Vanden vos Reinaerde

(1856)–Anoniem Van den vos Reynaerde– rechtenstatus



[pagina CLV]
Vanden vos Reinaerde.
[pagina 1]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten
Vanden vos Reinaerde. Willem, die den Madoc maecte, Daer hi dicke omme waecte, Hem vernoyede so haerde, Dat davonturen van Reinaerde 5[regelnummer] In Dietsce onghemaket bleven, (Die hi hier hevet vulscreven) Dat hi die vite dede soeken, Ende hise naden walscen boeken In Dietsce dus hevet begonnen. 10[regelnummer] God moete ons siere hulpe onnen! Nu keret hem daer toe mijn sin, Dat ic bidde in dit beghin, Beide den dorpren enten doren, Oft si comen daer si horen 15[regelnummer] Dese rime ende dese wort, Die hem onnutte sijn ghehort, Dat sise laten ombescaven. Te vele slachten si den raven, Die emmer es al even malsc: 20[regelnummer] Si maken sulke rime valsc, Daer si niet meer af en weten Dan ic doe, hoe dat si heten, Die nu in Babilonien leven.
[pagina 2]
Daetsi wel, si souts begheven. 25[regelnummer] Dan segghic niet dor minen wille; Mijns dichtens ware een ghestille, Ne hads mi ene niet ghebeden, Die in groter hoveschede Gherne keret hare saken: 30[regelnummer] Soe bat mi, dat ic soude maken Dese avonture van Reinaerde. Al begripic die grongaerde Ende die dorpren entie doren, Ic wille dat die ghene horen, 35[regelnummer] Die gherne pleghen der ere, Ende haren sin daer toe keren, Dat si leven hoofschelike, Sijn si arem, sijn si rike, Diet verstaen met goeden sinne. 40[regelnummer] Nu hort, hoe ic hier beghinne. Het was in enen Sinxendaghe Dat beide bosch ende haghe Met groenen loveren waren bevaen: Nobel, die coninc, hadde ghedaen 45[regelnummer] Sijn hof craieren over al, Dat hi waende, hadde hijs gheval, Houden te wel groten love. Doe quamen tes coninx hove Alle die diere, groot ende clene,
[pagina 3]
50[regelnummer] Sonder vos Reinaert allene. Hi hadde te hove so vele mesdaen, Dat hire niet ne dorste gaen: Die hem besculdich kent ontsiet. Also was Reinaerde ghesciet; 55[regelnummer] Ende hier omme scuwedi sconinx hof, Daer hi in hadde cranken lof. Doe al dat hof versamet was, Was daer niemen, sonder die das, Hine hadde te claghene over Reinaerde, 60[regelnummer] Den fellen metten roden baerde. Nu gaet hier up ene claghe. Isengrijn ende sine maghe Ghinghen vor den coninc staen. Isengrijn begonste saen 65[regelnummer] Ende sprac: ‘Coninc here, Dor edelheit ende dor ere, Dor recht, ende dor ghenade, Ontfermt u miere scade, Die mi Reinaert heeft ghedaen, 70[regelnummer] Daer ic af dicke hebbe ontfaen Groten lachter ende verlies. Vor al dandre ontferme u dies, Dat hi mijn wijf hevet verhoert, Ende mine kindre so mesvoert, 75[regelnummer] Dat hise besekede, daer si laghen, Datter twee noint meer ne saghen, Ende si worden staerblint:
[pagina 4]
Nochtan honedi mi sint. Het was sint so verre comen, 80[regelnummer] Datter een dach af was ghenomen, Ende Reinaert soude hebben ghedaen Sine onsculde: ende also saen Alse die heleghe waren brocht, Was hi andersins bedocht, 85[regelnummer] Ende ontvoer in sine veste. Here, dit kennen noch die beste Die te hove sijn comen hier: Mi hevet Reinaert, dat felle dier, So vele te lede gedaen, 90[regelnummer] Ic weet wel, al sonder waen, Ware al tlaken perkement, Dat men maket nu te Ghent, Inne ghescreeft niet daer an. Dies swijghic nochtan; 95[regelnummer] Neware mijns wives lachter Ne mach niet bliven achter Onghebetert, no onghewroken.’ Doe Isengrijn dit hadde ghesproken, Stont op een hondekijn, hiet Cortois, 100[regelnummer] Ende claghede den coninc in Fransois, Hoet so aerm was, wilen ere, Dat alles goets en hadde mere,
[pagina 5]
In enen wintre, in enen vorst, Dan allene ene worst, 105[regelnummer] Ende hem Reinaert, die felle man, Die selve worst stal ende nam. Tibert, die cater, hi wart gram: Aldus hi sine tale began, Ende spranc midden in den rinc, 110[regelnummer] Ende seide: ‘Here coninc, Dor dat ghi Reinaerde sijt onhout, So en es hier jonc no out, Hine hebbe te wroeghene jeghen u. Dat Cortois claghet nu, 115[regelnummer] Dats over menich jaer ghesciet: Die worst was mine, al en claghic niet. Ic hadse bi miere list ghewonnen, Daer ic bi nachte quam gheronnen Omme bejach in ene molen, 120[regelnummer] Daer ic die worst in hadde ghestolen Enen slapenden molenman. Hadder Cortois iewet an, Dat was bi niemene dan bi mi. Hets recht dat omberet si 125[regelnummer] Die claghe, die Cortois doet.’ Pancer sprac: ‘Dinct u goet, Tibert, dat men die claghe ombere? Reinaert es een recht mordenere, Ende een trekere, ende een dief: 130[regelnummer] Hine heeft ooc niemene so lief,
[pagina 6]
No den coninc, minen here, Hine wilde dat hi lijf ende ere Verlore, mocht hire ane winnen Een vet morseel van ere hinnen. 135[regelnummer] Wat sechdi van omberen claghe? En dedi ghistren in den daghe Ene die meeste overdaet An Cuwaerde, die hier staet, Die noit enich dier ghedede? 140[regelnummer] Want hine, binnen sconinx vrede Ende binnen sconinx ghelede, Ghelovede te leerne sinen crede, Ende soudene maken capelaen. Doe dedine sitten gaen 145[regelnummer] Vaste tusschen sine been: Doe begonstsi over een Spellen ende lesen bede, Ende lude singhen crede. Mi gheviel, dat ic tien tiden 150[regelnummer] Ter selver stede soude liden. Doe hoordic haerre beider sanc, Ende maecte daerwaert minen ganc
[pagina 7]
Met ere harde snelre vaert; Doe vandic daer meester Reinaert, 155[regelnummer] Die siere lesse hadde begheven, Die hi te voren up hadde gheheven, Ende diende van sinen ouden spele, Ende hadde Cuwaerde bi der kelen, Ende soude hem thooft hebben ghenomen, 160[regelnummer] Waer ic hem niet te hulpe comen Bi aventure in dien stonden. Siet hier noch die verssce wonden Ende die tekine, her coninc, Die Cuwaert van hem ontfinc. 165[regelnummer] Laetti dit bliven onghewroken, Dat u verde es dus tebroken, Ghine wreket, alse u manne wisen, Men salt uwen kindren noch mesprisen Hier naer, over wel menich jaer.’ 170[regelnummer] - ‘Bi Gode, Pancer, ghi secht waer! Sprac Isengrijn, daer hi stoet: Waer Reinaert doot, het waer ons goet, Also behoude mi God mijn leven! Neware, wert hem dit vergheven, 175[regelnummer] Hi sal noch honen binder maent Sulken, dies niet ne bewaent.’ Doe spranc up Grimbert, die das, Die Reinaerts broeder sone was,
[pagina 8]
Met ere verbolghenlike tale: 180[regelnummer] ‘Here Isengrijn, men weet dat wale, Ende hets een out bispel: Viants mont seit selden wel. Verstaet, nemt miere tale goom: Ic wilde, hi hinghe an enen boom 185[regelnummer] Bi siere kelen, alse een dief, Die andren heeft ghedaen meest grief. Here Isengrijn, wildi anegaen Soendinc, ende dat ontfaen, Daer toe willic helpen gherne: 190[regelnummer] Mijn oom en salt ooc niet wernen; Entie meest andren heeft mesdaen Sal den andren in bate staen, Van minen oom ende van u. Al ne comt hi niet claghen nu, 195[regelnummer] Ware mijn oom wel te hove, Ende stonde in sconincx love, Here Isengrijn, als ghi doet, En soude niemen dinken goet, Ende ghine bleves onbegrepen, 200[regelnummer] Dat ghi sijn vel so hebt ghenepen Dicwile met uwen scerpen tanden, Dat hi niet ne conde gheanden.’ Isengrijn sprac: ‘Hebdi gheleert
[pagina 9]
An uwen oom dus lieghen apeert?’ 205[regelnummer] - ‘In hebbe daer an niet gheloghen. Ghi hebt minen oom bedroghen Harde dicke in menegher wise: Ghi misleettene vanden pladisen, Die hi u warp vander kerren, 210[regelnummer] Doe ghi hem volghedet van verre, Ende ghi die pladise uplaset; Doe ghi u daer ane hadt versadet, Ghine gaeft hem no goet no quaet, Sonder allene een pladisengraet, 215[regelnummer] Die ghi hem te jeghen brochtet, Dor dat ghine niet ne mochtet. Sint hoondine van enen bake, Die vet was, ende van goeder smake, Dien ghi leit in uwen museel. 220[regelnummer] Doe Reinaert eschede sijn deel, Antwordi hem in scerne: ‘U deel willic u gheven gherne, Reinaert, scone jonghelinc: Die wisse, daer die bake an hinc, 225[regelnummer] Becnause, soe es so vet.’ Reinaerde was lettel te bet, Dat hi den goeden bake ghewan, In sulker sorghe dattene een man Vinc, ende warp in sinen sac:
[pagina 10]
230[regelnummer] Dese pine ende dit onghemac Hevet hi leden dor Isengrine, Ende hondert werven mere pine. Ghi heren, dinct u dit ghevoech Nochtan, oft meer onghevoech, 235[regelnummer] Dat hi claghet om sijn wijf, Die Reinaert hevet al haer lijf Ghemint? so doet hi hare; Al ne maecten sijt niet mare, Ic dart wel segghen over waer, 240[regelnummer] Dat langher es dan vii jaer, Dat Reinaert hevet hare trouwe. Om dat Hersint, die scone vrouwe, Dor minne ende dor quade sede Reinaerde sinen wille dede, 245[regelnummer] Wattan? soe was sciere ghenesen: Wat talen mach daer omme wesen! Nu maket hier Cuwaert, die hase, Ene claghe van ere blase; Oft hi den Crede niet wel en las, 250[regelnummer] Reinaert, die sijn meester was, Mochte in sinen clerc niet blouwen? Dat ware onrecht, entrouwen! Cortois claghet om ene worst, Die hi verloos in enen vorst:
[pagina 11]
255[regelnummer] Die claghe ware bet verholen. En hoordi dat soe was ghestolen? Male quesite male perdite: Om recht wert men qualic quite Dat men hevet qualic ghewonnen. 260[regelnummer] Wie sal Reinaerde dat veronnen, Dat hi ghestolen goet ghinc an? Niemen die recht versceden can. Reinaert es een gherecht man: Sint dat die coninc sinen ban 265[regelnummer] Hevet gheboden, ende sinen vrede, So wetic wel, dat hine dede Dinc neghene, dan oft hi ware Hermite ofte clusenare. Naest siere huut draecht hi die hare. 270[regelnummer] Binnen desen naesten jare Sone at hi vleesc, no wilt no tam; Dat seide die ghistren dane quam. Malcrois hevet hi begheven Sijn casteel, ende hevet up heven 275[regelnummer] Ene cluse, daer hi leghet in. Ander bejach, no ander ghewin So wanic wel dat hine hevet, Dan caritate, die men hem ghevet. Hijs bleec ende magher vander pine; 280[regelnummer] Hongher, dorst, scerpe carine Doghet hi vor sinen sonden Recht te desen selven stonden.’
