[p. 89]

Brief van Geertruyd Huygens aan haar broer Constantijn, begin september 1622aant.

Ik weet niet of je het meent of niet dat je naar onze brieven verlangt. Ik weet niet wat je ermee wil doen, omdat de hele wereld naar je schrijft, zoals Lucretia van Trello, Dorothea van Dorp^o en anderen, die je toch alles vertellen wat er gebeurt, zowel over vrijages als over andere dingen, denk ik wel, ook al hebben we weinig bereikt met het aapje, want ik ben zo boos op het meisje. Ik begrijp niet hoe ze zo'n goede jongen versmaadt; ik vrees voor haar dat ze geen veel betere partij vindt, ze mag zich zo lastig opstellen als ze wil, het treuzelaartje.
We geven trouwens de moed nog niet helemaal op, daar hebben we zeker te veel moeite voor gedaan en te veel kosten aan gehad, want de jongen heeft zichzelf bijna geruïneerd. We hebben ons geen kosten bespaard, je zag zoiets je leven niet: we lieten alles zien wat er te zien was, we gaven royaal fooien, veel en groot; als we een tochtje maakten, dan deden we niet anders of we niet overal geweest waren; wanneer we eens naar Scheveningen gingen om een visje te eten, dan werden de gekonfijte vruchten meegenomen, alsof het niets was. Daar aarzelden we niet eens over, het moest allemaal zo zijn.
Ja, kronieken zou men erover kunnen schrijven, afgezien nog van alle grote moeite en kosten die moeder er nog aan besteedde. En had je dan het gedoe eens gezien voor ze kwamen: wat hebben we gerend en gedraafd voor de kamer klaar was waar de spoken zouden slapen, gek was je geworden. We hingen de nieuwe gordijnen aan het bed; het zijden behang rondom de kamer werd ook niet vergeten, dat kun je je wel voorstellen. Het was in elk geval zo mooi dat we het alle mensen die hier kwamen lieten bekijken, maar we verzwegen dat het voor hen was gedaan, het heette allemaal voor jou te zijn.

[p. 90]

Dorothea van Dorp zei: ‘'t Lijkt wel of er een ambassadeur komt, zo komt de kamer hier op me over.’ Wel, al schreef ik de hele nacht, nog zou ik tijd tekortkomen om je allemaal te vertellen wat we gedaan hebben. En zou het dan nog allemaal voor niets zijn, dan was het om krankzinnig te worden voor ons en nog meer voor hem. Ik denk dat als jij hier was, jij het wel zou oplossen. Het is maar een gestumper met ons allemaal, en toch moeten we haar hebben. Het is echt een meisje dat bij ons past. Het zou jammer zijn als een ander ons deze vlieg zou afvangen, en toch weet ik niet hoe we ervoor staan.
Dit nu wat betreft de vrijster. Wat de vrijers aangaat, verschijnt er voor ons nog helemaal niets tot nog toe; wat er nog komen zal, weet ik niet. We zijn in een sobere staat wat de jongens betreft, maar geen nood, we zullen er niet eenmaal om treuren, wie weet wat er nog eens langs komt.
[...] Verder, wat de muziek aangaat: we zingen geen enkele noot. Ik zag mijn leven niet zo'n jongen als onze Maurits. Wat ik hem ook vraag of we zo af en toe eens zouden zingen, nee, hij wil niet. Van zo'n saaie boel als het hier nu is, heeft men zijn leven niet gehoord. Men hoort er zelfs helemaal geen geluid; men zou wel vergeten wat zingen betekende. Als hij het wilde doen, zouden we wel wat uit de kleine liedboekjes zingen, maar hoe is het: als de jongen zo is, dan moet hij zo blijven. En ik heb in mijn leven niet méér zin gehad om te horen spelen of zingen dan nu, en toch hoort men niets dat op zingen kan lijken.
En hiermee zeg ik je dag. Ik krijg grote slaap, het heeft al halftwaalf geslagen en al het volkje ligt in bed en ik zou je ook wel vervelen met mijn gepraat.

Meer dan zestig jaar later, op 21 april 1684, schreef de toen achtentachtigjarige constantijn huygens een gedichtje dat wat minder vrolijk van toon is dan de eerder geciteerde verzen uit

[p. 91]

Hofwijck over zijn kinderen. Iedereen luistert graag naar zijn wijze woorden, behalve zijn driezonen (de jongste, Philip, is inmiddels gestorven). Misschien zijn ze wijzer dan hij, daar zou hij God dan voor danken. Maar laten ze later toch nooit hoeven klagen dat ze te weinig op zijn woorden gelet hebben.

aant.Door het lange verloop van zo menige jaren
houdt mij de wereld een weinig ervaren,
en, bedrieg ik mij niet, zij en hoort mij niet noo:^o
bij mijn drie zonen, wie zou het geloven?
preek ik gedurig als^o onder de doven,
en al mijn preken en geldt niet een stro.^o

Is hunne wijsheid zo jong zo gerezen,
dat er de mijne ver onder leit,
amen, o Here God, laat het zo wezen,
ik dank er u voor in de eeuwigheid.

