Vrij Nederland. Boekenbijlage 1981

[p. 2]

[Nummer 6 - 20 juni 1981]

Nieuws

Raster 17

Eénderde van het nieuwe nummer van Raster (nummer 17) staat in het teken van Roland Barthes. Hans W. Bakx vertaalde fragmenten uit Barthes' curieuze autobiografie (in de reeks Ecrivains de toujours), waarvan hij zelf heeft gezegd dat men hem moet lezen alsof de hoofdpersoon een romanpersonage is. De gekozen fragmenten geven een suggestie van zijn eigenzinnigheid. In een door J.F. Vogelaar vertaald interview verschuilt Barthes zich niet achter een zogenaamde romanpersonage, maar antwoordt hij rechtstreeks en openhartig, zoals over zijn periode als semioticus (‘Ik leefde in een euforische droom van wetenschappelijkheid’). Hij vertelt ook zelden iets uit eigener beweging te hebben geschreven, het meeste werd hem gevraagd.

Van Barthes zelf is het essay De dood van de auteur vertaald, een programmatisch stuk waarin hij Mallarmé opvoert als de vader van deze gedachte: ‘Voor hem, zoals voor ons, is het de taal die spreekt, niet de auteur; schrijven betekent, via een preabele onpersoonlijkheid ...het punt bereiken waar alleen de taal opereert, “optreedt”, en niet “ik”: heel de poëtica van Mallarmé is erop gericht de auteur te verdringen ten behoeve van het schrijven.’ In dezelfde geest is Van werk naar tekst en de inleiding van zijn boek over Sade, Fourier en Loyola. Hun werk wilde Barthes lezen zonder te denken aan de inhoudelijke en morele kant ervan: ‘Ik luister naar de heftigheid van de boodschap, niet naar de boodschap zelf,’ een manier van lezen die wel héél particulier mag worden genoemd.

Opmerkelijk in dit nummer is ook het vertaalde essay van Carlo Ginsburg getiteld Sporen waarin hij de geheimzinnige kunsthistoricus Giovanni Morelli bespreekt die tussen 1874 en 1876 in een Duits kunsttijdschrift artikelen schreef waaruit men later de Morelliaanse methode distilleerde. Morelli, die deze artikelen onder het pseudoniem Ivan Lermolieff schreef, ontwikkelde een methode om schilderijen toe te schrijven: door niet te letten op de stijl, thematiek en allerlei andere voordehandliggende kenmerken, maar door te kijken naar onbelangrijke details: de oorlellen, de nagels, de vorm van vingers en tenen. Ginzburg trekt opwindende paralellen tussen deze methode en die van Sherlock Holmes en Freud, die in feite dezelfde manier van kijken hadden. Hij verheft het tot een ‘paradigma’.

Botho Strauss

De schrijver van de ook in Nederland met succes gespeelde toneelstukken als Groot en klein, Bekende gezichten, gemengde gevoelens, De hypochonders, Botho Strauss, heeft een nieuw stuk geschreven dat in december bij het Hamburger Schauspielhaus in première gaat. Het stuk heet Kaldewey en wordt een ‘farce’ genoemd. De uitgever van Strauss, Hanser Verlag, bewaart een opmerkelijke zwijgzaamheid omtrent de inhoud en aard van het stuk. Dat valt des te meer op nu Hanser wel uitvoerig is over de bundel proza van Strauss die in augustus verschijnt: Paare - Passanten. Het wordt ‘moralistisch proza’ genoemd waarin ‘de taal zelf bewust en onverbiddelijk als esthetisch medium ingezet wordt om zich een geestelijk tehuis te scheppen.’ Het zijn beschouwingen, vertellingen, beschrijvingen en analyses waarin Strauss een mozaïek van de samenleving levert waarin de stukjes anders liggen dan men gewend is.

King Penguins

De Engelse pocket-uitgeverij Penguin raakte de laatste jaren financiëel in een diep dal. Om daaruit te komen haalde men de legendarische jonge uitgever Louis Mayer uit Amerika, en ziet, het toverstafje van de jeugd deed zijn werk, want Penguin is de verliezen te boven en maakt zelfs weer winst. Het nieuwste initiatief van Mayer is de serie King Penguins, boeken op paperback formaat die er aantrekkelijk uitzien. Deze maand verschenen de eerste zes delen, alle met naar het surrealisme neigende omslagen. Ook de titels hebben allemaal een satirische of lichtelijk fantastische inhoud: Labyrinths van Jorge Luis Borges, A Confederacy of Dunces van Pulitzer-prijs winnaar John Kennedy Toole, The Yawning Heights van Alexander Sinoviev, Lamb van Bernard Mac Laverty, The Orchid Trilogy van Jocelyn Brooke en The Virgin in the Garden van A.S. Byatt Het wekt enige verbazing dat Mayer genoegen heeft genomen met de omslagtekening van Sinovievs boek: het is een honderd procent imitatie van Topor.

Zingbaar water

Naast de roman De Blauwe salon en het boek over Eilanden verscheen van Boudewijn Büch deze maand nóg een boek: een bibliofiele bundel gedichten Zingbaar water, uitgegeven door Sub Signo Libelli van Ger Kleis in Amsterdam. Het zijn gedichten die aansluiten op de roman. E[r] zijn 75 exemplaren van gedrukt; e[r] zijn er nog tien over.