Vrij Nederland. Boekenbijlage 1984

[p. 44]

Malamud, of: hoe de zaken ervoor staan
Bernard Malamuds eigen keuze uit zijn verhalen

The Stories of Bernard Malamud Uitgever: Chatto & Windus, 350 p., f65,15
Nienke Begemann

Bernard Malamud wordt dit jaar zeventig, en deze verzameling korte verhalen lijkt bedoeld als verjaarscadeau en als huldiging. De titel is misleidend en veelzeggend tegelijk - dit zijn niet alle verhalen, maar Malamuds eigen keuze uit zijn hele werk. Het vroegste verhaal is ‘The Magie Barrel’ uit 1952, en er staan twee nieuwe verhalen in, die hier voor het eerst verschijnen.

Het boek is zo een dwarsdoorsnede geworden van zijn oeuvre en een afspiegeling van Malamuds eigen oordeel over dat werk, een zelfportret in fragmenten. Dankzij een wonderlijk onthullend en tegelijk verhullend voorwoord wordt duidelijk hoe die fragmenten in elkaar passen. In het voorwoord vertelt hij hoe hij begon met schrijven, over wat hij heeft willen doen, over zijn weinige contacten met andere schrijvers en over zijn ervaringen met het onderwijs in ‘creative writing’ aan universiteiten in Oregon en Vermont. Hij vertelt ook dat hij met een niet-joodse vrouw is getrouwd en dat zijn vader na dat huwelijk een week rouwde alsof zijn zoon gestorven was, maar na de geboorte van een kleinzoon zijn schoondochter en het kind toch ‘gently’ kwam begroeten. Maar Malamud ‘had thought it through’ en spreekt niet van twijfel. Al snel realiseerde hij zich dat hij blij was een jood te zijn en dat de wereld van de geïmmigreerde joden, zoals zijn eigen ouders, zijn eigenlijke onderwerp zou zijn. ‘I decided to write in celebration and in expiation of the Jews. Although that was perhaps having it both ways. But then I wanted it both ways’ - uit liefde, ongetwijfeld.

Malamuds korte verhalen zijn vaak aanvullingen op zijn romans, en vice versa. De verhalen gaan over een beperkt aantal onderwerpen - inderdaad meestal over de wereld van zijn ouders en over die van hun kinderen, en over de spanningen tussen die generaties. Maar ze gaan ook over kunstenaars en vooral over ‘kunsthistorici’, een prachtige vondst waarmee hij problemen kan attaqueren die ver boven de concrete bezigheden van dat vak uitgaan. Zijn oudere joden zijn winkeliers, rabbi's, of huwelijksmakelaars, hulpeloos overgeleverd aan hun nieuwe vaderland, alleen optornend tegen het lot, tegen de armoede, de vijandigheid en het verlies van hun religieuze, culturele en emotionele identiteit. De problemen met hun kinderen, waarin zich dat alles samenbalt, komen het duidelijkst en het pijnlijkst aan bod in ‘The Magic Barrel’ en in het nieuwe verhaal ‘God's Wrath’, waarin een oudere orthodoxe vader moet toezien hoe zijn dochter prostituée wordt. De waarden van de oude wereld worden door de in hun jeugd door armoede en isolatie getormenteerde kinderen met voeten getreden. In deze verhalen gaat het evenzeer over emotionele verwondingen als over de gevolgen van fysieke armoede: vooral de gebreken en verschrikkingen van het patriarchaat worden een bron van onheil en verdriet. Het knappe is dat Malamud, juist door zijn aandacht voor het typerende en het bijzondere van de wereld van die oudere joden, er volkomen in slaagt die wereld van het exotische te ontdoen, zodat ze een emblematische functie krijgt en de emoties van medelijden en vrees hun oude functies kunnen vervullen.

Bernard Malamud, tekening Levine

Hetzelfde geldt voor de verhalen waarin kunstenaars en kunsthistorici een rol spelen - mensen met gebreken, die een Ahnung hebben van de grootheid van de traditie waarin ze werken of waarover ze denken, en geconfronteerd worden met de pijn van het letterlijk niet opgewassen zijn tegen de opgaven die de traditie stelt - thema's die ook in Pictures of Fidelman en Dubin's Lives ter sprake komen. In alle verhalen is de invloed van Freud groot maar niet hinderlijk - Malamud is een meester in het uitbeelden van emotionele kwetsuren waardoor mensen niet alleen zelf lijden maar ook vreselijk te kort schieten tegenover anderen.

Alle verhalen, ook de half-magische en fantastische, zijn geschreven met een economie van middelen die alleen tot stand kan komen door een proces van onverbiddelijk wegslijpen van overbodigheden, zodat ieder woord dat overblijft een absoluut minimum is met een maximum aan zeggingskracht. Maar ze lijden nooit aan te grote compactheid: de structuur is altijd doorzichtig en de ontknoping wijst steeds terug naar gegevens die in de meest alledaagse, kleine woorden zijn verstopt. Een kort verhaal van Malamud heeft de zwaarte van een roman, en is ondanks zijn delicatesse en verfijning altijd een solide blok ervaring en denkwerk. Humor en bizarrerie ontbreken niet - ‘auch Leiden macht lachen,’ zoals Malamud zelf zegt. De verhalen eindigen vaak met een beeld dat de mysterieuze, schokkende kracht heeft van grote dromen. Zo eindigt ‘God's Wrath’ met het beeld van de oude koster die aan de overkant van de straat telt hoeveel klanten zijn hoererende dochter oppikt. ‘The sexton follows her and waits on the other side of the street by a bare-branched tree. She knows he is there. He waits. He counts the number of her performances. He punishes by his presence. He calls down God's wrath on the prostitute and her blind father.’