Gunt hun toch maar dat ze nooit en beklagen,
dat ze te weinig acht hebben geslagen
als wij tezamen hebben beleefd
op 't geen de oudste hun voorgepreekt heeft.

De Amsterdammer hermanus verbeeck had zeker geen hartelijke verstandhouding met zijn eigen familie. Hij voelde zich geminacht omdat hij er maar niet in slaagde economisch het hoofd boven water te houden en zijn gezin een acceptabel levensonderhoud te bezorgen. Gelukkig kreeg hij wel steun van zijn schoonmoeder. In een uitzonderlijk autobiografisch gedicht van ongeveer zesduizend moeizame alexandrijnen vertelt hij over zijn slechte gezondheid, zijn vele mislukkingen en de wrijvingen met zijn verwanten. Als hij een winkeltje dat niet goed loopt, moet opdoeken, uit hij de volgende (hier enigszins bewerkte) klacht:

[p. 92]

Memoriaal [fragment]aant.

Wat nood was 't, wist ik alleen de smart en smaad te

schragen,^o

al was 't nog zo lang, ja tot mijn eind der dagen.
Maar laas,^o mijn waarde vrouw die mij zo waardig mint,
vergaat in deez' ons druk^o en kinders twee verbindt
mij nog veel meer in pijn, doordat ik niet kan maken
dat ik naar onze staat^o mag aan de kost geraken.
Mijn bloed^o vergeet ons gans, zij zienen van mij of^o
en laten ons belast, in smaad en lijdens stof.
Dus ben ik een vreemdeling van mijner moeders loten:^o
drie zijn er groot in eer, de vierde^o schijnt verstoten.
Hier schijnt mijn raad ten eind, want al mijn doen maar

wind,

ten waar vrouw moeder^o ons tezamen heeft bemind.
Zij trekt ons uit de nood en heeft ons ingenomen.^o
Ik hoop voor maar één jaar^o mij dit is overkomen.
De deugd is overgroot door moeder ons gedaan,
maar 't gaat met mij gelijk 't met groten is gegaan,
die door de nederlaag des oorlogs zware rampen
gevangen zijn tot spijt, in 't hevigst van hun kampen.^o
De overwinnaar eert hen naar hun staat met lust,
maar zij gevangen zijn, hun wille is geblust.

Kinderen zien zich bij het ouder worden geconfronteerd met de volgende fase in de gang der generaties:de dood van grootouders, de zorg om bejaarde ouders en het verdriet om hun overlijden. Het eerste komt aan de orde in een merkwaardig verjaardagvers van Six van Chandelier, het tweede in een gedicht van Lodenstein, het derde vindt uitvoerig uitdrukking in een reeks gedichten van De Decker op de dood van zijn vader.

[p. 93]

jan six van chandelier verzamelde zijn gedichten in een omvangrijke bundel Poëzy. De opvallendste trek van dit boek is wel dat Six er uitzonderlijk veel gegevens en ervaringen uit zijn eigen leven in heeft verwerkt, waarbij ook zijn familie uitgebreid ter sprake komt. Zo bevat de bundel onder meer gedichten op de dood van zijn vader en die van zijn broer Jacob, staan er briefdichten in aan zijn moeder, geeft hij in dichtvorm een reactie aan een van zijn zusters wanneer die er bezwaar tegen maakt dat hij op reis naar Engeland gaat als de pest woedt en wenst hij zijn broer Joost een behouden vaart naar Indië. De dichter is nooit getrouwd geweest en kon het dus niet over eigen vrouw en kinderen hebben.

Met zijn grootmoeder van moederszijde, Katarina Jeheu, kon hij het kennelijk goed vinden. Hij wijdde verschillende gedichten aan haar dood in oktober 1652. Kort daarvoor had ze haar tachtigste verjaardag gevierd. Bij die gelegenheid zond haar kleinzoon haar een gedicht dat een trelfend beeld geeft van de manier waarop kloeke zeventiende-eeuwse gereformeerden met elkaar konden omgaan. Onverhuld krijgt de zieke vrouw te horen dat ze de dood onder ogen moet zien. Ze heeft nu eenmaal de leeftijd der zeer sterken bereikt en volgens psalm 90 is dan het levenseinde nabij. Aanvankelijk wordt er alleen een soort christelijk-stoïsche troost geboden: de dood is nu eenmaal de straf op de zonde, die schuld valt door niets af te kopen, het doodslot treft jong en oud maar volgens de wet van de natuur toch vooral de ouden. De laconieke conclusie is: ‘'t Valt hard’. En wat men niet kan afweren, moet men met lijdzaamheid dragen. Wie dat kan, blijft mentaal overwinnaar. Dat laatste schrijft Six verrassend origineel op. In het Nederlands worden algemene stelregels altijd met onpersoonlijke dan wel mannelijke persoonlijk voornaamwoorden aangeduid. Six formuleert zijn sententie (‘Zij wint, al blijft ze [...]’) ter ere van zijn grootmoeder met vrouwelijke voornaamwoorden, wat temeer opvalt omdat de beeldspraak aan vechten is ontleend.

