Vrij Nederland. Boekenbijlage 1982

In de richting van de zon

Jolet Leenhouts

Van de zomer ben ik in de Verenigde Staten geweest en heb daar een Sunrisedance ceremonie meegemaakt in het White Mountain Apache Reservation. Een Sunrisedance is een ceremonieel feest dat gehouden wordt voor een meisje dat voor het eerst ongesteld geworden is.

Het is avond. Bij de Old Fairground zijn veel auto's en veel dronken mannen. We zijn wat te laat voor de ceremonie. Het meisje, voor wie deze Sunrisedance ceremonie gehouden wordt, staat in een grote kring. Ze is een jaar of twaalf. Haar peetmoeder staat naast haar. Het is een oudere vrouw, die haar bij de ceremonie steunt. Achter haar staan een paar mannen, onder wie de medicijnman. Sommige mannen spelen op de drum en zingen.

De kring bestaat uit mannen, vrouwen en kinderen en op de maat van de muziek stapt iedereen heen en weer. Het is een stappend soort dansen, vòòr en achteruit. Als het begint te plensregenen is alles afgelopen. De volgende morgen om half zes, het begint al licht te worden, komen we weer terug. De ceremonie zou bij zonsopgang verder gaan.

Er zitten wat mensen bij een vuur, een paar jongens vechten, wat dronken mannen en vrouwen scharrelen rond, sommigen met een fles in de achterzak. Mary, een vrouw van een jaar of zestig, behoorlijk dronken, komt naar ons toe.

‘Vroeger begon de Sunrisedance veel vroeger, als de zon opkwam, nu is alles anders. Mijn dochter is getrouwd met een blanke man, ze wil maar één kind. Dat vindt ze wel genoeg. Alles is anders.’

Om een uur of zeven wordt alles klaar gemaakt voor de Sunrisedance. Het meisje, om wie alles draait, wordt gebracht met de auto. Ook de zangers, drummers en de medicijnman komen.

Met haar gezicht naar de zon staat ze daar dan, naast haar een vriendinnetje. Achter haar de mannen, de enigen die nuchter zijn. De medicijnman staat met een blikje Sevenup in zijn hand.

Voor haar het kleed met daarop een dierenhuid, daarvoor een lange rij kistjes en dozen met blikjes drank, snoep en fruit.

Er zijn nog niet zoveel mensen als het dansen begint. Langzamerhand wordt het drukker. De vrouwen dansen mee, elke keer als de muziek weer begint. De gezangen zijn de gebeden, die hulp vragen om te zorgen, dat Clarilyn een sterke vrouw wordt, een vrouw die goed voor het huishouden zorgt, een vrouw, die gezonde kinderen baart. In de kring lopen twee mannen rond met mandjes sigaretten. De tè dronken jongens worden weggestuurd. De mensen trekken me mee de kring in, ik dans mee. Een oude vrouw zegt dat ik goed moet dansen om het meisje te helpen en te steunen.

Er zijn nog meer blanken gekomen, met fototoestel, tape-recorder en al. Het dansen gaat tot een uur of tien door. Het wordt heet. Clarilyn en haar vriendin dansen door, het ge-

[p. 66]

zicht naar de zon. Clarilyn ziet er moe uit. Als ze even rusten veegt haar vriendin Clarilyns gezicht af met de doek, die aan haar jurk hangt. Zij mag dat zelf niet doen. Zij moet uitgeput raken, dat is, denk ik, het reinigende van de ceremonie. Die avond danst Clarilyn met de Crown Dancers, de goede geesten uit de bergen. Het regent en het onweert. Dronken indianen rijden rond in auto's.

Tekeningen Jolet Leenhouts

Ze vertrekken en de volgende morgen gaat alles verder. Weer staat ze daar, haar gezicht naar de zon. Samen met haar vriendinnetje. Vóór haar haar vader, die met haar danst. Hij heeft twee adelaarsveren in zijn hand. Clarilyn is uitgeput. Voor haar staan vier palen, boomstammen aan de top samengebonden (beschilderd in wit, zwart, groen en geel), de openingen elk in een windrichting. Na uren verandert de ceremonie. Clarilyn moet op haar knieën gaan zitten en zo danst ze verder. Haar handpalmen open naar voren, om de zon te ontvangen. Ze is dood- en doodmoe. Haar vriendinnetje zit aan de kant op de ijskist cola te drinken.

De peetmoeder verzorgt Clarilyn. Vier dagen mag ze geen water aanraken, zich niet reinigen. Ze heeft een rietje aan een touwtje om haar nek hangen, daar drinkt ze door. Haar leven als volwassen vrouw is begonnen met haar eerste menstruatie en daarom danst ze hier. Vier dagen lang danst ze in haar prachtige buckskin jurk, op speciaal versierde mocasins, een grote veer in haar haar, een edelsteen op het voorhoofd. In haar hand heeft ze een stok waar belletjes aan hangen, die meerinkelen met het dansen. De zon schijnt ontzettend heet. Een man mengt aarde met water tijdens het dansen. De vader van Clarilyn krijgt van de medicijnman een bundel veren aangereikt en de bak met de gemengde aarde.

Tijdens het dansen en zingen wordt Clarilyn bestreken met de aarde, haar handpalmen zijn open, zij ontvangt moeder aarde.

Als haar haar, haar gezicht en haar kleren helemaal bedekt zijn met de okerkleurige aarde komt de vader de kring rond en besprenkelt de mensen. Iedereen probeert wat op te vangen. Ik krijg wat op m'n handen en veeg het op m'n gezicht. Het brengt geluk, het geeft kracht. Dan moet Clarilyn overeind proberen te komen, uitgeput als zij is van het dansen. Iedereen is opgelucht als het lukt. Zij heeft het gered.

Dan staat ze onder de boog en danst in de richting van de zon. De aarde is onze moeder, wij zijn als de bloemen, als we sterven leven we verder in de zaden van de bloemen. Zolang de zon schijnt is er leven. De zon is leven.

■