller set in the alternative London of Marx and muesli.’ En de auteur komt uit Zuid-Afrika. Toch leuk om Plutocraat in het woordenboek op te zoeken.

■