[p. 94]

Als grootmoeder zo dapper de dood tegemoet treedt, krijgt ze ten slotte de ware troost voor de christen: haar ziel zal de eeuwige zaligheid vinden bij God en de engelen. Ook dit laatste krijgt een plastische formulering: de ziel eet de Godheid (dit als een vervolg op het zo vaak gevierde Avondmaal waar de gelovige lichaam en bloed van Christus nuttigt) en drinkt het engel-zijn in.

Geboortekrans van amarant.^o
Aan Katarina Jeheu, weduwe van wijlen Joos Julienaant.

Nu telt gij tachtig jaar, vernoegd van sterkte en goed
en vreugde aan uw geslacht en vrede aan uw geweten.
Laat mij dies^o purper van een amaranten hoed
vers uit uw tuin nog eens uw haag'lig^o haar omspeten.^o
Och, zieke vrouw, ge staat op 't kantje van het graf.
De koning David streek het vonnis om te sterven.^o
De dood staat achter ree^o om u te stoten af,
het recht eist recht en wil de kerfstok effen kerven.^o
Uw schulden en de schuld, ook zonder uwe schuld,^o
die moeten zijn betaald, grootmoeder, met het leven.
Al gaf men zolders met fijn klinkklaar goud gevuld,
een koninklijke schat, nog moet ge, lacie,^o sneven.
Niet dat ik nu, straks, flus,^o een uur of dag begrijp^o
of deze ziekte dat uw adem zou verdwijnen,
maar wijl uw eindje kaars flauw snikvlamt in de pijp^o
om met wat damp en stank stil uit^o niet meer te schijnen.
O schrik'lijk sterflot, toch een algemeen verdriet
dat zijn begin nam uit de moeder van ons allen,^o
hoe wreed is ook de dood die zelfs haar moeder niet^o
verschoont?^o Want Eva is mee in de kuil gevallen.
Wat vielen sedert niet al werelden tot as,
onkenbaar welke stof van kleinen zij of groten?
Elke andere eeuwe kent niet hoe de voorste was,

[p. 95]

 

niet meer dan wij de komst van wereldse erfgenoten.^o

25

Maar hangt zo'n slindend^o zwaard, als aan een zijden

 

draad,^o

 

de jongen^o over 't hoofd niet min dan over d'ouden,

 

nochtans waarschijnlijk dat het d'ouder eer verslaat

 

om wetten van natuur en hemel zo gehouden,

 

't Valt hard. Maar wat men niet, hoe gauw,^o ontwijken kan,

30

dat zal men schikkelijk^o met lijdzaamheid verzachten.

 

Zij wint, al blijft^o ze in 't veld, die een geweldig man

 

durft tegengaan en welgemoed het zwaard verachten.

 

Treed toe dan, moederlief, straks smijt men u omveer

 

in 't alvergetend graf van 's werelds slavernijen.^o

35

't Is weinig dat men daalt en kort, om eeuwig weer

 

verjeugd^o in 't hoogste rijk zich zalig te verblijen.

 

Op zulke een voorwaard’ kreeg d'onmijdelijke dood

 

de zege toen Gods zoon moest sneuv'len voor zijn voeten.^o

 

Die heerst nu, zonder eind, en welkomt in zijn schoot

40

al wie de grafpalm toont, de kwijtbrief^o van het boeten.

 

Hoe nader 't lichaam naar de rotte helle zinkt,

 

hoe dichter dat de ziel rijst naar des hemels tronen,

 

waar zij de Godheid eet en engeldommen drinkt.

 

God wil^o uw lijf en ziel met deze vreugde kronen.

Mogelijk naar aanleiding van de begrafenis van Six’ grootmoeder in de Zuiderkerk (18 oktober 1652) werd het graf van zijn vader en zijn broer Jacob in diezelfde kerk geopend, waarschijnlijk om hun lichamen over te brengen naar het familiegraf. De dichter was daarbij aanwezig en bezag met diepe emotie de realistisch beschreven stoffelijke resten: de ‘walg'lijke’ aanblik van de broer, het ‘stinkend vlees’ van de vader. Maar Six is ook vol geloofsvertrouwen, zodat hij ondanks alles toch kon uitroepen ‘O zaal'ge lijken’, en zelfs kon verlangen naar de dood. Bij de begrafenis van zijn vader (5 december 1639) was hij niet aanwezig geweest, omdat hij toen op zakenreis in Vlaande-

[p. 96]

ren was. Zijn broer die enkele jaren later was gestorven, had hij wel de laatste diensten kunnen bewijzen.

