Vrij Nederland. Boekenbijlage 1982

[p. 32]

Afgrijselijk boeiend
Het leven en werk van Robert Graves

Robert Graves His Life and Work door Martin Seymour-Smith Uitgever: Hutchinson, 608 p., f80,60 Importeur: Keesing
In Broken Images Selected Letters of Robert Graves 1914-1946 Samengesteld door Paul O'Prey Uitgever: Hutchinson, 372 p., Importeur: Keesing

Anthony Paul

De in 1895 geboren Robert Graves is op het ogenblik waarschijnlijk de enige die Thomas Hardy en T.E. Lawrence (van Arabië) nog gekend heeft - de laatste was in het begin van de jaren twintig zijn beste vriend. In ieder geval is hij de enige die zowel met deze twee als met Ava Gardner, de godin van het witte doek, bevriend was. Van de biografie van zo'n man verwacht je veel sjeuïge details en daarin stellen deze twee boeken niet teleur. Een serieuzere reden om ze te lezen is het feit dat Graves een uitstekende en bijzonder toegewijde dichter is, en een dichter die zijn inspiratie altijd uit persoonlijke ervaringen en conflicten heeft gehaald: deze twee boeken verhelderen zijn werk aanzienlijk.

Graves is ook een geweldig produktief prozaschrijver. Ik zou de rest van deze recensie kunnen vullen met een opsomming van zijn boeken, zijn verhalenbundels, historische romans (I, Claudius, Wife to Mr Milton, King Jesus) en zijn zeer persoonlijke literaire kritieken: Graves is berucht om zijn verpletterend oordeel - Pound, Yeats en Auden zijn volgens hem bij voorbeeld geen echte dichters. Maar zijn essays over poëzie in het algemeen zijn gedegen, verhelderende werkstukken. Verder heeft hij verschillende teksten uit de klassieke oudheid vertaald, boeken over mythen en religie geschreven (The Greek Myths, The Hebrew Myths) en ons een controversiële herinterpretatie van het christendom gegeven (The Nazarene Gospel Restored). Graves herschrijft trouwens graag om ons de ‘ware’, niet geheel van arrogantie verstoken versie van iets te geven; in 1933 publiceerde hij bij voorbeeld The Real David Copperfield, dat wil zeggen een David Copperfield zonder Victoriaanse versierselen. Zijn mysterieuste werk is het dikke, erudiete, eigenaardige The White Goddess, het relaas van zijn eigen poëtische mythologie.

Graves schreef het merendeel van zijn proza eenvoudig om zijn twee gezinnen - met in totaal acht kinderen - en hele volksstammen behoeftige verwanten en vrienden te kunnen onderhouden. Ondanks de zware last die op hem drukte, wijdde hij zich met overgave aan zijn kunst en leidde hij een dramatisch, woelig leven dat zich in zijn dagboeken, aantekeningen en brieven voortzette.

Schuldcomplexen

De problemen van Graves' problematische leven begonnen, zoals zo vaak, op kostschool waar hij gepest werd omdat hij anders was, een dichter en een Duitse naam had (Robert von Ranke Graves). Vijftig jaar later had hij er nog nachtmerries van. De Eerste Wereldoorlog komt aanvankelijk als een welkome onderbreking, maar de andere officieren aan het front blijken al net zulke xenofobische, lompe barbaren te zijn als de jongens die hij op school had meegemaakt. Bovendien was de oorlog niet, zoals verwacht was, voor Kerstmis afgelopen. Graves werd gewond en bleef vierentwintig uur op het slagveld liggen omdat men dacht dat hij dood was (op zijn eenentwintigste verjaardag). Het verslag dat hij in Goodbye to All That (Dat hebben we gehad) van deze ervaring en de rest van zijn jonge jaren geeft, is nog steeds het beste dat er over de Graves van toen verschenen is, vooral als men het leest met de door Paul O'Prey uitgezochte brieven bij de hand. Martin Seymour-Smith vertelt ons over deze periode nauwelijks meer dan we uit Graves' autobiografie al wisten, maar over de jaren na 1918 is hij uitvoeriger. Graves, die zijn autobiografie in 1929 schreef, was nogal terughoudend over zijn kort daarvoor mislukte huwelijk, een leemte die met dit nieuwe boek is opgevuld.

