Vrij Nederland. Boekenbijlage 1983

[p. 28]

Uitverkoren

I Leonardo door Ralph Steadman (Jonathan Cape ± 130 p., f 52,85). Na zijn hilarische, getekende en geschreven boek over Freud, overtreft Ralph Steadman alles wat hij tot nu toe heeft getekend met dit boek over Leonardo da Vinci. Met bewondering en geïntrigeerd door Da Vinci tekent hij het leven, met liefde en ironie, met kennis en historisch inzicht: schitterende taferelen, schetsen, details, humor. Een hommage aan Da Vinci en de kunst.

Dierbare nagedachtenis door Marguerite Yourcenar. Vertaald door Ton van der Stap & Theo Duquesnoy (Ambo/Athenaeum-Polak & Van Gennep, 311 p., f 32,50). Het eerste deel van Yourcenars autobiografie Le labyrinthe du monde ('s Werelds doolhof). Souvenire pieux begint met het verhaal van haar geboorte, om van daaruit af te dalen naar de geschiedenis van haar familie en verwanten. Met kalme zekerheid doet zij verslag van haar onderzoek en haar ervaringen daarbij. Bij Meulenhoff verscheen tegelijk de vertaling van haar essay over de Japanse schrijver Mishima, Mishima of het visioen van de leegte (vertaald door Greetje van den Bergh, 107 p., f24,50).

Charlotte Mutsaers

Het circus van de geest - Emblemata door Charlotte Mutsaers (Meulenhoff, f 19,50) De schilderijen en tekeningen van Charlotte Mutsaers zien er bedrieglijk onhandig uit. In deze zwart/wit emblemata is de mededeling tot zijn essentie teruggebracht maar de argeloos onhandige lijn onthult ook de scherpzinnigheid die daarvoor nodig is. Deze emblemata zijn verrassend van geest, hard en ironisch-cynisch van inhoud, maar niet vrij van het genoegen van het mededogen. Het zinkende zwarte schip kijkt aan de horizon regelmatig toe.

Het chemisch huwelijk door Gerrit Komrij (De Arbeiderspers, 163 p., f 27,50). De boekuitgave van Komrij's verheerlijkte en verguisde literaire toneelstuk, nu aangevuld met een ‘Dossier’, bestaande uit recensies van Hanny Alkema, Dirkje Houtman en Kester Freriks en interviews afgenomen door Gerardjan Rijnders, Pieter Kottman, Godert van Colmjon, een essay van Rob Schouten en het twistgesprek tussen Komrij, Hurkmans en Willem Jan Otten. De uitgeverij Bébert in Rotterdam maakte van twee columns van Komrij over Praag in NRC Handelsblad een adembenemend bibliofiele uitgave in een oplage van 85 exemplaren, voor een adembenemende prijs: f 220, -. Praag, 14 pagina's in blauw linnen en leer, is Komrij's sombere verslag een week lang in deze stad. De tegenstelling tussen wat Komrij schrijft en dit luxe boekje maakt het allemaal nog schrijnender (te bestellen bij Bébert, 010-258659).

Vliegende vellen door Ethel Portnoy (Meulenhoff, 176 p., f27,50). Een nieuwe verzameling van Ethel Portnoy's zelfbedachte genre: het verhalende essay, waarin gewone, dagelijkse verschijnselen een onverwachte dimensie krijgen. Bevat ook herinneringen aan het begin van de jaren vijftig in Parijs toen de appels nog niet van de boom vielen en Cobra nog moest worden wat het nu is. Bewaard voor de geschiedenis is hier ook Portnoy's visie op Joseph Beuys.