Bevroren eindes

Het is merkwaardig om in de New York Review of Books van 19 januari te lezen hoe John Leonard in een bespreking van dit boek Malamud aanvalt op zijn negativisme, zijn geïrriteerdheid en depressiviteit. ‘He has rearranged the stories as though to make us feel as bad as he does... God stopped talking to Calvin Cohn [in God's Grace, Malamuds laatste roman] Maybe, too, God has stopped talking to Bernard Malamud, or vice versa.’ Ik lees in Malamuds keuze van zijn korte verhalen iets anders. Hij maakt in mijn ogen deel uit van een oude richting in de kunst, een richting die zich altijd heeft beziggehouden met het zo duidelijk en expressief mogelijk uitbeelden van de menselijke emoties, zoals bij voorbeeld Rogier van der Weyden in zijn kruisafname in het Uffizi museum in Florence, die zo

[p. 45]

wonderlijk afsteekt tegen Botticelli's fraaie intellectualisme in dezelfde zaal. Die preoccupatie met het menselijk lijden, die natuurlijk overal in alle vormen van westerse kunst voorkomt, is niet een teken van depressie maar een drang om te communiceren, zodat de eenzaamheid van het individu wordt verlicht, die van de kunstenaar evenzeer als die van de toeschouwer of lezer. Bij Malamud krijg ik soms zelfs het gevoel dat hij schrijft alsof hij aan een Godheid wil vertellen hoe de zaken er hier voorstaan. Alleen doet hij dat niet op een christelijke manier, vol zondebesef en nederigheid. Bij hem blijft de schepper verantwoordelijk voor zijn schepping, en moet hij geïnformeerd worden over hoe de zaken reilen en zeilen onder zijn ondoorgrondelijk bestuur. Misschien wordt dat effect vooral bereikt door de tragische afronding van de meeste van zijn verhalen: de bevroren eindes zijn vaststellingen over hoe het is, hoe het gaat op deze wereld. Zelfs als God niet goed Engels kan lezen, kan hij die beelden toch moeilijk misverstaan - een vader die weent over zijn kind of dat kind vervloekt, een zoon die zijn vader vervloekt, een winkelier die uit zijn raam ziet hoe de supermarkt aan de overkant al zijn klanten trekt, terwijl zijn vrouw het zelfs heeft opgegeven om op hem te schelden, een oude man die zijn laaste opwelling van verlangen naar een jonge vrouw om zijn voeten ziet neerdalen in een sneeuwstorm van papiersnippers, en door een aan kanker stervende portier omhoog wordt geholpen in de lift. Verlossing van mislukking, van pijn en van de dood is niet voor dit leven weggelegd, maar er valt wel over te praten. ‘Working alone to create stories, despite serious inconveniences, is not a bad way to live our human loneliness,’ schrijft Malamud in zijn voorwoord.

Maar, als om zijn critici tevreden te stellen, eindigt het boek met een vrolijk verhaal ‘The Talking Horse’. Het gaat over een pratend paard, Abramowitz, dat met zijn joodse eigenaar optreedt met een vraag en antwoordnummer in een circus. Het paard weet niet of hij een paard is met een man er in, of een man met een paardenlijf, en het wordt door Goldberg, de eigenaar, gestraft als het te veel eigen ideeën krijgt voor hun nummer (Goldberg's Varieties) en te veel eigen grappen bedenkt. Ten slotte vliegen ze elkaar naar de keel, en Goldberg slaat zo hard op ‘de oude wond’ in de nek van het paard, dat er een mensenhoofd uit te voorschijn komt. In een titaanse worsteling trekt de mens in het paard zich aan Goldberg op uit het paardenlijf, totdat hij een centaur is geworden. Goldberg is dan op mysterieuze wijze verdwenen en de centaur galoppeert weg - ‘Departing the circus grounds, he cantered across a grassy field into a dark wood, a free centaur’.

Dat is een mooi slot van een prachtige fabel, een passend einde aan een confessie over zijn schrijverschap, die lichtvoetig is uitgewerkt tot een komisch en ontroerend verhaal, en ook een passend laatste beeld van dit boek. In zijn voorwoord duidt Malamud op eenzelfde soort verlossing als waar het in dit verhaal om gaat: ‘Some are born whole, others must seek this blessed state in a struggle to achieve order. That is no loss to speak of; ultimately such seeking becomes the subject matter of fiction.’ In dit licht krijgen de waarheidsgetrouwheid van Malamuds ficties en de ordelijkheid van zijn plots een verdergaande betekenis dan valt af te doen met verwijten over de ‘claustrale’ aard van zijn verhalen of de treurigheid van zijn visie.

■