[pagina 12]
Doe Grimbert stont in deser tale, Saghen si van berghe te dale 285[regelnummer] Canticleer comen ghevaren, Ende brochte up ere bare Ene dode hinne, hiet Coppe, Dier Reinaert hadde bi den croppe Hooft ende hals af ghebeten. 290[regelnummer] Dit moeste nu die coninc weten. Cantecleer quam vore gaende, Sine vederen sere slaende. In wedersiden vander bare Ghinc ene hane wide mare: 295[regelnummer] Die een hiet Cantaert, Daer wilen na gheheten waert Vrouwe Alenten goede hane; Die ander hiet, na minen wane, Die goede hane Craiant, 300[regelnummer] Die scoonste diemen vant Tusschen Portaengen ende Polanen. Elkerlijc van desen hanen Droech een bernende stallecht, Dat lanc was ende recht. 305[regelnummer] Daer waren Coppen broeders twee, Die riepen owi ende wee.
[pagina 13]
Om haerre suster Coppen doot Dreven si claghe ende jamer groot. Pinte ende Sproete droeghen die bare: 310[regelnummer] Hem was te moede harde sware Vander suster, die si hadden verloren. Men mocht harde verre horen Haerre tweer caerminghe. Dus sijn si comen int ghedinghe. 315[regelnummer] Cantecleer spranc in den rinc, Ende seide: ‘Here coninc, Dor God ende dor ghenade, Nu ontfarmet miere scade, Die mi Reinaert heeft ghedaen, 320[regelnummer] Ende minen kindren, die hier staen Sere tharen onwille. Ten ingane van Aprille, Doe die winter was vergaen, Ende men sach die bloemen staen 325[regelnummer] Over al die velde groene, Doe was ic fier ende coene Van minen groten gheslachte: Ic hadde jongher sonen achte, Ende jongher dochtren sevene, 330[regelnummer] Dien wel luste te levene, Die mi Rode die vroede Hadde brocht tenen broede. Si waren alle vet ende starc, Ende ghinghen in een sconen parc, 335[regelnummer] Dat was beloken in ere mure; Hier binnen stoet ene scure,
[pagina 14]
Daer vele honden toe horden. Dat si menich dier fel scorden, Dies waren mine kindre onvervaert. 340[regelnummer] Dit benijdde dus Reinaert, Dat sire waren so vaste binnen, Dat hire negheen ne conste ghewinnen. Want Reinaert, die felle ghebure, Hoe dicke ghinc hi om die mure 345[regelnummer] Ende leide ons sine laghen! Alsene dan die honde saghen, Liepen si na met haerre cracht. Ene warf wart hi uptie gracht Bi avonture daer belopen, 350[regelnummer] Dat ic hem sach een deel becopen Sine diefte ende sinen roof, Dat hem die pelse sere stoof. Nochtan quam hi bi barate Dane; dattene God verwate! 355[regelnummer] Doe waerwi sijns langhe quijt. Sint quam hi als een hermijt, Die moordadeghe dief, Ende brochte mi seghele ende brief Te lesene, here coninc,
[pagina 15]
360[regelnummer] Daer u seghele ane hinc. Doe ic die letteren lesen began, Dochte mi ghescreven daer an, Dat ghi haddet coninclike Over al uwen rike 365[regelnummer] Allen dieren gheboden vrede, Ende ooc allen voghelen mede. Ooc brochte hi ander niemare, Ende seide, dat hi ware Een begheven clusenare, 370[regelnummer] Ende hadde ghedoghet, twaren, Vor sinen sonden meneghe pine; Hi toochde mi palster ende slavine, Die hi brochte vander Elmare, Daer onder ene scerpe hare. 375[regelnummer] Doe sprac hi: ‘Here Cantecleer, Nu moghedi wel vorwaertmeer Van mi sonder hoede leven: Ic hebbe bi der scole vergheven Al vleesc ende vleeschsmout. 380[regelnummer] Ic bem vortmeer so out, Ic moet miere siele telen. Gode willic u bevelen! Ic ga daer ic hebbe te doene: Ic hebbe middach ende noene 385[regelnummer] Ende prime te segghene vanden daghe.’ Doe nam hi neven ere haghe
[pagina 16]
Sinen wech, ende tien ghescede Ghinc hi lesen sinen crede. Ic wart blide ende onvervaert, 390[regelnummer] Ende ghinc te minen kindrenwaert, Ende was so wel al sonder hoede, Dat ic ghinc met minen broede Sonder sorghe al buten mure: Daer gheviel mi quade avonture; 395[regelnummer] Want Reinaert, die felle saghe, Was ghecropen dor die haghe, Ende hadde die porte ondergaen: Doe waert miere kindre saen Een ghepronden uten ghetale, 400[regelnummer] Dat leide Reinaert in sine male. Mesval mi doe nakede: Want sint dat hise smakede In sinen ghiereghen mont, Ne conste ons wachtre nochte hont 405[regelnummer] No bewachten, no bescaermen. Here, des laet u ontfaermen! Reinaert leide sine laghe Beide bi nachte ende bi daghe, Ende roofde emmer mine kindre; 410[regelnummer] So vele es tghetal nu mindre, Dant ghewone was te sine, Dat die xv kindre mine
[pagina 17]
Sijn ghedeghen al tote viere, So suver heeftse die onghiere 415[regelnummer] Reinaert in sinen mont verslonden: Noch ghistren wart hem metten honden Ontjaghet Coppe, die hinne mare, Die hier leghet up deser bare. Dit claghic u met groten sere: 420[regelnummer] Ontfaermt u mijns, wel soete here!’ Die coninc sprac: ‘Grimbaert U oom, die clusenare waert, Hi hevet ghedaen so goede carine! Levic een jaer, het sal hem scinen. 425[regelnummer] Nu hort hier, Cantecleer, Wat sal der talen meer? U dochter leghet alhier verslegen: (God moet haerre siele pleghen!) Wine moghense niet langher houden, 430[regelnummer] (God moeter af ghewouden!) Ende sullen onse vigilien singhen; Daerna sullen wise bringhen, Den lichame, ter eerden met ere. Dan sullen wi met desen heren 435[regelnummer] Ons beraden ende bespreken, Hoe wi ons best ghewreken An Reinaerde van deser mort.’ Doe hi ghesprac dese wort, Beval hi jonghen ende ouden,
[pagina 18]
440[regelnummer] Dat si vigilien singhen souden. Dat hi gheboot was sciere ghedaen. Doe mochtemen horen ane slaen Ende beghinnen, harde ho, Dat placebo Domino, 445[regelnummer] Ende die verse die daer toe horden. Ic seide ooc, in waren worden, Neware het ware ons te lanc, Wie daer der siele vers sanc, Ende wie die sielelesse las. 450[regelnummer] Doe die vigilie ghehent was, Doe leidemen Coppen in dat graf, Dat bi engiene ghemaket was, (Onder die linde in een gras,) Van marberstene, die slecht was: 455[regelnummer] Die letteren, die men daer ane sach, Ane den sarc, die daer up lach, Deden ane tgraf bekinnen, Wie daer lach begraven binnen. Dus spraken die boecstave 460[regelnummer] Anden sarc upten grave: ‘Hier leghet Coppe begraven, Die so wale conste scraven, Die die vos Reinaert verbeet, Ende haren gheslachte was te wreet.’ 465[regelnummer] Nu leghet Coppe onder moude. Die coninc sprac te sinen ouden, Dat si hem alle bespraken,
[pagina 19]
Hoe si alrebest ghewraken Dese grote overdade. 470[regelnummer] Doe wartsi alle te rade Dat si den coninc rieden, Dat hine soude ombieden, Dat hi te hove soude comen; No dor scade, no dor vrome 475[regelnummer] Ne liete, hine quame int ghedinghe, Ende men Brunen van dien dinghe Die bodscap soude laden. Dies was hi sciere beraden, Dat hi dus sprac te Bruun den bere: 480[regelnummer] ‘Here Bruun, dit segghic vor dit here, Dat ghi dese bodscap doet: Ooc biddic u, dat ghi sijt vroet, Dat ghi u wacht van baraet; Reinaert es fel ende quaet: 485[regelnummer] Hi sal u smeken ende lieghen, Mach hi, hi sal u bedrieghen Met valscen worden ende met sconen; Mach hi, bi Gode, hi sal u honen.’