Wittgenstein - Sein Leben in Bildern und Texten, samengesteld door Michael Nedo en Michele Ranchetti. (Suhrkamp, 394 p., f 156,15, na 1 januari 1984 f 180,55). Op dit monumentale boek heeft menigeen gewacht: na vergelijkbare uitgaven over Freud, Hesse en Brecht is dit het vierde deel van een leven in beelden en documenten: een prentenboek van de meest besproken filosoof van de laatste twintig jaar. Het boek bestaat bijna uitsluitend uit volslagen onbekend materiaal en raakt aan alle gebieden en contacten van Wittgensteins leven. Alle foto's en documenten zijn voorzien van commentaar. Niet voor niets wordt degene die het boek heeft verzorgd op het omslag genoemd: Willy Fleckhaus, het typografisch en esthetisch genie van Suhrkamp. Het is, voor de belangstellenden, zaak niet te lang te wachten met aanschaf; zulke boeken worden niet een-twee-drie herdrukt. (Importeur; Nilsson & Lamm)

A Susan Sontag Reader, ingeleid door Elizabeth Hardwick (Vintage-paperback, importeur Van Ditmar, 446 p., f 24,25). In een wederom schitterende paperback (waar Vintage/Random House een eer in stellen) zijn hierin de belangrijkste essays van Sontag verzameld, van het invloedrijke stuk over ‘camp’ tot de stukken over Codard, stijl, pornografie, tegen interpretatie en Roland Barthes.

Markus Raetz

Markus Raetz - Arbeiten/Travaux/Works 1971-1981 (Kunsthalle Basel en vier andere musea in Europa, ± 150 p., f45,55, importeur Idea Books). Lezers van De Revisor weten wie Raetz is, daarin verscheen door de jaren heen werk van hem, dat voor een deel in dit boek is verzameld. Raetz is de meester van het betekenisvolle streepje, karton dat gaat leven en die tekent met neon. Jan Vos en Jeroen Henneman zijn zijn geestelijke vrienden.

Proloog voor een autobiografie door V.S. Naipaul (De Arbeiderspers/Privé-Domein, 89 p., f 21,50). Naipaul zet de eerste veelbelovende stappen voor zijn herinneringen aan zijn jeugd en jonge jaren in Trinidad, waar hij leefde tussen de hindoeïstische clan van zijn grootmoeder en de kleurrijke vreemden in Port of Spain, Afrikaanse negers en Amerikaanse soldaten, tegen de achtergrond van het Engelse kolonialisme. Naipaul ontdekt pas laat dat zijn vader verhalen heeft geschreven en journalistiek werk heeft verricht. Dat brengt hem naar de bronnen van zijn eigen schrijverschap.

De reis van de douanier naar Bentheim door Willem Brakman (Querido, 113 p., f 22,50). Deze roman op het formaat van een novelle brengt Brakman in een Drents hotel en in gebieden van zijn verbeelding waar emoties en verlangens met de werkelijkheid wedijveren; bovendien speelt Brakman een genoeglijk spel met de lezer omdat alles gezien wordt door de ogen van een schilderij. Zie de bespreking van Frans de Rover op pagina 30.

Scheve levens door Gerrit Krol (Querido, 192 p., f 25, -). Krol schreef begin dit jaar een feuilleton onder deze titel waarin hij zijn hoofdpersoon Gerrit even afstandelijk als ongenadig het leven van mensen om hem heen observeert en beschouwt. Daarbij komen alle gevoelige zaken van deze tijd aan de orde. Zie de bespreking van Jacques Kruithof op pagina 20.

107 maal Sub Ligno Libelli door R. Breugelmans (Reflex, 103 p., f 90, -). Niet dit boekje is zozeer uitverkoren, wel waarover het gaat: de bibliofiele pers van Ger Kleis. Dit boekje, dat in een oplage van 400 ex. verscheen, is een bibliografie van alles wat hij heeft gedrukt van de zomer 1974 tot oktober 1983. Alle uitgaven worden vakkundig beschreven en in de inleiding historiceert Rudie Ekkart over Ger Kleis als hogeschooldrukker. Kleis drukte onder meer werk van Komrij, Bastet, Kafavis, Leopold, Trakl, Verlaine, Leopold.

Aké - The Years of Childhood door Wole Soyinka (Vintage Library of Contemporary World Literature/Random House, 230 p., f 24,25, importeur Van Ditmar). Deze biografie van de Nigeriaanse schrijver Soyinka beschrijft een gelukkige jeugd van iemand die van zijn ouders hield en zich ook voor politiek interesseerde. Soyinka geldt als hét voorbeeld van superieure Afrikaan-

[p. 29]

se literatuur, hoewel hij ‘opgroeide in een tuin met teveel culturen.’ De bibliotheek van hedendaagse wereldliteratuur van Vintage is een nieuwe reeks van schitterend uitgevoerde paperbacks die zal verschijnen onder de naam ‘Aventura’. De twee andere delen die nu uitgekomen zijn betreffen The Questionnaire van Jiri Grusa en One Day of Life van Manlio Arqueta, een boek over de gruwelen in El Salvador dat vorig jaar ook in Nederlandse vertaling bij Het Wereldvenster/Novib verscheen.