Ontroeringe van geest op het bezichtigen van mijn vaders en broeders lijkenaant.

Mijn God, hoe grilt mijn hart! Mijn God, wat is het leven?
Is dit mijn vaderlief, al dood voor dertien jaar,
mij toen belet te zien, nu kenlijk^o slechts aan 't haar
des schimmeligen monds,^o diep^o onverrot gebleven?
Mijn God, wat is de mens? Mijn God, mijn leden beven.
Is dit doorknaagd geraamte, begraven lang daarnaar,
mijn broer, wie ik bedroefd bezorgde kist en baar,
op 't haar na weg, waarom nog zijden bloemen^o kleven?
Was dit mijn liefste pand,^o nu walg'lijk, zonder naam?
Heb ik 't beginsel uit dat stinkend vlees genomen?
't Is raadzaam dat ik mee mijn einde dan beraam.
O zaal'ge lijken, wat al kwaads zijt gij ontkomen?
O zielen, ik verlang dat ik met u verzaam.^o
Sluit, doodkist, sluit hun rust, t'onrecht beweend van

stromen^o

De streng gereformeerde predikant jodocus van lodenstein stamde uit een Delfts regentengeslacht. Toch steunde zijn vader hem in de roeping voor het predikambt. Hij gebruikte ook zijn invloed om Jodocus aan zijn eerste predikantenplaats te helpen, in Zoetermeer. In 1650 werd hij beroepen in Sluis en van 1653 tot zijn dood was hij werkzaam in Utrecht. Dankbaarheid aan zijn ouders spreekt uit zijn ‘Weldadigheden der Jonkheid van een Gelovige' (1659). Met zijn vader had hij een goede relatie. Dat klinkt door in het hier volgende lied uit hetzelfde jaar, geschreven naar aanleiding van een bezoek van zijn vader. Begeleid door een van Jodocus' drie zusters reisde die van Delft naar Utrecht, een onderneming die gezien zijn leeftijd van vijf-

[p. 97]

enzeventig jaar niet zonder risico werd gevonden. Tegenover de menselijke bezorgdheid staat echter het vaste vertrouwen in God. In de laatste twee regels strekt dat zich ook uit tot de gelovigen in het algemeen, voor wie het heil aanstaande is.

Op de aankomst van mijn vader en zuster, als ik de wagen tegemoet wandeldeaant.

Mijn vader! Had gij voor^o uw and're kind'ren
te laten, en met één tot één^o te gaan?
Ik bid u laat u weer nog wind verhind'ren:
maar denk de Hemel blaast u herwaarts aan.

Wij zullen wel met u ons zuchten sturen
naar boven. Vrees niet, 't weer is in Gods hand;
en wil Hij 't zo, 't is weinig te bezuren
een bui voor wie in Christus' liefde brandt.

De winden die de avondkou verwekken
vrees slechts, en daarom maak uw reis wat vroeg.
En of het paard onwillig was te trekken,
wees niet bezorgd, mijn harte trekt genoeg.

Zo mijmer ik en zie daar komt hij rijden,
op zijn beloft', en op zijn liefde.^o Wacht
wat mijm'rend volk, gij zult u haast verblijden,
't is avond, en uw heil komt voor de nacht.

13 Grasmaand^o 1659.

De dood van zijn vader, hoewel die pas op zijn vijfenzeventigste overleed, moet de vrijgezel jeremias de decker sterk hebben aangegrepen. Dat kan men tenminste opmaken uit de cyclus ‘Zuchten en Tranen over 't Lijk mijns Vaders' die in zijn

[p. 98]

Rym-oeffeningen (1659) is opgenomen. De dichter richtte uitvoerige klachten tot zijn vader, zijn moeder en een eerder overleden broer.

In het eerste gedicht van de reeks over de dood van zijn vader spreekt De Decker de lente toe om het contrast uit te werken tussen dit hem vroeger altijd vrolijk stemmende jaargetijde en de rouw die hem in deze meimaand getroffen heeft. Het gedicht toont de angstvallige liefde van de zoon. Hoe vaak heeft hij al voor het leven van zijn oude vader gevreesd. Hoe opgelucht was hij toen het de afgelopen winter toch weer goed was gegaan. Maar ruim een week na het begin van de lente begonnen de koortsaanvallen opnieuw. Het lijden van de vader wordt realistisch beschreven maar tegelijk geeft het gedicht blijk van literaire ambitie door de uitgewerkte tegenstellingen met de lente. Niet de kleur van rozen is te zien, maar het bleekgele gelaat van vader. Geen vrolijke vogelstemmen zijn er te horen, maar de laatste klachten van de stervende die bijna stikt van vastzittend slijm. De tweede grote tegenstelling is die tussen nacht en dag. De verschrikkelijke nacht die hem zijn vader heeft ontnomen en de ondanks alles dan toch weer beginnende dag. De dichter zou de zon wel willen terugsturen maar als dat onmogelijk is, dan moet hij zich in rouwgewaad van nevel en wolken hullen. Een derde tegenstelling komt voort uit het nog maar een jaar geleden op 3 april 1657 gevierde gouden huwelijksfeest van zijn ouders. Ook daarvoor had de zoon gedicht. Met gepaste ernst had hij er toen op gewezen dat de tijd voor de pijlen van Cupido voorbij was. Dit paar richtte zijn ogen naar de hemel, in bijbelse beeldspraak ‘de bruiloft van het lam’, en de dood was mogelijk niet ver. ‘Hier spreidt men 't bruiloftsbed op 't graf’ had hij toen gedicht, niet vermoedend dat deze dichterlijke vondst al zo gauw bewaarheid zou worden.

