Een imperium van boeken
Gigant onder de uitgevers: Oxford University Press
Boudewijn Büch
Uitgevers
De vraag wanneer het eerste boek van de Oxford University Press (OUP) verscheen, is geen kinderachtig probleem. Harry Carter vat het reeds op bladzijde 1 van zijn monumentale A history of the Oxford University Press (1975; 640 bladzijden over haar geschiedenis tot 1780) bij de horens. Carter stelt het begin van OUP op 1690. Maar de historicus heeft ook nog een eerdere, valse start gesignaleerd: 1669. Verder citeert hij A.W. Pollard The Oxford University Press 1468-1921 waar uit de titel reeds blijkt dat Pollard haar geschiedenis vervroegt tot de middeleeuwen. Carter heeft tegen deze datering geen wetenschappelijke bezwaren. Hij kan er best in meegaan dat de OUP in de ‘prehistory’ werd opgericht. Maar op grond van contracten tussen een drukker en de universiteit houdt hij toch het jaar 1690 aan.
In 1978 werd Carters theorie, al was het alleen maar omdat een half millennium vieren zo leuk is, verlaten. Nicolas Barker publiceerde zijn The Oxford University Press and the spread of learning, an illustrated history 1478-1978 en Peter Sutcliffe zijn The Oxford University Press, an informal history. Het jaartal ‘1478’ was overigens al in 1966 vastgesteld door Derek Hudson in zijn pamflet Oxford publishing since 1478.
Genoeg boektitels zou men denken. Waarom dan toch geopend met een rijkdom historische werken over de OUP? In de eerste plaats omdat deze uitgeverij wellicht de best beschreven en gedocumenteerde ter wereld is. De hierboven genoemde boeken zijn immers maar een keuze. In de tweede plaats omdat eruit blijkt dat de OUP (die toen uiteraard deze naam nog niet droeg) een geschiedenis heeft die zo goed als de gehele geschiedenis van het gedrukte boek bestrijkt. Nemen wij aan dat het eerste drukwerk van de pers kwam in 1454; dat het eerste gedrukte boek in Engeland - door William Caxton in Westminster vervaardigd - in 1477 verscheen, dan slaat Oxford geen slecht figuur. Een jaar na Caxton drukte een onbekende - misschien was het de Keulenaar Theodoric Rood - in Oxford Rufinus' Exposicio Sancti Ieronimi in Simbolum apostolorum. Ondertussen bestond de Oxfordse universiteit al een paar honderd jaar. Men houdt haar oprichtingsjaar op ergens in de twaalfde eeuw, 1219 of 1248. Hoe een universiteit kon functioneren zonder gedrukte werken, is een raadsel dat mij buitengewoon boeit maar op deze plaats onbeschreven moet blijven. Veel studenten zullen niet hebben kunnen beschikken over de eerste Oxford-druk. Op dit ogenblik is het een niet te verwerven schat. Een reproduktie van zijn laatste bladzijde treft men aan op bladzijde 5 van Carters standaardwerk.
Opvallend is de, zeker voor 1478, heldere typografie. 506 jaar later kan men nog steeds de typografische helderheid van OUP prijzen. De eerste Oxfordse pers produceerde tot 1485. Een tweede pers was werkzaam van 1517 tot 1518. Pas in 1584 werd er weer gedrukt in Oxford. Dan volgen er tot 1690 allerlei betrekkingen van de universiteit met drukkers en persen. Daaromtrent is een betrekkelijk volledige documentatie voorhanden, vooral orderboeken. In 1690 kreeg de universiteit een eigen pers in bezit; aldus gesimplificeerd de vroege historie van de OUP.