Sempé

Quelques enfants en Quelques manifestants door Sempé (Editions Denoël, Parijs, ± f20, - per deel). Het is algemeen bekend dat de Franse tekenaar Sempé de vader van alle kinderen is en door hen ook zo wordt beschouwd. Zijn vaderlijke plichten vervult hij in dit boek. Zij worden daarin voorgesteld in heroïsche omstandigheden tijdens de strijd tegen de volwassenen, waarbij list en tactiek wonderen doen. Die volwassenen zien we terug in het ander boek: weinig thuis, altijd ter manifestation. Hét boek over de mens en zijn demonstratie.

Kafka - A Biography door Ronald Hayman (Abacus-paperback, 348 p., f 18,15, importeur Van Ditmar). Complete biografieën over Kafka zijn zeldzaam. Deze van Hayman, die eerder boeken schreef over Nietzsche en De Sade, geldt als een van de beste in de Engelse taal. Hayman heeft zowel een literairhistorische, filosofische en een biografische belangstelling en weet dit allemaal te combineren met veel inzicht in Kafka's werk.

James Dean en het verdriet door Remco Campert (Salamanderpocket 123 p., f8, -). In de onvolprezen en niet prijzige Salamanderreeks verscheen deze eerste herdruk van Camperts verhalenbundel. In het titelverhaal kan men de nuttige zin ‘Alleen slechte dichters hebben de krukken van het nut nodig’ vinden; tevens: dat men niet veel heeft aan een parate intelligentie als men een meisje hoort vragen om een briefkaart van James Dean. De tranen stromen dan vanzelf. Nieuw in de Salamanderreeks is ook Een fries huilt niet van Gerrit Krol (130 p., f 10,25).

Hannah Arendt - For Love of The World door Elisabeth Young-Bruehl (Yale University Press-paperback, 563 p., ± f 35, -). De grote biografie over Hannah Arendt is nu in een goedkopere editie verkrijgbaar. De schrijfster, een leerlinge van Arendt, maakte er een omvattend werk van, vanaf haar jeugd in Koningsbergen, de dood van haar vader, de studie bij Heidegger, de huwelijken met Stern en Blücher, de Amerikaanse tijd, de Eichmann-discussie en de periode waarin ze haar laatste werk, The Life of the Mind, schreef. Frans Boenders schreef op 25 september 1982 over het boek in Vrij Nederland, en noemde haar een ‘ambassadrice van menselijkheid en onafhankelijkheid’.

Hannah Arendt

Enthusiasms door Bernard Levin (Jonathan Cape, 264 p., f 47,50). De Engelse criticus Bernard Levin is niet de eerste waaraan men denkt als men zich iemand voor de geest wil halen die in staat is ergens enthousiast voor te worden. Hij was lange tijd een vreeswekkend criticus, met net zo weinig eerbied voor schrijvers als een reus voor een grassprietje. In dit boek echter komt hij voor de draad met zijn geheimen: op het gebied van de literatuur, muziek en schilderkunst. Eén lang superieur persoonlijk essay tegen de onverschilligheid.

The Aeneid - Virgil, vertaald door Robert Fitzgerald (Random House, 402 p., f64,45, importeur Van Ditmar). Een vertaling van de Aeneas door een Amerikaan zal een Nederlandse lezer niet direct opwinden, maar dit is dan ook iets bijzonders. Fitzgerald vertaalde eerder de Odyssee en de Ilias en deze vertaling werd met spanning tegemoetgezien. Hij mag er dan ook zijn: in even natuurlijke als geserreerde verzen ontsluit hij het epos zodat Amerikaanse kranten er alle aanleiding in zagen er uitvoerig bij stil te staan.