[p. 99]

Zuchten en tranen over 't lijk van mijn vader, overleden 16 mei 1658

Aan de lente van het jaar 1658aant.

Wat ure van mijn vaders leven
de jongste of laatste wezen zal,
en d'eerste van mijn ongeval?
Wat maand mag van de vijf en zeven,
wat jaar, wat jaargetij, wat dag
geschikt^o zijn tot zo'n droeve slag?

Dus heb ik dikmaal zitten dinken.
Want, ach, ik konde wel verstaan
dat ons de zon haast moest ontgaan,
gemerkt^o zij lange was aan 't zinken,
en schier zo na hing als ze kon
aan 's levens westerhorizon.

Maar 't lag mij gans niet op de leden
dat ons het voorjaar van dit jaar
zo ijs'lijk worden zou en zwaar;
nadien de winter voorgetreden^o
(hoe streng hij was geweest en wreed)
ons was ontgleden zonder leed.

Na zoveel stormen op onz' daken,
na zoveel buien straf en guur
zag ik verheugd het heilzaam vuur
der gulde zon de Ram genaken,^o
en dacht het met een blijde lach
te wellekomen, als ik plag.^o

[p. 100]

25

Maar als het^o acht of negen stappen

 

gedaan had over deze zij

 

der middellijn,^o gevoelden wij

 

ons door een ander vuur betrappen,^o

 

't welk, onze huisvoogd vliegende aan,^o

30

welhaast^o mij 't lachen deed vergaan.

 

 

 

Het koortsvuur kwam ons weer belagen

 

en hem^o veel feller gaan tekeer

 

als ooit bij herfst- of winterweer,

 

ja zoog in het hart der lentedagen

35

hem eindelijk (o bitt're smart)

 

al 't levensvoedsel uit het hart.

 

 

 

O vrolijkste der jaargetijden

 

en vriendelijkste van gelaat,

 

dacht ik dat allerhoogste kwaad,

40

die droefste slag in u te lijden?

 

Dacht ik door u te zijn gegroet

 

als hagelbui de bloesem doet?

 

 

 

[...]

 

 

 

Gij stelde mij in plaats van rozen

 

mijn vaders stervend aangezicht

45

bleekgeel gedoodverfd voor 't gezicht;

 

of, zo 't mij somtijds scheen te blozen,

 

het was geen blos, 't was niet als brand

 

die 't koortsig hart naar boven zand.^o

 

 

 

De wildzang^o die gij ons deed horen

50

was niet dan stervende gesteen^o

 

was niet dan: ‘Och waar zal ik heen?

 

't Hart moet in brand en fluimen smoren;

[p. 101]

 

ach, al mijn troost in dit verdriet

 

is een teug bier en anders niet.’

 

 

55

Dit waren uw muziekgenuchten,

 

en die bedroefde jammerzang

 

ervoer ik zeven weken lang,

 

totdat gij eindelijk al 't zuchten

 

in 't middelpunt van uwe mei

60

sloot met een huis vol lijkgeschrei.^o

 

 

 

O mei-maan, als gij mij in d'ogen

 

eerst viel, gij waart schier halver dracht;^o

 

dies^o heb ik fluks^o aldus gedacht:

 

wanneer uw ronde staat voltogen,^o

65

hoe of dan 't lot, o meise^o maan,

 

van ons bestorven huis zal staan?

 

 

 

En ach, gij waart niet heel voldragen

 

of die benauwde nacht was daar,

 

nacht, dood'lijk, ijselijk en naar,

70

nacht, die ik eeuwig zal beklagen,

 

nacht die mij dag en nacht voortaan

 

in hartenleed zal doen ontgaan,

 

 

 

nacht, die mij heeft het pand ontnomen

 

ter wereld hoogst bij mij geacht.

75

O, die na die vervloekte nacht

 

nooit dag meer op en had zien komen!

 

O driemaal zalig die nadien

 

de zon niet meer had rijzen zien.