[pagina 20]
- ‘Here, seit hi, laet u castien! 490[regelnummer] So moete mi God vermalendien, Oft mi Reinaert so sal honen, Inne salt hem wederlonen, Dat hijs an den dulsten si; Nu ne sorghet niet om mi!’ 495[regelnummer] Nu nemt hi orlof, ende sal naken Daer hi sere sal mesraken. Nu es Brune uptie vaert, Ende hevet in siere herten onwaert, Ende het dochte hem overdaet, 500[regelnummer] Dat iemen soude sijn so quaet, Ende hem Reinaert honen soude. Dor den keer van enen woude Quam hi ghelopen in ene woestine, Daer Reinaert hadde die pade sine 505[regelnummer] Ghesleghen crom ende menichfoude, Also als hi uten woude Hadde ghelopen om sijn bejach. Beneden der woestinen lach Een berch, hooch ende lanc, 510[regelnummer] Daer moeste Brune sinen ganc Te middewaerde over maken, Sal hi te Maupertuus gheraken. Reinaert hadde so menich huus; Maer die casteel van Maupertuus 515[regelnummer] Was die beste van sinen borghen: Daer trac hi in, als hi in sorghe Ende in node was bevaen. Nu es Brune die bere ghegaen Dat hi te Maupertuus es comen. 520[regelnummer] Doe hi die porte hevet vernomen,
[pagina 21]
Daer Reinaert ute plach te gane, Doe ghinc hi vor die barbecane Sitten over sinen staert, Ende sprac: ‘Sidi in huus, Reinaert? 525[regelnummer] Ic bem Brune, des coninx bode, Die hevet ghesworen bi sinen goden, Ne comdi niet ten ghedinghe, Ende ic u niet vor mi bringhe, Recht te nemene ende te ghevene, 530[regelnummer] Ende in vrede vort te levene, Hi doet u breken ende raden. Reinaert, doet dat ic u rade, Ende gaet met mi te hovewaert.’ Dit verhorde al nu Reinaert, 535[regelnummer] Die vor sine porte lach, Daer hi vele te ligghene plach Dor warmhede vander sonnen. Bi der tale, die Brune heeft begonnen, Bekenden altehant Reinaert, 540[regelnummer] Ende tart bet te dalewaert, In sine donkerste haghedochte: Menichfout was sijn ghedochte, Hoe hi vonde sulken raet, Daer hi Brune, den fellen vraet, 545[regelnummer] Te scerne mede mochte driven, Ende selve bi siere ere bliven. Doe sprac Reinaert over lanc: ‘Uus goets raets hebbet danc, Here Bruun, wel soete vrient;
[pagina 22]
550[regelnummer] Hi hevet u qualike ghedient, Die u beriet desen ganc, Ende u desen berch lanc Over te lopene dede bestaen; Ic soude te hove sijn ghegaen, 555[regelnummer] Al haddet ghi mi niet gheraden; Maer mi es die buuc so gheladen In so utermaten wise, Met ere vremder niewer spise, Ic vruchte, in sal niet moghen gaen: 560[regelnummer] Inne mach sitten no ghestaen, Ic bem so utermaten sat.’ - ‘Reinaert, wat aetstu? wat?’ - ‘Here Brune, ic at cranke have, Arem man dannes gheen grave: 565[regelnummer] Dat moghedi bi mi wel weten. Wi arme liede, wi moeten eten, Hadden wijs raet, dat wi node aten: Goeder versscer honichraten Hebbic coever harde groot:
[pagina 23]
570[regelnummer] Die moetic eten, dor den noot, Als ic el niet mach ghewinnen. Nochtan als icse hebbe binnen Hebbicker af pine ende onghemac.’ Dit horde Brune, ende sprac: 575[regelnummer] ‘Helpe, lieve vos Reinaert, Hebdi honich dus onwaert? Honich es ene soete spise, Die ic vore allen gherechten prise, Ende vore allen gherechten minne. 580[regelnummer] Reinaert, helpt mi, dat ics ghewinne! Edele Reinaert, soete neve, Also langhe als ic sal leven Willic u daer omme minnen: Reinaert, helpt mi, dat ics ghewinne!’ 585[regelnummer] - ‘Ghewinnen, Bruun? ghi hout u spot!’ - ‘In doe, Reinaert; so waric sot, Hildic spot; neen ic niet.’ Reinaert sprac: ‘Bruun, mochtijs iet? Oft ghi honich moghet eten, 590[regelnummer] Bi uwer trouwe, laet mi weten; Mochtijs iet, ic souts u saden. Ic sals u also vele beraden, Ghine atet niet met u tiene, Waendic u hulde daer met verdienen.’ 595[regelnummer] - ‘Met mi tiene? hoe mach dat wesen? Reinaert, hout uwen mont van desen;
[pagina 24]
Ende sijts seker ende ghewes, Haddic al thonich, dat nu es Tusscen hier ende Portegale, 600[regelnummer] Ic aet al up, tenen male.’ Reinaert sprac: ‘Wat sechdi? Een dorper, heet Lamfroit, woont hier bi, Hevet honich so vele, te waren, Ghine atet niet in vii jaren. 605[regelnummer] Dat soudic gheven in u ghewout, Here Bruun, wildi mi wesen hout, Ende vor mi dinghen te hove.’ Doe quam Brune, ende ghinc gheloven Ende sekerde Reinaerde dat, 610[regelnummer] Wildine honichs maken sat, (Des hi cume ombiten sal) Hi wilde wesen over al Ghestade vrient ende goet gheselle. Hier omme loech Reinaert, die felle, 615[regelnummer] Ende sprac: ‘Bruun, helet mare, Vergave God, dat mi nu ware Also bereit een goet gheval, Alse u dit honich wesen sal, Al wildijs hebben vii amen!’ 620[regelnummer] Dese wort sijn hem bequame, Bruun, ende daden hem so sochte! Hi loech, dat hi nemmee ne mochte. Doe peinsde Reinaert, daer hi stoet: Bruun, es mi davonture goet, 625[regelnummer] Ic wane u daer noch heden laten, Daer ghi lachen sult te maten.’
[pagina 25]
Na dit peinsen ghinc hi uut, Ende sprac al overluut: ‘Oom Bruun, gheselle, willecome! 630[regelnummer] Het staet so, suldi hebben vrome, Hier ne mach sijn gheen langher staen. Volghet mi, ic sal vore gaen: Wi houden desen crommen pat. Ghi sult noch heden werden sat: 635[regelnummer] Salt na minen wille gaen, Ghi sult noch hebben, sonder waen, Also vele alse ghi moghet ghedraghen.’ Reinaert meende van groten slaghen: Dit was dat hi hem beriet. 640[regelnummer] Die keitijf ne wiste niet Waer hem Reinaerts tale keerde, Die hem honich stelen leerde, Dat hi wel sere sal becopen. Al sprekende quam dus ghelopen 645[regelnummer] Reinaert met sinen gheselle Brunen, Tote Lamfroits, bi den tune. Wildi horen van Lamfreide? Dat was, eist waer so men mi seide, Een temmerman van goeden love, 650[regelnummer] Ende hadde bi sinen hove Ene eke brocht uten woude, Die hi ontwee clieven soude, Ende hadde twee wegghen daer in ghesleghen Also temmermans noch pleghen.
[pagina 26]
655[regelnummer] Die eke was ontaen wel wide, Dies was Reinaert harde blide. Te Brunen sprac hi, ende loech: ‘Siet hier u grote ghevoech, Brune, ende nemt wel goom! 660[regelnummer] Hier in desen selven boom Es honichs utermaten vele; Proeft, oft ghijs in uwe kele Ende in uwen buuc moghet bringhen. Nochtan suldi u selven dwinghen, 665[regelnummer] Al dinket u goet die honichrate; Etet te seden, ende te maten, Dat ghi u selven niene verdervet: Ic ware onteert ende ontervet, Wel soete oom, mesquame u iet.’ 670[regelnummer] Bruun sprac: ‘Reinaert, ne sorghet niet. Waendi dat ic bem onvroet? Mate es tallen spelen goet.’ - ‘Ghi secht waer, sprac Reinaert, Waer omme bem ic ooc vervaert? 675[regelnummer] Gaet toe, ende cruupter in!’ Bruun peinsde om sijn ghewin, Ende liet hem so verdoren, Dat hire thooft over die oren Ende die vordere voete in stac. 680[regelnummer] Reinaert poghede, dat hi brac Die wegghen beide uter eken. Dien hi te voren ghinc so smeken, Hi bleef ghevanghen in den boom.