Robert Graves

Het kostte Graves tien jaar om over zijn ‘oorlogstrauma’ heen te komen; het genezingsproces werd vertraagd door zijn eerste vrouw, Nancy Nicholson, een agressieve, niet bijster intelligente feministe. Graves was het in alles met haar eens, maar toen ze tegen hem zei dat ‘de ellende die hij tijdens de oorlog had meegemaakt in het niet viel vergeleken bij alle ellende die vrouwen van mannen te verduren hebben’, merkte hij tot zijn ontzetting dat hij een hekel aan haar had. In die periode ging hij gebukt onder verschillende schuldcomplexen; hij worstelde met zijn bijzonder puriteinse seksuele opvoeding en voelde zich schuldig omdat hij in de oorlog mensen had gedood. Hij streefde naar ‘pure’ poëzie, en ook daar voelde hij zich schuldig over, want poëzie hoorde immers meer te zijn dan een vorm van psychotherapie.

Boze koningin

In 1926 werd het ongelukkige huwelijk door de komst van de felle joodse dichteres Laura Riding uit New York een ménage à trois; Laura kon goed opschieten met Nancy, die tegen die tijd toch al ‘onttrouwd’ wilde zijn, zoals ze zelf zei. Laura Riding had van haar tirannieke egoïsme een intellectueel systeem gemaakt waar Graves enthousiast aan meewerkte: ze was zijn Witte Godin en muze, aan wier gelijk en heerschappij niet getornd mocht worden. Veertien jaar lang - een periode waarin zij hem slechts zelden in haar bed toeliet - onderwierp hij zich aan deze verschrikkelijke dominante vrouw, die door verschillende tijdgenoten een ‘heks’ wordt genoemd, ‘net de boze koningin uit Sneeuwwitje’, een vampierachtige duivelin. Ze dreef bijna al hun vrienden het huis uit, voor zover ze nog niet door Graves' eigen tactloze opmerkingen verdwenen waren tenminste. Een van die vrienden met wie hij ruzie had gehad, Siegfried Sassoon, merkte op dat Graves met de rest van de wereld niets van doen wilde hebben. Volgens T.E. Lawrence was Graves ‘een heel bijzondere en integere man die langzaam verdronk in het moeras’.

Het trio werd tijdelijk een kwartet toen Riding zich op ene Geoffrey Phibbs stortte, een man die ze haar ‘Ierse adonis’ noemde en uit Seymour-Smiths gloedvolle verslag als een verachtelijke, bijzonder komische figuur naar voren komt. Toen Laura door Phibbs, die de voorkeur gaf aan Nancy, werd afgewezen, nam ze een slok lysol, riep ‘Adieu luitjes’ en sprong vier hoog het raam uit. Ze overleefde het, maar wel met een knik in haar rug. Graves moest enkele vrienden inschakelen om te voorkomen dat ze het land uitgezet zou worden (in die tijd was poging tot zelfmoord in Engeland nog een misdrijf). In plaats van dankbaar te zijn, verweet ze hem dat hij zijn ‘invloed’ had gebruikt; Seymour-Smith tekent hierbij aan: ‘Misschien heeft hij inderdaad overdreven; hij heeft graag invloed.’ Seymour-Smith komt vaak met zulke, soms verfrissende, soms opdringerige opmerkingen: hij heeft deze biografie met genegenheid geschreven maar doet niet aan heldenverering.

De schandalen, de galgenhumor en het relaas over het duo Riding-Graves, dat zich vervolgens in Deyá op Majorca vestigde, zijn afgrijselijk boeiend: materiaal te over voor enkele romans of films.

Ondanks het schrikbewind dat Riding voerde, had ze een bijzonder gunstige invloed op Graves' poëzie. Maar voor haar eigen werk kon ze nauwelijks een uitgever vinden en haar proza was, in tegenstelling tot dat van Graves, ondoorzichtig en slecht verkoopbaar. Ze was jaloers op zijn succes en begon hem te haten - iets wat iedereen om hen heen, behalve Graves zelf, zag aankomen. Ze haat hem nog steeds: op Anthony Burgess' recensie van Robert Graves, His Life and Work in de Times Literary Supplement reageerde ze met een ingezonden brief waar het venijn van af spat: ze noemt het boek een ‘Aendeavour to

[p. 33]

win for Robert Graves a quasi-posthumous publicity spread exceeding (...) his liftime hunger for the like’ en heeft het over ‘Robert Graves's never-relaxed effort (...) to darken out the truth as to myself (...) This fundamentally vulgar man (...) lies.’