Ely House, Dover Street. Het hoofdkantoor van Oxford University Press
Vroeg in de achttiende eeuw verkreeg de pers als geschenk het copyright van Lord Clarendons History of the Great Rebellion. Het eerste deel hiervan verscheen in 1702, het tweede in 1704. De opbrengst was zo groot dat de OUP een gebouw kon laten neerzetten dat tot 1830 ruimte zou bieden aan de drukkerij-uitgeverij. Het werd vervangen door een bouwwerk in Walton Street dat nog steeds het zenuwcentrum van drukkunst van de OUP is. In dit Clarendon Building draaien, inmiddels hypermoderne, druk- en zetmachines. Hier is dus de pers gevestigd die het beroemde imprint ‘Oxford at the Clarendon Press’ tot op de dag van heden waarmaakt. Zestig procent van de boeken wordt hier gemaakt. De rest van de boeken wordt elders in Engeland gedrukt en deze worden de ‘London books’ genoemd ofschoon zij ‘Oxford’ op de titelpagina hebben maar géén ‘At the Clarendon Press’.
Jan Morris schrijft in zijn nieuwe editie van Oxford (een ‘London book’, plaats: Oxford - New York. Toronto, Melbourne et cetera - gedrukt door Butler & Tanner Ltd., Frome, Somerset, 1978): ‘De kantoren van de OUP zijn gevestigd boven de drukkerij in Walton Street. Deze reusachtige organisatie wordt direct bestuurd door de Universiteit. Haar “Delegates” zijn bestuurders van de Universiteit die deze baan er voor niets bij doen. Haar secretaris is steeds een voortreffelijke geleerde, de huidige bij voorbeeld econoom.’
Hoe reusachtig de organisatie is, blijkt uit het organisatie-schema dat staat afgedrukt tegenover bladzijde 21 in Hudsons pamflet. Er zijn vijf hoofdafdelingen:
| The Controller, de Oxford Paper Company, Oxford. |
| The Printer, Oxford. |
| The Secretary, Clarendon Press, Oxford. |
| The Publisher, Londen. |
| The President, OUP Inc., New York. |
Deze vijf branches vallen direct onder een ‘General Office’ waarin de ‘Delegates’ vergaderen onder leiding van ‘The Secretary to the Delegates’. Waarmee duidelijk is geworden dat de OUP nog een échte universitaire uitgeverij is, in tegenstelling tot veel, bij voorbeeld, Amerikaanse en Nederlandse. De Amsterdamse Universiteits Pers is een naam die uitgeverij Muusses, Purmerend voor bepaalde, geleerde titels mag voeren. Daarbuiten is de OUP nog een échte pers; zoals gezegd maakt en drukt zij zestig procent van haar boeken zelf.
De vijf branches hebben op hun beurt weer allerlei vertakkingen: verkoopkantoren over de gehele wereld, het Londens ‘Music Department’, enorme pakhuizen in Engeland en Amerika en niet in de laatste plaats The Ely House. In dit hoofdkantoor van de OUP, Dover Street 37, Londen (het hoofdkwartier van de uitgeverij is inderdaad gevestigd in Londen!) bevindt zich een schitterende bibliotheek die alles bevat wat er op dit moment van de OUP in druk is. Het is niet gemakkelijk om deze boekerij binnen te komen, maar met een grote dosis beleefdheid en een frequent gebruik van please, please wil het nog wei eens lukken
In Ely House krijgt men niet eens alles te zien. De vroege en reeds lang uitverkochte drukken worden grotendeels bewaard in Oxford. In de befaamde Bodleian Library te Oxford wordt bijna alles bewaard wat Carter noemt in het eerste deel van zijn monografie. De pre- en vroege geschiedenis van de OUP-uitgaven is in vele tientallen delen gecatalogiseerd. Alleen de bijbeldrukken al nemen vele, dikke boekbanden in beslag. De drukken, voor zover teruggevonden, van 1690 tot 1780 heeft Carter op keurige wijze gecatalogiseerd in zijn A History... I, p. 414-612. Watertandend leest men deze bibliografie die bol staat van incunabels, unica en meer rari-
Auteursrechtelijk beschermd