[pagina 27]
Nu hevet die neve sinen oom 685[regelnummer] Met looshede brocht in sulker achte, Dat hi met liste, no met crachte, In ghere wijs ne can ontgaen, Ende bi den hoofde staet ghevaen. Wat raeddi Brunen te doene? 690[regelnummer] Dat hi was sterc ende coene Sal hem niet ghehelpen moghen. Hi sach wel, hi was bedroghen: Hi began briesscen ende dulen; Hi was begrepen bi siere mulen 695[regelnummer] So vaste, ende bi den voeten vore, Al dat hi pijnde was verloren; Hine waende nemmermeer ontgaen. Van verre was Reinaert ghestaen Ende sach Lamfroit comen onsochte, 700[regelnummer] Die up sinen hals brochte Een scarpe aex, ene baerde. Hier moghedi horen van Reinaerde,
[pagina 28]
Hoe hi sijn oom ghinc rampineren: ‘Oom Brune, vaste gaet mineren! 705[regelnummer] Hier comt Lamfroit, ende sal u scinken; Haddi gheten, so soudi drinken.’ Na der tale so ghinc Reinaert Weder te sinen castelewaert, Sonder orlof; ende mettien 710[regelnummer] Hevet Lamfroit den bere versien, Ende vernam, dat hi was ghevaen. Doe ne was daer gheen langer staen, Hine liep wech metter haest Daer hi die hulpe wiste naest, 715[regelnummer] Daer dat naeste dorp stont, Ende dede hem allen cont, Dat daer stont ghevaen een bere. Doe volchde hem een mekel here. Int dorp ne bleef man no wijf: 720[regelnummer] Den bere te nemene sijn lijf Liept al dat lopen mochte. Sulc was, die enen bessem brochte, Sulc enen vleghel, sulc een rake; Sulc quam ghelopen met enen stake, 725[regelnummer] So si quamen van haren werke. Selve die pape vander kerken Brochte enen cruusstaf, Die hem die coster node gaf. Die coster droech ene vane, 730[regelnummer] Mede te stekene ende te slane. Des papen wijf, vrouwe Julocke, Quam ghelopen met haren rocke,
[pagina 29]
Daer soe omme hadde ghesponnen. Vore hem allen quam gheronnen 735[regelnummer] Lamfroit met ere scarper aex. Al hadde Brune lettel ghemaex, Hi ontsach meer ongheval, Ende sette al jeghen al Doe hi dat geruchte horde. 740[regelnummer] Hi spranc up, so dat hem scorde Van sinen ansichte al die huut. Al brochte Brune dat hooft uut Met arbeide ende met pine, Nochtan liet hire vanden sinen 745[regelnummer] Een ore, ende beide sine lier. Nie maecte God so lelic dier! Hoe mochte hi seerre sijn mesrocht? Al haddi thooft ute brocht, Eer hi die voete conste ghewinnen, 750[regelnummer] Blever al die claeuwen binnen, Ende sine hanscoen bede: Dus gherochte hi uut met lede. Hoe mochte hi sijn onteert meer? Die voete waren hem so seer, 755[regelnummer] Dat hi tlopen niene conste ghedoghen. Dat bloet liep hem over die oghen, Dat hi niet wel ne conste ghesien: Hine dorste bliven nochte vlien. Hi sach, suut onder die sonne, 760[regelnummer] Lamfroit comen gheronnen; Daer na die priester, die here,
[pagina 30]
Hi quam ghelopen vele sere; Daer na die coster metter vane, Daer na alle die prochiane, 765[regelnummer] Die oude liede metten jonghen. Daer quam up haren stap ghespronghen Sulke quene, die van oude Cume een tant hadde behouden. Wie so wille wachte hem dies; 770[regelnummer] Die scade hevet oft verlies Ende groot ongheval, Over hem so willet al. Dit sceen aerm man Brunen wel: Sulc dreichden nu an sijn vel, 775[regelnummer] Die des ghesweghen hadde stille, Hadde Brune ghestaen tsinen wille. Dit was beneden ere rivieren, Dat Brune, onsalichst alre diere, Van meneghen dorper was beringhet. 780[regelnummer] Doe was daer lettel ghedinghet. Hem naecte groot onghemac: Die een sloech, die ander stac, Die een sloech, die ander warp: Lamfroit was hem alte scarp. 785[regelnummer] Een, hiet Lottram lancvoet, Hi droech enen verboorden cloet, Ende stacken emmer na dat oghe; Vrouwe Vulmaerte scerpe loghe Ghinken koken met enen stave;
[pagina 31]
790[regelnummer] Abel Quac ende vrouwe Bave Laghen beide onder voete, Ende streden beide om enen cloete. Ludmoer metter langer nese Droech een loodwapper an een pese, 795[regelnummer] Ende ghincker met al omme swinghen. Ludolf metten crommen vingheren Dede hem allen te voren; Want hi was best gheboren, Sonder Lamfroit allene; 800[regelnummer] Hughe metten crommen benen Was sijn vader, wet men wale, Ende was gheboren van Absdale, Ende was sone vrouwe Oghernen, Ere houtmakerigge van lanternen. 805[regelnummer] Ander wijf ende ander man, Meer dan ic ghenoemen can, Daden Bruun groot onghemac, So dat hem dbloet uut lac. Brune ontfinc al sulc paiment 810[regelnummer] Als hem elc gaf daer omtrent. Die pape liet den cruusstaf Ghedichte gaen, slach in slach; Ende die coster metter vane
[pagina 32]
Ghinc hem vastelike ane. 815[regelnummer] Lamfroit quam ter selver wile Met ere scerper bilen, Ende sloechene tusscen hals ende hooft, Dat Brune wart sere verdooft, Dat hi verspranc vanden slaghe 820[regelnummer] Tusscen der rivieren enter haghe, In enen trop van ouden wiven, Ende warper een ghetal van vive In die riviere, die daer liep, Die wel wijt was ende diep. 825[regelnummer] Des papen wijf wasser ene: Des was spapen bliscap clene. Doe hij sijn wijf sach in die vliet, Doene luste hem langher niet Brune te stekene no te slane. 830[regelnummer] Hi riep: ‘Siet, edele prochiane, Ghinder vlot vrouwe Julocke, Beide met spillen ende met rocke. Nu toe! die haer helpen mach, Ic gheve hem jaer ende dach 835[regelnummer] Vul pardoen ende aflaet Van alre sondeliker daet.’ Beide man ende wijf Lieten den armen keitijf Brune ligghen over doot, 840[regelnummer] Ende ghinghen daer die pape gheboot, Beide met stringhen ende met haken. Die wile si die vrouwe uuttraken, So quam Brune in die riviere
[pagina 33]
Ende ontswam hem allen sciere. 845[regelnummer] Die dorperen waren alle gram: Si saghen, dat hem Brune ontswam, Dat si hem niene mochten volghen; Upt oever stonden si verbolghen, Ende ghinghen na hem rampinieren. 850[regelnummer] Bruun, die lach in der rivieren, Daer hi vant den meesten stroom, Al drivende bat, dat God den boom Moeste verdoemen ende verwaten, Daer hi sijn ore in hadde ghelaten, 855[regelnummer] Ende beide sine lier. Vort vloecte hi dat felle dier, Den bosen vos Reinaerde, Diene met sinen brunen baerde So diepe in die eke dede crupen; 860[regelnummer] Daer na Lamfroit, vanden stupen, Dat hi hem so lede dede. In aldustanen ghebede Lach Brune also langhe wile, Dat hi wel ene halve mile 865[regelnummer] Vander stede was ghedreven, Daer die dorpers waren bleven. Hi was verpinet ende moede, Ende ondercomen vanden bloede, So dat hi hadde cranke vaert. 870[regelnummer] Doe swam hi te landewaert, Ende croop ligghen in dat oever. Ghine saghet noint droever Negheen dier, no ghenen man. Hi lach jammerlike ende stan,
[pagina 34]
875[regelnummer] Ende sloech met beiden sinen lanken: Des mochte hi al Reinaerde danken. Nu hort wat Reinaert heeft ghedaen: Hi hadde een vet hoen ghevaen, Bi Lamfroits, ander heiden, 880[regelnummer] Eer hi danen was versceiden: Hi hadt up enen berch ghedreghen, Verre uut allen weghen, Daer het eenlic was ghenoech. Dat was wel sijn ghevoech, 885[regelnummer] Dor dat daer was niemens ganc, Ende hi dor niemens bedwanc Sine proie dorste rumen. Doe hi dat hoen toten plumen Hadde gheleit in sine male, 890[regelnummer] Doe ghinc hi nederwaert te dale Enen verholenliken pat. Hi was utermaten sat; Dat weder was scone ende heet: Hi hadde ghelopen, dat hem tsweet 895[regelnummer] Neder seep neven die liere: Daer omme liep hi ter rivieren, Dor dat hi hem vercoelen soude. In bliscap harde menichfoude Was sine herte doe bevaen: 900[regelnummer] Hi hopede wel, al sonder waen, Dat Lamfroit hadde den bere versleghen, Ende hine thuuswaert hadde ghedreghen. Doe sprac hi: ‘Hets mi wel ghevaren: Die mi te hove meest soude daren, 905[regelnummer] Dien hebbic doot in desen daghe;
[pagina 35]
Nochtan wanic sonder claghe Ende sonder wanconst bliven: Ic mach te rechte bliscap driven.’ Doe Reinaert was in deser tale, 910[regelnummer] Sach hi nederwaert te dale, Ende vernam Brune, daer hi lach; Ende teerst, als hine sach, Hadde hijs rouwe ende toren (Daer die bliscap was te voren 915[regelnummer] Daer sach men toren ende nijt), Ende sprac: ‘Vermalendijt, Lamfroit, moet dine herte sijn: Du best dulre dan een swijn, Lamfroit, erger puten sone, 920[regelnummer] Lettel ere bistu ghewone. Hoe es di dese bere ontgaen, Die di te voren was ghevaen? Hoe menich morseel leghet daer an, Dat gherne etet menich man! 925[regelnummer] Owi, Lamfroit, verscroven druut, Hoe rikelike een berehuut Heefstu heden verloren, Die di ghewonnen was te voren!’ Dit scelden hevet Reinaert ghelaten, 930[regelnummer] Ende ghinc neder bi der strate, Dor te siene hoet Brunen stoet. Doe hine sach ligghen, al een bloet, Ende siec ende onghesont, Den armen bere, te dier stont,
[pagina 36]
935[regelnummer] (Dat sach Reinaert harde gherne) Doe bescalt hine te sinen scerne: ‘Sire priester, dieu vo saut! Kendi Reinaert, den ribaut? Wildine scouwen? Sieten hier, 940[regelnummer] Den roden scalc, den fellen ghier! Secht mi, priester, soete vrient, Bi den here, dien ghi dient, In wat ordinen wildi u doen, Dat ghi draghet root capproen? 945[regelnummer] Sidi abt, so prihore? Hi ghinc u harde na den oren, Die u die crune hevet bescoren! Ghi hebt uwen top verloren; Ghi hebt u hanscoen af ghedaen: 950[regelnummer] Ic wane, ghi wilt singhen gaen Van uwen complete dat ghetide.’ Dit horde Brune, ende wart onblide, Want hine conste hem niet ghewreken: Hem dochte sine herte breken, 955[regelnummer] Ende sloech weder in die riviere. Hine wilde vanden fellen diere Nemmee horen tale. Hi liet hem neder te dale Metten strome driven te hant, 960[regelnummer] Ende ghinc ligghen up dat sant. Hoe sal nu Brune te hove comen? Al mocht hem al die werelt vromen,
[pagina 37]
Hine ghinghe niet over sinen voeten. Hi was ghenoopt so onsoete 965[regelnummer] In die eke, daer hi te voren Van tween voeten hadde verloren Alle die claeuwen, ende dat vel, Hine conste niet ghepeinsen wel, Hoe hi best ten coninc gaet. 970[regelnummer] Nu hort hoe hi die vaert bestaet. Hi sat over sinen hamen, Ende began, met groter scame, Rutsen over sinen staert; Ende als hi dus moede waert, 975[regelnummer] So wentelde hi dan ene wile. Dus dreef hi meer dan ene mile, Eer hi tes coninx hove quam. Doe men Brune daer vernam In derre wijs van verre comen, 980[regelnummer] Wart getwifelt van hem somen Wat daer quam ghewentelt so. Dien coninc wart die herte onvro, Die Brune bekende te hant, Ende sprac: ‘Dits mijn seriant 985[regelnummer] Brune, hem es dat hooft so root, Hi es ghewont toter doot; Ai God, wie heeften so mesmaect?’ Bindesen so was Brune ghenaect, Dat hi den coninc claghen mochte. 990[regelnummer] Hi stan, ende versuchte onsochte, Ende sprac: ‘Coninc, edel here, Wreket mi dor uus selves ere
[pagina 38]
Over Reinaert, dat felle dier, Die mi mine scone lier 995[regelnummer] Met siere list verliesen dede, Ende daer toe mine oren mede, Ende hevet mi ghemaect alse ghi siet!’ Die coninc sprac: ‘Oft ic dit niet Ne wreke so moetic sijn verdoemt!’ 1000[regelnummer] Ende hier na so hevet hi ghenoemt Alle die hogheste bi namen, Ende omboot, dat si quamen Alle gader an sinen raet, Ende rieden hem hoe dese daet 1005[regelnummer] Best werde gherecht, tes coninx ere. Doe rieden daer die meeste heren, Dat menne twee waerf daghen soude, Reinaert, oft die coninc woude, Ende horen tale ende wedertale. 1010[regelnummer] Ooc seiden si, si wilden wale Dat Tibert soude van desen Te Reinaerde bode wesen: Al ware hi cranc, hi ware vroet. Dese raet dinct den coninc goet. 1015[regelnummer] Doe sprac die coninc: ‘Here Tibeert, Gaet; ende eer ghi weder keert, Besiet, dat Reinaert met u come!