 

 

 

Zon, durft gij 't hoofd nog uit de baren

80

opheffen, nu dat vroom gezicht,

 

die zedige ogen, die uw licht

[p. 102]

 

het allerhoogste^o waardig waren,

 

(o schade, o jammer al te groot!)

 

geloken liggen door de dood?

 

 

85

Ach, wil uw kar^o teruggeleiden,

 

ach, drijf uw rossen weer te kooi,

 

de deugd ligt uitgestrekt op 't strooi,

 

de godsvrucht is vannacht verscheiden.

 

Waar wilt ge met uw toorts dan heen,

90

aan wie uw heilig licht besteên?

 

 

 

Doch, zo 't u nodig is te rijzen

 

en uwe oude gang te gaan,

 

o, trek met ons dan 't rouwkleed aan

 

en help mij d'uiterste eer bewijzen

95

aan 't lijk mijns vaders, aan gebeent

 

zo eerlijk als gij ooit bescheent.

 

 

 

Hang enen mantel om van wolken,

 

trek aan een nevelig gewaad

 

dat duister, droef en deerlijk staat;

100

werp in veel weken lang de volken

 

de minste lonk niet toe noch lach

 

van enen aangenamen dag.

 

 

 

[...]

 

 

 

Hoe ongelijk, ach, hoe verscheiden

 

is mij dit voorjaar bij 't verleên!^o

105

Toen ging mijn penne wel tevreên

 

in blijde bruiloftstoffe weiden,

 

daar zij zich nu in stoffe vindt

 

die tranen eist in plaats van int.^o

 

 

[p. 103]

 

Toen stelden wij onz' citersnaren

110

op 't vijftigjarig feestbanket

 

naar eis van 't tweede bruiloftsbed.

 

Maar ach, gelijk wij nu ervaren

 

en toen niet t'onrecht werd gezeid,

 

een bruiloftsbed op 't graf gespreid.

 

 

115

'k Had ooit in 't voorjaar goed gevallen^o

 

en hield 't voor 's jaars aanminnigst deel

 

en tel er ook al reed'lijk veel,

 

maar vond nooit zoveel zoets in allen,

 

hoe schoon mij elk voor 't hoofd verscheen,

120

als bitterheid in dit alleen.

De kwaliteiten die De Decker in zijn vader bewonderde, komen uitvoerig naar voren in het gedicht voor zijn broer David. Hij prijst deze gelukkig dat hij door zijn dood op Java het sterven van de geliefde vader niet heeft hoeven meemaken. De vader komt erin naar voren als een toonbeeld van degelijkheid en deugd. Alle kwaliteiten die de toenmalige ethiek vooropstelde, waren in hem aanwezig: hij was redelijk, beheerst, matig, ijverig, zuinig, standvastig, wijs, oprecht, vroom, tevreden met zijn lot en zonder kruiperigheid gehoorzaam aan zijn overheid. Zijn zoon weet nauwelijks hoe hij verder kan leven na de dood van deze vader.

Aan mijn broeder, op Batavia in Oost-Indië overledenaant.

O zalig gij, die ons verdriet,
ons bitt're huisrouw, niet en ziet,
en niet en hoort ons lijkgebaren,^o
maar zacht en vreedzaam uitgestrekt
in 't uiterst end der oosterbaren^o
ligt door 't javaanse zand gedekt!

[p. 104]

 

Dit, broeder, was 't wat ik u zeide

 

ten dage toen gij van ons scheidde:

 

toen gij wel ging in groot gevaar,

10

maar grote rouw ontging met enen

 

en vrij zou zijn van vaders baar

 

te volgen op bezweken^o benen.

 

 

 

't Veraf zijn hield uit uw gezicht

 

zo schadelijk een bliksemlicht;

15

en om de donder niet te horen

 

heeft ook de dood gedaan het haar^o

 

en gunstiglijk bijtijds uw oren

 

gestopt voor zo een droeve maar.^o

 

 

 

Maar ach! die bitt're en ongetrouwe^o

20

ruktonsalhier van rouw in rouwe:^o

 

wij hadden nauw^o aan u volbracht

 

des treurgewaads vereiste plichten,^o

 

of zij en loost op ons geslacht

 

fluks weer een van haar felste schichten

 

 

25

en treft (o onverzet'lijk kruis!)^o

 

het hoofd en d'ere van ons huis.

