Aanklachten, en strijdliederen
De gebiedende wijs van de samenstellers van een bundel poëzie
Triunfas y Derrotas Overwinningen en nederlagen door Vicente Zito Lema Vertaling: Anko Kwee en Mariolein Sabarte-Belacortu Uitgever: Argenguay, 125 p., f19,50
Stem van alarm en vuur Geëngageerde poëzie uit Latijns-Amerika, Afrika en Azië Uitgever: Het Wereldvenster/Novib/Ncos f22,50
Maarten Steenmeijer
Eind vorig jaar stond in deze krant een uitgebreide reportage over Latijns-Amerikaanse vluchtelingen in Nederland (VN 31-10-1981). Iets van hun rusteloosheid en de problemen die zij hier ondervinden is terug te vinden in het eenenveertig pagina's tellende gedicht ‘Overwinningen en nederlagen’ van de Argentijn Vicente Zito Lema. Deze onvrijwillige balling woont en werkt sinds enkele jaren in Nederland. De kennismaking met ‘verveling en bier’ moet een schokkende ervaring geweest zijn voor iemand die zich - niet alleen met de pen - heeft verzet tegen de willekeurige (en daarom des te wredere) terreur in Argentinië. Hij heeft gevangen gezeten in een concentratiekamp.
De ervaringen in het verzet en het kamp zijn terug te vinden in het gedicht, maar er is veel meer: jeugdherinneringen, de vrienden en familie die gemist worden, de geschiedenis en politieke ontwikkelingen van zijn land, de dwaze moeders. Als bondgenoot en steunpilaar voor zijn ballingschap zwerft Vincent van Gogh over de regels. De soms al te hortende en stotende zinnen (in het Nederlands meer dan in het Spaans), alsmede de overvloed aan onderwerpen en vooral aan emoties staan een harmonieus geheel in de weg. De vele namen en verwijzingen naar gebeurtenissen zijn niet altijd even zinvol, althans niet voor een buitenstaander. Het zijn dingen die voor de schrijver ongetwijfeld heel veel betekenen, maar ze zijn niet altijd even levendig voor de lezer. De jeugdherinneringen worden geplaagd door clichés. De schrijver was destijds ‘een vogel in / een gouden kooi ver weg van de storm’. Over zijn energieke grootvader: ‘fantastisch dat zwetende lichaam’.
De nachtmerries, onzekerheid en wanhoop laten echter niet na indruk te maken, vooral de onontkoombaarheid ervan voor iemand met zo'n verleden als Zito Lema. Een verre van lichtvoetige humor draagt zorg voor enkele verrassingen. En inderdaad: de seksuele problemen zoals beschreven in het Hite Report staan in schril contrast met de problemen uit een ander cultureel rapport: een onderzoek van de Unesco heeft uitgewezen dat zeventig procent van de Zuidamerikaanse vrouwen analfabeet is. ‘Juiste en afgewogen woorden om te kampen met / dat wat verloren is?’ vraagt de dichter zich af. Zijn pleidooi voor schoonheid aan het slot lijkt een antwoord op deze vraag.
Het brengt de gedachten op een beroemde landgenoot van Zito Lema, Julio Cortázar. Ook hij heeft, meer dan eens, een pleidooi gehouden voor schoonheid en spel, die heel goed kunnen samengaan met engagement. Ook al wordt hij niet met name genoemd, ik heb sterk de indruk dat de schrijfster van het voorwoord Cortázar schaart onder de laffe ‘autobannelingen’ (van wie ze er trouwens geen enkele met name noemt). Die ‘autobannelingen’ staan recht tegenover de Argentijnse ‘vitale Poèts Maudits’, waartoe (nog steeds volgens het voorwoord) Zito Lema gerekend moet worden. Zij vinden wel genade in haar ogen, omdat ze ‘revolutie en poëzie verenigen’. Ook al kan deze groep dichters niet bogen op een literaire boom, zij zijn de enige echte dichters van het volk. Een aanmatigende pretentie. De schrijfster heeft zich ingedekt tegen kritiek door zich a priori in een underdogpositie te nestelen. Iedere kritiek is dan makkelijk af te doen door te schermen met termen als elitisme en academische geleerdheid, die een juiste waardering van een gedicht als ‘Overwinningen en nederlagen’ in de weg zouden staan.
Een dergelijke inleiding (die bovendien slordig vertaald is) doet een dichter geen goed, hoe geëngageerd hij ook mag zijn. Hoe een gedicht gelezen moet worden, aan welke voorwaarden schrijvers moeten voldoen zijn zaken die lezers, respectievelijk schrijvers zelf uitmaken.
Auteursrechtelijk beschermd