[pagina 39]
Dese heren segghen some, Al es Reinaert andren dieren fel, 1020[regelnummer] Hi ghelovet u so wel, Dat hi gherne doet u raet. En comt hi niet, hets hem quaet: Men salne hanghen sonder daghen, Te lachtre allen sinen maghen. 1025[regelnummer] Gaet Tibert, dit secht hem!’ - ‘Ai here, sprac Tibert, ic bem Een arem wicht, een clene dier. Here Brune, die sterc was ende fier, Ne conste Reinaert niet ghewinnen: 1030[regelnummer] In welker wijs sal ics beghinnen?’ Doe sprac die coninc: ‘Here Tibeert, Ghi sijt wijs, ende wel gheleert; Al sidi niet groot, wattan? Hets menich, die met liste can 1035[regelnummer] Dat werken, ende met goeden rade, Dat hi met crachte niet ne dade. Gaet, doet sciere mijn ghebod.’ Tibert sprac: ‘Nu helpe God, Dat het mi moete wel vergaen! 1040[regelnummer] Ic sal ene vaert bestaen, Die mi doet swaer in minen moet:
[pagina 40]
God ghevere mi af al goet!’ Nu moet Tibert doen die vaert, Die sere es droeve ende vervaert. 1045[regelnummer] Ende als hi upten wech quam, Sach hi van verre ende vernam Sente Martins voghel, ende quam ghevloghen. Doe wart hi vro, ende in hoghen, Ende riep: ‘Al heil! edel voghel! 1050[regelnummer] Kere herwaert dine vloghel, Ende vliech te miere rechter hant!’ Die voghel vlooch daer hi vant Ene haghe, daer hi in wilde liden, Ende vlooch Tibert ter luchter siden. 1055[regelnummer] Dit tekin ende dit ghemoet Dochte Tibert niet wesen goet. Hadde hi ghesien den voghel liden Scone tsiere rechter siden, So waendi hebben goet gheval; 1060[regelnummer] Nu was hi dies onthopet al. Nochtan maecte hi hem selven moet, Ende gheliet hem, alse menich doet, Bet dan hem te moede was. Dus liep hi henen sinen pas, 1065[regelnummer] Tes hi quam te Maupertuus, Ende vant Reinaert in sijn huus Allene staen, verwendelike.
[pagina 41]
Tibert sprac: ‘God, die rike, Moete u goeden avont gheven! 1070[regelnummer] Die coninc dreicht u an u leven, Ne comedi te hove niet met mi!’ Reinaert sprac: ‘Tibert, helet vri, Neve, ghi sijt mi willecome; God gheve u ere ende vrome: 1075[regelnummer] Bi Gode, ic ans u harde wale! Wat cost Reinaerde scone tale? Al seghet sine tonghe wale, Sine herte soe es binnen fel. 1080[regelnummer] Dit wert Tibert ghetoghet wel, Eer die line wert ghelesen Tende; ende met desen Sprac Reinaert: ‘Neve, ic wille dat ghi Tavont herberghe hebt met mi, 1085[regelnummer] Ende maerghen wilwi metten daghe Te hovewaert, sonder saghe. In hebbe onder allen minen maghen Niemen, Tibert, daer ic mi nu 1090[regelnummer] Bet up verlate, dan up u Hier was comen Bruun, die vraet, Hi toochde mi so fel ghelaet, Ende dochte mi so overstarc, Dat ic omme dusent marc 1095[regelnummer] Den wech met hem niet hadde bestaen: Dat sal ic met u, al sonder waen,
[pagina 42]
Maerghin metter dagheraet.’ Tibert sprac: ‘Hets beter raet, Ende het dinct mi bet ghedaen, 1100[regelnummer] Dat wi noch tavont te hove gaen, Dan wi tote maerghin beiden. Die mane scinet ander heiden Also claer alse die dach: Ic wane niemen noint ne sach 1105[regelnummer] Beteren tijt tote onser vaert.’ - ‘Neen, lieve neve, sprac Reinaert, Sulc mochte ons bi daghe ghemoeten, Hi soude ons quedden ende groeten, Die ons nemmer dade goet, 1110[regelnummer] Quame hi snachts in ons ghemoet. Herberghet tameer met mi.’ Tibert sprac: ‘Wat souden wi Eten, Reinaert, oft ic bleve?’ - ‘Daer omme sorghe ic, lieve neve. 1115[regelnummer] Hets der spisen quade tijt: Ghi moghet eten, begheerdijt, Een stic van ere honichraten, Die bequamelic es te mate; Wat sechdi, moghedi shonichs iet?’
[pagina 43]
1120[regelnummer] Tibert sprac: ‘Mi ne roekes niet. Hebdi el niet in huus? Gavedi mi ene vette muus, Daer mede lietic u ghewaert.’ - ‘Ene vette muus? sprac Reinaert, 1125[regelnummer] Soete neve, wat sechdi? Hier woont noch een pape bi, Een scure staet an sijn huus, Daer in es meneghe vette muus: Ic waense niet ghedroeghe een waghen. 1130[regelnummer] So dicke hordic den pape claghen, Dat sine driven uten huse.’ - ‘Reinaert, sijn daer so vette muse? Vergave God, waer ic nu daer!’ - ‘Tibert (seit hi) sechdi waer? 1135[regelnummer] Wildi muse?’ - ‘Oft icse wille? Reinaert, doet dies een ghestille! Ic minne muse vor allen saken. Wetti niet, dat muse smaken Bet dan enich venisoen? 1140[regelnummer] Wildi minen wille doen, Dat ghi mi leet daer si sijn, Daer mede mochti die hulde mijn Hebben, al haddi minen vader Doot, ende mijn gheslachte algader!’ 1145[regelnummer] - ‘Neve, houdi uwen spot?’
[pagina 44]
- ‘Nenic, also helpe mi God!’ - ‘Weet God, Tibert, wistic dat, Ghi soutter sijn noch tavont sat.’ - ‘Sat, Reinaert? Dat ware vele.’ 1150[regelnummer] - ‘Tibert, dat sechdi tuwen spele!’ - ‘In doe, Reinaert, bi miere wet! Haddic een muus, ende waer soe vet, In gaefse niet omme een bisant!’ - ‘Tibert, gaet met mi te hant, 1155[regelnummer] Ic leide u daer, ter selver stat, Daer icker u sal maken sat, Eer ic nemmer van u sceide!’ - ‘Jaic, Reinaert, up die gheleide Ghinghe ic met u te Mompelier.’ 1160[regelnummer] - ‘So gawi dan; wi sijn hier Al te langhe,’ sprac Reinaert. Doe so namen si up die vaert, Tibert ende sijn oom Reinaert, 1165[regelnummer] Ende liepen daer si lopen wilden, Dat si nie toghel up hilden Eer si quamen tes papen scure, Die met een erdinen mure Al omme ende omme was beloken, 1170[regelnummer] Daer Reinaert in was ghebroken Des ander daghes daer te voren, Doe die pape hadde verloren Enen hane, die hi hem nam. Hier omme was tornich ende gram 1175[regelnummer] Des papen sone Martinet, Ende hadde vor dat gat gheset
[pagina 45]
Een strec, den vos mede te vane: Dus gherne wrake hi den hane. Dit wiste Reinaert, dat felle dier, 1180[regelnummer] Ende sprac: ‘Neve Tibert, hier Crupet in dit selve gat: Ne weset traghe nochte lat; Gaet al omme ende omme gripen. Hort, hoe die muse pipen. 1185[regelnummer] Keert weder uut als ghi sijt sat: Ic sal hier bliven vor dit gat, Ende sal u hier buten beiden; Wine moghen niet tavont sceiden: Maerghin gaen wi te hovewaert. 1190[regelnummer] Siet, dat ghi niet en spaert, Gaet eten, ende laet ons keren Te miere herberghen met ere: Mijn wijf sal ons wel ontfaen.’ - ‘Willic te desen gate ingaen? 1195[regelnummer] Wat sechdi, Reinaert, eist u raet? Die papen connen vele baraet: Ic besteecse harde node.’ - ‘Owi, Tibert, twi sidi blode? Waen quam uwer herten dese wanc?’ 1200[regelnummer] Tibert scaemde hem, ende spranc Daer hi vant groot ongherec; Want eer hijt wiste was hem tstrec Omme sinen hals, harde vast. Dus hoonde Reinaert sinen gast. 1205[regelnummer] Alse Tibert gheware waert Des strecs, wart hi vervaert,
[pagina 46]
Ende spranc vort; dat strec liep toe. Tibert moeste roepen doe, Ende wroeghede hem selven, dor den noot: 1210[regelnummer] Hi makede een gheroep so groot, Met enen jamerliken ghelate, Dat Reinaert horde upter strate, Buten, daer hi allene stoet, Ende riep: ‘Vindise goet, 1215[regelnummer] Die muse, Tibert, ende vet? Wiste nu dat Martinet, Dat ghi ter taflen satet, Ende dit wiltbraet atet, Dat ghi verteert, in weet hoe, 1220[regelnummer] Hi souder u saeuse maken toe: So hovesc een cnape es Martinet. Tibert, ghi singhet inlanc so bet: Pleecht men tes coninx hove des? Vergave God, die gheweldich es, 1225[regelnummer] Dat Isengrijn daer met u ware, Die felle dief, die mordenare, In sulker bliscap als ghi sijt!’