 

Zij schiet de grote spil in stukken

 

waarop het hing als op zijn as

 

en komt de kinderen ontrukken

30

de beste vader die ooit was:

 

 

 

een vader die bezet van zinnen^o

 

in 't heersen maat hield en in 't minnen,

 

een vader die de tere jeugd

 

de deugd zocht in 't bloed te prenten,

35

meer met wel voor te gaan in deugd

 

dan door ontzag of dreigementen;

 

 

[p. 105]

 

een vader die op zijn gewin

 

(opdat hij die van zijn gezin

 

aan 't eten hield en in de kleren)

40

ooit^o kloek en wakker heeft gepast,

 

die 't aan de dis noch in de veren

 

nooit heeft verluierd noch verbrast;

 

 

 

die 't ook aan malle kramerijen,^o

 

aan tulpen, schulpen, schilderijen

45

nooit zottelijk en heeft verkwist,

 

die nooit ook om 't onnodig slaafde,

 

maar voor de buik, niet voor de kist,^o

 

langs d'Amsterdamse straten draafde;

 

 

 

een vader van beleid en moed

50

die, als de wind van tegenspoed

 

zijn huishulk^o schudde dat ze kraakte,

 

de hand zo wist aan 't roer te slaan,

 

dat zij uit enen draaistroom raakte

 

waar duizenden in zijn vergaan;

 

 

55

die ook, wanneer hem voorspoed streelde,

 

nooit zwol van trots, nooit smolt in weelde;

 

die al te wijs was en te vroed

 

om over kinderlijke leuren^o

 

van aardse voor- of tegenspoed

60

te zeer te dart'len^o of te treuren;

 

 

 

een vader ongeveinsd van grond,

 

oprecht van handen, waar van mond,

 

die elkeen 't zijne zocht te geven,

 

die zijn gezin t'ontlasten zocht

65

van 't pak van schuld, en al zijn leven

 

zo graag^o betaald heeft als gekocht;

 

 

[p. 106]

 

een vader die zich wel genoegde

 

met al wat God en Noodlot voegde,^o

 

die alles wat hem overkwam

70

droeg met een effen^o hart en wezen

 

en zeggen kon: God gaf, God nam,

 

de naam des Heren zij geprezen;

 

 

 

een vader die zijn overheid

 

ooit^o heeft gehoorzaamd, nooit gevleid,

75

kortom een vader zo bedreven

 

op 't roer van huiselijke staat

 

als ooit d'Atheense Bij^o naar 't leven

 

ons trok met honingzoete praat;

 

 

 

een zulke vader, waarde broeder,

80

een zulke trouwe kinderhoeder

 

en vader van zijn huisgezin,

 

heb ik in 't bedde neer zien smijten

 

en door zijn oude vijandin,

 

de koortse, allengskens weg zien slijten.

 

 

85

Die mond, helaas, die telkenmaal

 

placht op ons noen- en avondmaal^o

 

des Heren zegen uit te spreken,

 

heb ik op een te droeve wijs

 

ruim enen tijd van drie paar weken

90

zien kwijnen zonder trek tot spijs.

 

 

 

Die lippen, die beleefde^o lippen,

 

die nooit een woord en placht t'ontglippen

 

dat niet naar tucht en rede rook,

 

heb ik door 't stadig opwaarts wellen

95

van enen heten galle-smook^o

 

pikzwart zien uitslaan en vervellen.

 

 

[p. 107]

 

Die tong die ons tot onderwijs

 

zo dikmaal zong des hemels prijs,

 

die stem die ons de wetenschappen

100

en deugden placht te preken aan,

 

heb ik allengskens horen slappen,

 

allengskens flauwer horen gaan.

 

 

 

Dat aangezicht, dat eerlijk wezen,

 

waaruit d'oprechtheid was te lezen,

105

dat vroom en ongemaakt gelaat,

 

zo aangenaam, zo waard bij allen,

 

heb ik allengskens zijn sieraad,

 

zijn kleur en volheid zien ontvallen;

 

 

 

heb ik allengskens ongedaan,^o

110

allengskens dor en doods zien staan,

 

en derven^o zien zijn oude trekken,

 

ja endelijk (o bitter kruis!)

 

geheel door sterfmist zien bedekken,

 

die zon en glorie van ons huis.

 

 

115

Ik heb die handen zien verstijven,

 

die onze huisstaat deên beklijven,^o

 

ik heb de benen die zo vast

 

de ganse last der huiszorg droegen,

 

zien beven onder 's lichaams last

120

en ijskoud zich tot sterven voegen.

 

 

 

Ten laatste heb ik 't waarde lijk

 

zien domp'len onder 't zwarte slijk,

 

zien in de duist're grafkuil douwen;

 

en nog, en nog zie ik de dag,

125

nog durf ik harde^o 't licht aanschouwen.

 

Hoe? ben ik ook nog die ik plach?^o

 

 

[p. 108]

 

't Docht mij een beestigheid voor deze,

 

ja een onmoog'lijkheid te wezen,

 

te rekken 't leven na de dood

130

dergene die 't mij heeft gegeven.

 

En (o versteendheid al te groot!)

 

ik zie hem dood, en blijf in 't leven.

 

 

 

[...]

 

 

 

Zie, broeder, wat al huisverdriet

 

gij met uw vaderland verliet.

