Vrij Nederland. Boekenbijlage 1982

[p. 76]

Kennis & vernuft
Drogtaal

Rob Sijmons

Vermogensexcursie, is dat kapitaalvlucht naar belastingparadijzen;

kernramp in een kweekreactor;

rondleiding voor aandeelhouders op de effectenbeurs;

of een woord volgens Orwells ‘Newspeak’?

Persoonlijk kwam ik het woord voor het eerst tegen in mei 1974. De vaderlandse atoomlobby had een DC-9 gecharterd om enige tientallen journalisten met het evangelie van de kweekreactor in Kalkar te indoctrineren. Lezingen, ladingen technische documenten, constante chaperonnering door de beste vaklieden, en ter compensatie ruim drank en eten.

Te midden van de informatielawine zat ook dat ene neutrale woord verstopt: vermogensexcursie. Formules en techneutenpraat verhulden de ware betekenis van dat verschijnsel: in onderdelen van een seconde kan de kweekreactie zo uit de hand lopen dat een explosie onvermijdelijk is. De knal heeft niet de kracht van een atoombom, maar rampzalige schade is vrijwel onvermijdelijk. Bij een gewone kerncentrale (Borssele, Dodewaard) is het gevaar van zo'n excursie beperkt door een soort natuurlijke rem. Bij een kweekreactor is die rem geheel afwezig.

Vermogensexcursie behoort tot de taal Nukespeak, onlangs in kaart gebracht in een gelijknamig boek. Voor alle onaangename kanten van het nucleaire bedrijf kent nukespeak verhullende drogwoorden. Een ander voorbeeld. In maart 1975 beschadigden technici met een kaars een aantal essentiële leidingen in de kerncentrale Brown's Ferry. Gevolg: een gigantisch ongeluk, met een schade van ver over de honderd miljoen dollar, maar nog net geen ramp. Latere officiële rapporten spreken over ‘het gebeuren’ in de centrale. De brand werd veroorzaakt door een ‘onwenselijke combinatie van makkelijk ontvlambaar materiaal en een onnodige vuurbron’. Het is de methode waarbij kanker de ‘gevreesde ziekte’ of ‘nieuwvorming’ gaat heten en levensgevaar de ‘kans op negatieve gevolgen’.

Het gebruik van drogwoorden kan voor een groot deel verklaard worden uit de liefst verloochende militaire komaf van de kernenergie. Zodra het om bommen en granaten gaat slaat nukespeak nog steeds wild toe. Nato-voorman Luns weigert over ‘neutronenbom’ te spreken, het gaat immers om een ‘wapen met verhoogde straling’. De Indiase kernbom heet een ‘vreedzaam nucleair toestel’.

Nukespeak is meer dan een taal, het is een geesteshouding, systematisch gericht op misleiding van het publiek, met als ingrediënten: leugen, bedrog en geheimhouding. David Lilienthal, de eerste voorzitter van de Amerikaanse commissie voor atoomenergie AEC, sprak in een kritische terugblik ooit van een systeem van ‘wishful thinking’, waarbij tegen de stroom in het publiek moest worden overtuigd van ‘the sunny side of the atom’.

Twee voorbeelden van bedrog en misleiding:

■ Bij bovengrondse kernproeven in Nevada was de bevolking in de jaren vijftig bang voor fall out. De AEC verspreidde een folder met als strekking: niets aan de hand. Op een plaatje kijkt een cowboy rustig naar een paddestoelwolk. Er is speciale aandacht voor mensen met eigen geigertellers. Die apparaten kunnen best als gekken radioactiviteit meten, maar geen zorg, het gaat dan om fall out die ‘verre van gevaarlijk’ is.

■ In oktober 1975 verscheen het zogenaamde Rasmussen-rapport, door de opvolger van de AEC aangeduid als ‘een objectieve en zinvolle schatting van het risico voor het publiek’ van kerncentrales. Vier jaar later wordt het rapport als beleidsbasis weer teruggetrokken: in een aantal opzichten zijn de berekeningen onjuist of zinloos, en objectief is de studie al helemaal niet. De overheidscontroleurs moeten toegeven dat het Rasmussen-rapport vooral misbruikt is ‘voor propagandadoeleinden’.

Amerika is de bakermat van nucleaire technologie; samen met kernenergie is het virus van de nukespeak verspreid. Ook naar ons land. Het systeem beschermt zich zelf door het Kalt stellen van interne critici en dissidenten: dat overkwam Theo van Waas, stralingsbeschermer bij Dodewaard. Het systeem liegt over de gevaren: zie de affaire van het Kema-afval. Het systeem wentelt zich in geheimhouding: Nederlandse ‘opwerkingscontracten’ zijn zo geheim dat zelfs het parlement er niet openbaar over mag praten; ongelukken in Nederlandse kerncentrales worden slechts in uiterst vage nukespeak aan de openbaarheid prijsgegeven.

Het drogsysteem marcheert onverbeterlijk verder. Recentelijk, in een boek van prof. Heertjes publikatie-imperium De echte kern bv, demonstreerde prof. ir. P. Mostert zijn kunde in nukespeak. Zijn verhandeling over Reactorveiligheid prijst bij voorbeeld het Rasmussen-rapport: de gebruikte methode van risicoberekening schakelt immers het ‘subjectieve element’ uit. Helaas: ‘De acceptatie van deze methodiek door de vergunning verlenende autoriteiten zal nog wel enige tijd op zich laten wachten.’ Ook de vermogensexcursie treffen we bij Mostert: die is bij de gewone kerncentrales door de natuurlijke rem niet belangrijk. ‘In dit opzicht is de reactor dus inherent veilig.’ Volgens dezelfde criteria is de kweekreactor dus inherent onveilig - maar dat wordt passend verzwegen.

In het voorwoord tot Kernenergie in beweging schrijven Heertje en zijn mederedacteur: ‘Het is de - misschien verwaarloosde - plicht van onderzoekers om de feiten van kernenergie, waarover men het eens is, aan een breed publiek bekend te maken.’ Het is Heertje kennelijk ontgaan dat feit in dit kader tot drogwoord is gedegradeerd. Onderzoekers die, zoals het merendeel van zijn auteurs, bij de atoomlobby werken, hebben na enige decennia nukespeak het etiket ongeloofwaardig verdiend. De enige zinvolle Brede Maatschappelijke Discussie zou kortom over nukespeak moeten gaan: de Nederlandse bijdrage aan het Orwell-jaar 1984.

Stephen Hilgartner, Richard Bell, Rory O'Connor: Nukespeak: Sierra Club Books, San Francisco; f48,75. C.D. Andriesse, A. Heertje (red.): Kernenergie in Beweging, verspr. Keesing Boeken, Amsterdam, f39,50

In de aflevering ‘Is innovatie erger dan God’ ontbraken gegevens over het besproken boek. Het ging om: Marlies ter Borg, Innovatie tot in eeuwigheid, De Horstink, Amersfoort, f22,50

■