[pagina 47]
Dus heeft Reinaert groot delijt Dor Tiberts ongheval; 1230[regelnummer] Ende Tibert stont ende gal So lude, dat Martinet ontspranc, Ende riep. ‘Ha ha, God danc! Ter goeder tijt heeft nu ghestaen Mijn strec: ic hebber met ghevaen 1235[regelnummer] Den hoenredief, na minen wane. Nu toe! gelden wi hem den hane!’ Mettesen wart hi toten viere, Ende ontstac enen stroewisc sciere, Ende wecte moeder ende vader, 1240[regelnummer] Ende die kindre allegader, Ende riep: ‘Nu toe! hi es ghevaen!’ Doe mochtemen sien porren saen Alle die in den huse waren; Selve die pape ne wilde niet sparen, 1245[regelnummer] Quam uten bedde moedernaect. Martinet, hi was gheraect Tote Tibert, ende riep: ‘Hijs hier!’ Die pape spranc an dat vier Ende ghegreep sijns wijfs rocke; 1250[regelnummer] Een offerkersse nam vrouwe Julocke Ende ontstacse metter haest. Die pape liep Tibert naest, Ende ghinken metten rocke slaen. Doe moeste Tibert daer ontfaen 1255[regelnummer] Wel meneghen slach, al in een. Die pape stont, als hem wel sceen, Al naect, ende sloech slach in slach Up Tibert, die vor hem lach.
[pagina 48]
Daer ne spaerde haer negheen. 1260[regelnummer] Martinet ghegreep een steen, Ende warp Tibert een oghe uut; Die pape stont al bloter huut, Ende hief up een groten slach. Alse Tibert dat ghesach, 1265[regelnummer] Dat hi emmer sterven soude, Doe dedi een deel als die boude, Dat dien pape verghinc te scande: Beide met claeuwen ende met tanden Dedi hem pant, alsoet wel sceen, 1270[regelnummer] Ende spranc dien pape tusschen die been, In die burse al sonder naet, Daermen dien beiaert mede slaet. Dat dinc viel neder up den vloer. Die vrouwe was serich, ende swoer 1275[regelnummer] Bi der siele van haren vader, Soe wilde wel, om algader Die offerande van enen jare, Dat niet den pape ghevallen ware Dit vernoi ende dese scame. 1280[regelnummer] Soe sprac: ‘In sleets duvels name Moeste dit strec sijn gheset! Siet, lieve sone Martinet, Dit was van uwes vader ghewande; Siet hier mijn scade ende mine scande 1285[regelnummer] Emmervort, in allen stonden. Al ghenase hi vander wonde,
[pagina 49]
Hi blivet ten soeten spele mat!’ Reinaert stont nochtoe vor tgat: Doe hi dese tale horde, 1290[regelnummer] Hi loech, dat hem bachten scorde, Ende hem crakede die taverne. Doe sprac hi te haren scerne: ‘Swighet, Julocke, soete vrouwe, Ende laet sinken desen rouwe, 1295[regelnummer] Ende laet bliven uwen toren. Wattan? al hevet u here verloren Enen vanden clippelen sinen, Al te mere so sal hi pinen. Laet bliven dese tale achter; 1300[regelnummer] Gheneset die pape, en es gheen lachter Dat hi ludet met ere clocken.’ Dus trooste Reinaert vrouwe Julocken, Die haer harde sere mesliet. Die pape ne mochte langher niet 1305[regelnummer] Ghestaen; hi viel in onmacht. Soe hieffene up met haerre cracht, Ende droechene recht te beddewaert. Hier binnen keerde Reinaert Allene ter herberghewaert, 1310[regelnummer] Ende liet Tibert sere vervaert, Ende in sorghe vander doot. Al was Tiberts sorghe groot, Doe hise alle onledich sach Over dien pape, die daer lach 1315[regelnummer] Ghewont, doe ghinc hi hem pinen,
[pagina 50]
So dat hi metten tanden sinen Die pese midden beet ontwee. Doe ne wildi letten nemmee Ende spranc weder uten gate, 1320[regelnummer] Ende dede hem uptie rechte strate, Die tes coninxwaert ghelach. Eer hi daer quam so waest dach, Ende die sonne begonste risen. In eens arems siecs wise 1325[regelnummer] Quam Tibert in thof gheronnen, Die tes papen hadde ghewonnen Dat hi langhe claghen mach. Alse die coninc dit versach, Dat hi hadde dat oghe verloren, 1330[regelnummer] Doe mochte men vreselike horen Dreighen den dief Reinaert. Die coninc doe niet langher ne spaert, Hine riep sine baroene te rade, Ende vraechde, wat hi best dade 1335[regelnummer] Jeghen Reinaerts overdaet? Doe wart ghindre menich raet, Hoe men te reden brochte, Die dese overdaet wrochte. Doe sprac Grimbert die das, 1340[regelnummer] Die Reinaerts broeder sone was: ‘Ghi heren, ghi hebt meneghen raet; Al ware mijn oom noch also quaet, Sal men vri recht vort draghen, Men salne drie waerve daghen,
[pagina 51]
1345[regelnummer] Also men doet een vrien man; Ende en comt hi niet dan, So es hi sculdech alre dinc, Daer af hi vor den coninc Van desen heren es beclaghet.’ 1350[regelnummer] - ‘Wie wildi, Grimbert, datten daghet? Sprac die coninc, wie es hier Die sijn oghe, ofte sijn lier Wille setten in avonture Omme ene felle creature? 1355[regelnummer] Ic wane, hier niemen nes so sot.’ Grimbert sprac: ‘Selp mi God! Siet mi hier, ic bem so coene, Dat ic wel dar bestaen te doene Dese bodscap, ghebiedijt.’ 1360[regelnummer] - ‘Grimbert, gaet, ende sijt Vroet, ende wacht u jeghen mesval!’ Hi sprac: ‘Coninc here, ic sal.’ Dus gaet Grimbert te Maupertuus. Als hire quam, vant hi in huus 1365[regelnummer] Sinen oom, ende vrouwe Ermelinen, Die bi haren welpekinen Laghen in die haghedochte; Ende teerst dat Grimbert mochte Groete hi sijn oom, ende siere moien. 1370[regelnummer] Hi sprac: ‘En sal u niet vernoien Des onrechts, daer ghi in sijt? Dinket u noch niet wesen tijt, Dat ghi trect, oom Reinaert,
[pagina 52]
Tote des coninx hovewaert, 1375[regelnummer] Daer ghi wel sere sijt beclaghet Ghi sijt drie waerve ghedaghet. Vermerredi maerghin den dach, So sorghic, dat u ne mach Neghene ghenade mee ghescien. 1380[regelnummer] Ghi sult ten derden daghe sien U casteel bestormen, Maupertuus; Ghi sult gherecht sien vor u huus Ene galghe ofte een rat. Over waer segghic u dat, 1385[regelnummer] Beide u kindre ende u wijf Sullen verliesen haren lijf, Lachterlike, al sonder waen; Ghine moghet selve niet ontgaen. Daer omme es u die beste raet, 1390[regelnummer] Dat ghi met mi te hove gaet: Hets messelic, hoet ghevallen mach. U es dicke up enen dach Vremder avonture ghevallen, Dat ghi noch quite van hem allen 1395[regelnummer] Met des coninx orlove Nochtan sciet uten hove.’ Reinaert seide: ‘Ghi secht waer. Nochtan, Grimbert, come ic daer, Onder des coninx ghesinde, 1400[regelnummer] Dat ic binden hove vinde, Es up mi verbolghen al; Quame ic dane, het ware gheval. Nochtan dinct mi beter wesen
[pagina 53]
(Ghenese oft ic mach ghenesen,) 1405[regelnummer] Dat ic met u te hove vare, Dan het al verloren ware, Casteel, kindre ende wijf, Ende daer toe mijns selves lijf. In mach den coninc niet ontgaen; 1410[regelnummer] Alse ghi wilt, so willic gaen. Hort, vrouwe Hermeline, Ic bevele u die kindre mine, Dat ghire wale pleghet nu: Vor allen dandren bevelic u 1415[regelnummer] Minen sone Reinaerdine: Hem staen wel die gaerdeline An sijn muulkijn over al: Ic hope, dat hi mi slachten sal. Hier es Rosseel, een scone dief, 1420[regelnummer] Die hebbic nochtan alse lief, Als iemen sine kindre doet; Al eist, dat ic nu henen moet, Ic salt mi nemen harde na, Up dat ic mach, dat ic ontga. 1425[regelnummer] Grimbert, neve, God moet u lonen.’ Met hoofscen worden ende met sconen Nam Reinaert an den sinen orlof, Ende rumede sijns selves hof. Ai hoe droeve bleef vrouwe Hermeline, 1430[regelnummer] Ende hare clene welpekine, Doe Reinaert sciet uut Maupertuus, Ende hi hof liet ende huus Aldus omberaden staen!