135

Ach! wat ijselijke slagen,

 

wat enen oceaan beroerd^o

 

door lijkgezucht en jammervlagen

 

u uwe Walvisch^o heeft ontvoerd^o

 

 

 

Merk ook wat overdroeve maren^o

140

gij in uw grafrust zijt Ontvaren;^o

 

derhalve meugt gij met goed recht

 

uw lot ver boven 't onze loven,

 

en ik, alhier mistroostig knecht,

 

nog eens uitroepen als hierboven:

 

 

145

o zalig gij, die ons verdriet,

 

ons bitt're huisrouw, niet en ziet,

 

en niet en hoort ons lijkgebaren,

 

maar zacht en vreedzaam uitgestrekt

 

in 't uiterst end der oosterbaren

150

ligt door 't Javaanse zand gedekt!

[p. 109]

Kleinkinderen

Tot besluit een uitstapje naar de nieuwe generatie, de kleinkinderen. constantijn huygens is opnieuw onze getuige. Als grootvader is hij vooral onbekommerd trots en blij. In een reeks sneldichten uit 1668, gebaseerd op het bijbelboek Spreuken, dicht hij hier naar aanleiding van de tekst ‘De kroon der ouden zijn kindskinderen’ (Spreuken 17:6).

Kindskinderen liefde^oaant.

Ik stel mij graag ten toon^o
in 't spelen met kinds kinderen.
Ver van mijn eer te hinderen,
die kind'ren zijn mijn kroon.

Het was niet altijd vreugde. Was Huygens in zijn eigen gezin gespaard gebleven voor de gesel van de dood van kleine kinderen, hij ontkwam er niet aan bij de volgende generatie. Voor het dochtertje en naamgenootje van zijn dochter Suzanna, dat tien dagen na de geboorte van een zusje is verdronken, schreef hij het volgende grafschrift, dat in slechts een paar regels treffend het machteloze besef uitdrukt van wat er aan beloften verloren gaat bij de dood van een kind.

Grafschrift van mijn lieve kindskindje Suzanne Constance Doublet, overleden 11 november 1612

Wat hier ligt, was een mens waarin des Heren hand
handvollen,^o overhoop van^o gaven had geplant:
vernuft en wetenschap en overvloed van reden,
bevalligheid en schoon’ en recht geschapen leden,
beleefde^o vreugd en deugd, en ongemeen verstand

[p. 110]

 

van zoete bezigheid en zondeloze zeden,

 

en al wat in een mens te wensen was, in maar

 

een aanvang van een mens, een kind van negen jaar.

Huygens toont zich een hartelijke grootvader, die een toon weet te kiezen die kinderen aanspreekt, bijvoorbeeld als hij op 1 januari 1683 aan zijn kleinzoon Constantijn, zoon van Lodewijk, een koek stuurt, kennelijk in antwoord op een versje van deze Constantijn, die dan acht jaar is. Een jaar later krijgt Huygens' kleindochter Constantia, tweede dochter van Suzanna, zelf ook een meisje, dat weer Suzanna werd genoemd. De overgrootvader stuurt zijn achterkleinkind bij haar doop een geschenk, waarschijnlijk een speelgoedmeubeltje.

Kinderrijm aan mijn derde zoons zoontjeaant.

Beminde Constantijntje,
mijn rijmende cosijntje,^o
hier komt de letter-koek,
daar ik vast^o geld toe zoek,
en kwalijk weet te vinden.
Wou jij mij dan verbinden
aan nog een honderd jaar?
Denk wat een som het waar,
en waar ik dan zou halen
om die mee te betalen!
Je excellente brief
was mij zeer waard en lief,
en daarop, liefste neefje,^o
zend ik je weer dit schreefe:
dit schrifje, meen ik: maar
dan was het rijm niet klaar,
en je zou om mij lachen,
dat wil ik niet verwachten.

[p. 111]

 

Al weer mis: dit gerijm

20

helpt mij mijn hoofd in zwijm;

 

't is tijd dat ik er uitschei,

 

gelijk een arme guit^o zei,

 

die zonder eten zat

 

omdat hij 't niet en had.

25

Hier mede, zoet poëetje

 

geniet dit lekker beetje

 

en menigmaal hiernaar^o

 

een zalig Nieuwe Jaar.

 

Geschreven in Den Hage

30

niet morgen, maar vandage,

 

voormiddag, niet daarna,

 

bij mij

 

Grote papa.

Pillegift^oaant.

Suzanneke, vandaag mijn aangedoopte peet,^o
die daarvan, noch van mij, noch van jou niet en weet,
zoet schepseltje, mijn eerst' en liefste kindskinds kindje,
gebruik dit meubeltje met vreugd in je gezintje^o
en, vraag je mettertijd van wie 't is en van waar,
onthoud, het kwam je thuis van Over-Grotevaar,

niet ver van je begintje^o

oud achtentachtig jaar.