Majorca

In 1939 werd Laura Riding verliefd op Schuyler Jackson, een als dichter mislukte hereboer. Haar mening over de fysieke liefde veranderde op slag. Jacksons huwelijk ging kapot - zijn vrouw stortte geestelijk in - en Riding trouwde Jackson. Ze besloot zich ‘in het gewone leven te begeven’, dat wil zeggen, ze gaf het dichten op. Graves was door de hele geschiedenis totaal uit het lood geslagen. Hij was overwerkt, leed aan verschillende psychosomatische kwalen en kon het leven nauwelijks meer aan. Beryl, de vrouw van zijn jonge medewerker Alan Hodge, werd zijn redding. Hij werd verliefd op haar en zij op hem; het lauwe huwelijk van de Hodges werd pijnloos ontbonden - Graves en Hodge bleven samenwerken - en Beryl en Robert leefden nog lang en gelukkig, min of meer dan. Gedurende de oorlog woonden ze in Engeland, waar ze snel achter elkaar drie kinderen kregen; in 1946 keerden ze terug naar Majorca. Het was voor het eerst, en het laatst, dat Graves van een echte vrouw hield en niet van een muze, en een gelukkig gezinsleven had.

Toch ging Graves later weer op zoek naar de muze en gaf hij zich over aan wat in de ogen van oppervlakkige waarnemers misschien onsmakelijke, seniele capriolen met jonge meisjes waren. Inderdaad heeft hij enkele keer een rampzalige keus gedaan. Maar zijn vrienden, en vooral zijn vrouw, begrepen dat zijn poëzie dat van hem eiste.

De verhalen over Graves' mislukte pogingen om geld te verdienen in de show-business en zijn andere financiële avonturen zouden in een humoristische roman niet misstaan. En het is interessant om te zien welke boeken een succes werden en welke niet. Door The White Goddess steeg zijn roem en kreeg hij vele lucratieve aanbiedingen om lezingen te houden; The Nazarene Gospel Restored leverde niets op. In 1953 was het een onaanvaardbaar boek, vooral in Amerika. Misschien is het nu tijd voor een herdruk. Tot aan het eind van zijn carrière - in 1976 legde Graves zijn pen neer - bleef hij een omstreden, controversiële figuur, een vreemde eend in de bijt, die van sommigen het verwijt kreeg dat hij zich te terughoudend jegens het modernisme betoonde, een houding die nu minder gewild excentriek overkomt dan in de jaren vijftig en zestig, en van anderen te horen kreeg dat hij zich te veel aan de ‘hippe kant van het poëtische spectrum’ bewoog.

Deze biografie had korter (en goedkoper?) gekund; er staan enkele kleine onnauwkeurigheden in; het verhaal is vaak onsamenhangend en te gedetailleerd. Maar het is een bijzonder leesbaar boek, vol informatie over de menselijke natuur, poëzie, romantische liefde... en er wordt heerlijk in geroddeld. Een paar willekeurig gekozen juweeltjes: Norman Cameron, een vriend van Graves, noemt Stephen Spender ‘de Rupert Brooks van de depressie’, Graves noemt hem Stainless. Gertrude Steins Alice B. Toklas wordt omschreven als ‘a midget butch, whose cruel erotic demands were very much to Stein's taste.’

Gezellige brieven aan en van Stein, plus een prachtige foto van het merkwaardige paar vindt u in Paul O'Preys uitstekende, goed geredigeerde bundel. De brieven verhelderen veel, vooral over Graves' ervaringen en houding als jonge officier, en over zijn vriendschap en ruzies met Sassoon, Lawrence, T.S. Eliot en anderen. Hij kwetste Sassoon met enkele indiscrete uitlatingen in Goodbye to All That, en Eliot door te beweren dat diens (uiterst sobere) tijdschrift Criterion met de commercie flirtte. Graves was niet zo zeer agressief als wel naïef. Uit deze biografie en de brieven komt een man naar voren die even intellectueel begaafd als onhandig is - hij heeft nooit leren typen, laat staan autorijden - een eigenaardige combinatie van scepsis en idealisme, even warm en impulsief als gereserveerd en ogenschijnlijk koud. Hij heeft veel meer gepresteerd, veel meer werk, tragikomische geschiedenissen, emoties en conflicten achter de rug dan de meesten van ons kunnen verwachten, of zich zouden wensen.

■