[pagina 54]
Nu horet, wat hi heeft ghedaen. 1435[regelnummer] Teerst dat hi quam ander heiden, Hi sprac te Grimbert, ende seide: ‘Grimbert, scone wel soete neve, Van sorghe suchtic ende beve. Lieve neve, ic wille gaen 1440[regelnummer] (Nu hort mine redene saen,) Te biechte hier te di: Hier nes ander pape bi. Hebbic mine biechte ghedaen, Hoe so die saken mijn vergaen, 1445[regelnummer] Mine siele sal te claerre wesen.’ Grimbert antworde na desen: ‘Oom, wildi te biechte gaen, So moetti dan verloven saen Alle diefte ende allen roof; 1450[regelnummer] Oft en diet u niet een loof!’ - ‘Dat wetic wel, sprac Reinaert, Grimbert, nu hort haerwaert, Ende vandet mi gheraden; Siet, ic come u te ghenade, 1455[regelnummer] Van algader miere mesdaet: Nu hort, Grimbert, ende verstaet: Confiteor pater, mater, Dat ic den otter ende den cater Ende allen dieren hebbe mesdaen; 1460[regelnummer] Daer af willic mi in biechte dwaen.’ Grimbert sprac: ‘Oom, walschedi?
[pagina 55]
Oft ghi wilt, sprect jeghen mi In Dietsche, dat ict mach verstaen.’ Doe sprac Reinaert: ‘Ic hebbe mesdaen 1465[regelnummer] Jeghen allen dieren, die nu leven; Bidt Gode, dat hijt mi vergheve! Ic dede minen oom Brunen Al bloedich maken sine crune. Tibert dede ic muse vaen 1470[regelnummer] (Daer ickene sere dede slaen,) Tes papen, daer hi spranc int strec. Ic hebbe ghedaen groot ongherec Cantecleer, ende sinen kindren, Waren si meerre ofte mindre, 1475[regelnummer] Dicke makedicse los: Dor recht beclaghet hi den vos. Die coninc en es mi niet ontgaen; Ic hebbe hem toren ooc ghedaen, Ende mesprijs der coninghinne, 1480[regelnummer] Dat si spade sullen verwinnen Also vele ere van mi. Ooc hebbic, dat segghic di, Grimbert, liede mee bedroghen, Dan ic di soude ghesegghen moghen. 1485[regelnummer] Ende Isengrijn, dat verstaet,
[pagina 56]
Hiet ic oom, dor baraet; Ic maecten monc ter Elmare: Dat wi beide begheven waren, Dat wart hem al te siere pine. 1490[regelnummer] Ic dede hem an dien clockelinen Binden beide sine voete: Dat luden wart hem doe so soete, Dat hijt emmer wilde leren: Dat verghinc hem tonnere: 1495[regelnummer] Want hi luudde so utermaten, Dat alle die ghinghen bi der strate, Ende waren binder Elmare, Waenden dat die duvel ware, Ende liepen daer si luden horden. 1500[regelnummer] Eer hi doe conste in corten worden Ghespreken: ‘Ic wille mi begheven,’ Hadsi hem na ghenomen tleven. Sint dedic hem die crune gheven: Hem machs ghedinken al sijn leven, 1505[regelnummer] Dat wetic wel over waer. Ic dede hem bernen af dat haer, So dat hem die swaerde cramp. Sint dedic hem meerren scamp Upt ijs, daer icken leerde visscen, 1510[regelnummer] Daer hi niene conste ontwisscen: Hi ontfinker meneghen slach. Sint leiddicken up enen dach
[pagina 57]
Tote des papen van ...blois. In al dat lant van Vermendois 1515[regelnummer] Sone woonde gheen pape riker. Die selve pape hadde enen spiker, Daer menich vet bake in lach; Des haddic dicke goet ghelach. Onder dien spiker haddic een gat 1520[regelnummer] Verhohenlike ghemaect: in dat Dedic Isengrijn incrupen; Daer vant hi rentvleesc in cupen, Ende baken hanghende vele. Daer dedi dor sine kele 1525[regelnummer] So vele gheliden utermaten, Als hi weder uten gate Waende keren, uter noot, Hem was die lede buuc so groot, Dat hi beclaghede sijn ghewin. 1530[regelnummer] Daer hi was comen hongherich in, Ne condi sat niet comen uut. Ic liep, ic maecte groot gheluut Int dorp, ende maecte groot gherochte; Nu hort, wat ic daer toebrochte. 1535[regelnummer] Ic liep al daer die pape sat Te siere taflen ende at.
[pagina 58]
Die pape hadde een cappoen: Dat was dat alrebeste hoen Dat men in al dat lant vant: 1540[regelnummer] Hi was ghewent al toter hant. Dien prandic in minen mont Vor die tafle, daer hi stont, Al daert die pape toesach. Doe riep die pape: ‘Nu vanc! slach! 1545[regelnummer] Helpe, wie sach dit wonder nie? Die vos comt, daer ic toesie, Ende rooft mi in mijns selves huus; So helpe mi sancta spiritus! Te wers hem, dat hire quam!’ 1550[regelnummer] Dat tafelmes hi upnam, Ende stac die tafle, dat soe vlooch Verre boven mi harde hooch, In middewaerde upten vloer. Hi vloecte sere ende swoer, 1555[regelnummer] Ende riep lude: ‘Slach ende va!’ Ende ic vore, ende hi na. Sijn tafelmes haddi verheven, Ende brochte mi ghedreven Up Isengrijn, daer hi stont: 1560[regelnummer] Ic hadde dat hoen in minen mont, Dat harde groot was ende swaer; Dat so moestic laten daer, Wast mi leet ofte lief. Doe riep die pape: ‘Ai, here dief, 1565[regelnummer] Ghi moet den roof laten!’
[pagina 59]
Ende ic ghinc miere strate Dane, daer ic wesen woude. Alse die pape upheffen soude Dat hoen, sach hi Isengrine. 1570[regelnummer] Doe naecte hem ene grote pine; Hi warpene int oghe metten messe. Den pape volgheden si sesse, Die alle met groten staven quamen: Ende als si Isengrijn vernamen 1575[regelnummer] Doe maecten si een groot gheluut, Ende die ghebure quamen uut, Ende maecten grote niemare Manlic andren, dat daer ware In spapen spiker een wulf ghevaen, 1580[regelnummer] Die hem selven hadde ghedaen Bi den buke in dat gat. Als die ghebure ghevreischten dat, Liepen si dat wonder bescouwen. Aldaer wart Isengrijn teblouwen, 1585[regelnummer] So dat hem ghinc al uten spele; Want hi ontfinker harde vele Groter slaghe, ende groter worpe. Daer quamen die kindre vanden dorpe, Ende verbonden hem die oghen: 1590[regelnummer] Het stont hem so, hi moest ghedoghen. So sere sloechsi ende staken, Dat sine uten gate traken, (Doe ghedoghedi vele onghevals) Ende bonden hem an sinen hals
[pagina 60]
1595[regelnummer] Enen steen, ende lieten gaen, Ende lietene dien honden saen, Diene ghinghen bassen ende jaghen. Ooc diende men hem met groten slaghen So langhe, dat hi ghelove was. 1600[regelnummer] Doe viel hi neder up dat gras Oft hi ware al steendoot. Doe was dier kindre bliscap groot. Ghindre was grote niemare. Si leidene up ene bare, 1605[regelnummer] Ende droeghene met groten ghehuke Over stene ende over struke. Buten dorpe, in ene gracht, Bleef hi ligghende al dien nacht: Inne weet hoe hi dane voer. 1610[regelnummer] Sint verwarvic, dat hi mi swoer Sine hulde een jaer al omtrent. Dat dede hi up sulc convent, Dat icken soude maken hoenre sat. Doe leiddicken in ene stat, 1615[regelnummer] Daer ic hem dede te verstane, Datter hinnen ende een hane In een groot huus, an ere strate, Up enen haenbalke saten. Recht ere valdore bi, 1620[regelnummer] Daer dedic Isengrijn bi mi
[pagina 61]
Up dat huus clemmen boven: Ic seide, ic wilde hem gheloven, Wildi crupen in die valdore, Dat hire soude vinden vore 1625[regelnummer] Van vetten hoenren sijn ghevoech. Ter valdore ghinc hi ende loech, Ende croop daer in met vare, Ende began tasten harentare. Hi taste, ende als hi niet en vant 1630[regelnummer] Sprac hi: ‘Neve, hets hier bewant Te sorghe: ic ne vinder niet.’ Ic sprac: ‘Oom, wats ghesciet, Cruupter een lettel bet in: Men moet wel pinen omme ghewin; 1635[regelnummer] Ic hebse wech, diere saten vore.’ Dus so liet hi hem verdoren, Dat hi die hoenre te verre sochte. Ic sach, dat icken honen mochte, Ende hoonden so, dat hi voer 1640[regelnummer] Vant dac boven upten vloer, Ende gaf enen groten val, Dat si ontspronghen overal, Die daer in den huse sliepen. Die bi den viere laghen, si riepen 1645[regelnummer] Dat ware in huus, sine wisten wat, Ghevallen dor dat viwergat.
[pagina 62]
Si worden up, ende ontstaken lecht: Doe sine daer saghen, echt Wart hi ghewont toter doot. 1650[regelnummer] Ic hebben brocht in menegher noot, Meer dan ic ghesegghen mochte. Nochtan, al dat ic nie ghewrochte Jeghen hem, so ne roeke ic niet So sere, als dat ic verriet 1655[regelnummer] Vrouwe Hersinde, sijn scone wijf, Die hi liever dan sijns selfs lijf Hadde: God moet mi vergheven! Haer dedic, dat mi liever bleven Ware te doene, dant es ghedaen.’ 1660[regelnummer] Grimbert sprac: ‘Oft ghi wilt gaen Claerlike te biechte tote mi, Ende sijn van uwen sonden vri, So suldi spreken ombedect. In weet, werwaert ghi dit trect: 1665[regelnummer] ‘Ic hebbe jeghen sijn wijf mesdaen.’ Oom, dat en can ic niet verstaen, Waer ghi dese tale keert.’ Reinaert sprac: ‘Neve Grimbeert, Ware dat hoofschede groot, 1670[regelnummer] Oft ic hadde gheseit al bloot: Ic hebbe gheslapen bi miere moien? Ghi sijt mijn maech, u souts vernoien, Seidic eneghe dorperheit.
[pagina 63]
Grimbert, nu hebbic gheseit 1675[regelnummer] Al dat mi mach ghedinken nu: Geeft mi aflaet, biddic u, Ende settet mi dat u dinct goet.’ Grimbert was wijs ende vroet: Hi brac een rijs van ere haghe, 1680[regelnummer] Ende gaffer hem mede xl slaghe Over alle sine mesdade. Daerna, in gherechten rade, Riet hi hem goet te wesene, Te wakene, ende te lesene, 1685[regelnummer] Te vastene, ende te vierne, Ende te weghe waert te stierne Die hi buten weghe saghe: Ende hi vort alle sine daghe Bescedenlike hem soude gheneren. 1690[regelnummer] Hierna so dedi hem versweren Beide roven ende stelen. Nu moet hi siere siele telen,
[pagina 64]
Reinaert, bi Grimberts rade, Ende ghinc te hove, up ghenade. 1695[regelnummer] Nu es die biechte daer ghedaen. Die heren hebben den wech bestaen Tote des conincs hovewaert. Nu was, buter rechter vaert, Die si te gane hadden begonnen, 1700[regelnummer] Een prioreit van swarten nonnen, Daer meneghe gans ende menich hoen, Meneghe hinne, menich cappoen, Plaghen te wedene, buten mure. Dit wiste die felle creature, 1705[regelnummer] Die onghetrouwe Reinaert, Ende sprac: ‘Te ghenen hovewaert So leghet onse rechte strate.’ Met dusdanen barate Leidde hi Grimbert bi der scure, 1710[regelnummer] Daer die hoenre buten mure Ghinghen weden harentare. Der hoenre wart Reinaert gheware: Sine oghen begonsten omme te gane. Buten den andren ghinc een hane, 1715[regelnummer] Die harde vet was ende jonc: Daerna gaf Reinaert enen spronc, So dat dien hane die plume stoven. Grimbert sprac: ‘Ghi dinct mi doven, Onsalich man, wat wildi doen? 1720[regelnummer] Wildi noch om een hoen In alle die grote sonden slaen, Daer ghi te biechte af sijt ghegaen?
[pagina 65]
Dat moet u wel sere rouwen!’ Reinaert sprac: ‘Bi rechter trouwe, 1725[regelnummer] Ic hads vergheten, lieve neve; Bit Gode, dat hijt mi vergheve. Het ne ghesciet mi nemmermeer.’ Doe daden si enen wederkeer Over ene smale brugghe. 1730[regelnummer] Hoe dicke sach Reinaert achter rugghe Weder, daer die hoenre ghinghen! Hine conste hem niet bedwinghen, Hine moeste siere seden pleghen: Hadde men hem thooft af ghesleghen, 1735[regelnummer] Het ware ten hoenrenwaert ghevloghen, Also verre alst hadde ghemoghen. Grimbert sach dit ghelaet Ende seide: ‘Onreine vraet, Dat u dat oghe so omme gaet!’ 1740[regelnummer] Reinaert andworde: ‘Ghi doet quaet, Dat ghi mine herte so becoort, Ende mine bede dus verstoort: Laet mi doch lesen een pater nooster, Der hoenre sielen vanden clooster, 1745[regelnummer] Ende den gansen te ghenade, Die ic dicke hebbe verraden, Die ic desen heleghen nonnen Met miere list hebbe af ghewonnen.’ Grimbert balch, newaer Reinaert 1750[regelnummer] Hadde emmer doghen achterwaert, Tes si quamen ter rechter strate.
[pagina 66]
Doe began hem droeve ghelaten, Ende harde sere beefde Reinaert, Dat si keerden te hove waert, 1755[regelnummer] Daer hi waende sere mesraken. Doe hi began den hove naken, Ende in sconinx hof was vernomen, Dat Reinaert ware te hove comen, Met Grimbert den das, 1760[regelnummer] Ic wane daer niemen was So aerm, no van so cranken maghen, Hine gherede hem up een claghen:
[pagina 67]
Dit was al jeghen Reinaerde. Nochtan dedi als donvervaerde, 1765[regelnummer] Hoe so hem te moede was; Ende sprac te Grimbeert den das: ‘Leidet ons die hoochste strate!’ Reinaert ghinc in dien ghelate, Ende in al so bouden ghebare, 1770[regelnummer] Oft hi sconinx sone ware, Ende hi niet en hadde mesdaen. Boudelike ghinc hi staen Vor Nobele, dien coninc, Ende sprac: ‘God, die alle dinc 1775[regelnummer] Gheboot, hi gheve u, coninc here, Langhe bliscap ende ere. Ic groet u, coninc, ende hebbes recht: En hadde nie coninc enen cnecht So ghetrouwe jeghen hem, 1780[regelnummer] Als ic oit was ende bem: Dat es dicke worden anscijn: Nochtan die sulke, die hier sijn, Souden mi herde gherne roven Uwer hulde, wildi hem gheloven; 1785[regelnummer] Maer neen ghi niet; God moet u lonen! Het ne betaemt niet der crone,
[pagina 68]
Dat soe den scalken ende den fellen Te lichte ghelove dat si vertellen. Nochtan willics Gode claghen: 1790[regelnummer] Dier es te vele in onsen daghen, Der scalke, die wroeghen connen, Die die vorder hant hebben ghewonnen Over al, in riken hoven, Dien sal men niet gheloven: 1795[regelnummer] Die scalcheit es hem binnen gheboren; Dat si den goeden beraden toren, Dat wreke God up haer leven, Ende moete hem ewelike gheven Al sulken loon, als si sijn waert!’ 1800[regelnummer] Die coninc sprac: ‘Owi Reinaert, Owi Reinaert, onreine quaet, Wat condi al scone ghelaet! Dat en can u ghehelpen niet een caf. Nu comt uwes smekens af: 1805[regelnummer] In werde bi smekene niet u vrient. Hets waer, ghi sout mi hebben ghedient Van ere sake in den woude,
[pagina 69]
Daer ghi qualic in hebt ghehouden Die vrede, die ic hadde ghesworen.’ 1810[regelnummer] - ‘Owi, wat hebbic al verloren!’ Riep Canticleer, die daer stont. Die coninc sprac: ‘Hout uwen mont, Here Canticleer, nu laet mi spreken: Laet mi antworden sinen treken. 1815[regelnummer] Ai, here dief, Reinaert, Dat ghi mi lief hebt ende waert, Dat hebdi, sonder uwe pine, Minen boden laten scinen, Aerm man Tibert, here Brunen, 1820[regelnummer] Dien noch bloedich es die crune! Ic ne sal u niet vele scelden: Ic waent u kele sal ontghelden Noch heden, al up ene wile.’ - ‘Nomine Patrum, Christum File! 1825[regelnummer] Sprac Reinaert, oft mijn here Brunen Noch al bloedich es die crune, Was hi teblouwen, oft versproken, Waer hi goet, het ware ghewroken, Eer hi noint vlo int water.
[pagina 70]
1830[regelnummer] Banderside Tibert die cater, Dien ic herberghede ende ontfinc, Oft hi ute om stelen ghinc Tes papen, sonder minen raet, Ende hem die pape dede quaet, 1835[regelnummer] Bi Gode, soudic dat ontghelden, So mochtic mijn gheluc wel scelden!’ Vort sprac Reinaert: ‘Coninc lioen, Wien twifelt des, ghine moghet doen Dat ghi ghebiet over mi? 1840[regelnummer] Hoe goet mine sake si, Ghi moghet mi vromen ende scaden; Wildi mi sieden, ofte braden, Ofte hanghen, ofte blenden, Ic ne mach u niet ontwenden; 1845[regelnummer] Alle diere sijn in u bedwanc. Ghi sijt groot, ende ic bem cranc; Mine hulp es clene, ende duwe groot: Bi Gode, al sloeghedi mi doot, Dat ware ene cranke wrake; 1850[regelnummer] Lichte men daer ave hilde sprake.’
[pagina 71]
Doe spranc up Belijn, die ram, Ende sine hie, die met hem quam, Dat was dame Hawi: Belijn sprac: ‘Gawi 1855[regelnummer] Alle vort met onser claghe!’ Brune spranc up, met sinen maghen, Ende Tibeert die felle, Ende Isengrijn sijn gheselle, Forcondet dat everswijn, 1860[regelnummer] Ende die raven Tiecelijn, Pancer die bever, ooc Bruneel, Dat watervar, dat butseel, Ende dat eencoren, here Rosseel, 1865[regelnummer] Dieweline, die vrouwe fine, Cantecleer ende die kindre sine, Makende groten vederslach, Dat foret, Clenebejach, Liepen alle in dese scare:
[pagina 72]
1870[regelnummer] Alle dese ghinghen openbare Vor haren here, den coninc, staen, Ende daden Reinaert vaen. Nu ghinct ghindre up een plaidieren. Nie horde man van dieren 1875[regelnummer] So scone tale als nu es hier Tusscen Reinaerde ende dandre dier; Vort bringhen dat men seide daer, Het ware mi pijnlic ende swaer; Daer omme corte ic u die wort. 1880[regelnummer] Die beste reden ghinghen vort. Die claghen, die die diere ontbonden, Proefden si met orconden, Als si sculdich waren te doene. Die coninc dreef die hoghe baroene 1885[regelnummer] Te vonnesse, van Reinaerts sake. Doe wijstsi, dat men soude maken Ene galghe, sterc ende vast, Ende men Reinaert, den fellen gast, Daer an hinghe, bi siere kele. 1890[regelnummer] Nu gaet Reinaerde al uten spele. Doe Reinaert verordeelt was, Orlof nam Grimbert die das, Met Reinaerts naesten maghen: Sine consten niet verdraghen, 1895[regelnummer] No sine consten niet ghedoghen,
[pagina 73]
Dat men Reinaert vor haren oghen Soude hanghen alse enen dief. Nochtan wast hem somen lief. Die conic, die was harde vroet, 1900[regelnummer] Doe hi mercte ende verstoet, Dat so menich jonghelinc Met Grimbert uten hove ghinc, Die Reinaerde na bestoet, Doe peinsdi in sinen moet: 1905[regelnummer] Hier mach in lopen ander raet. Al es Reinaert selve quaet, Hi hevet meneghen goeden maech. Doe sprac hi: ‘Twi sidi traech, Isengrijn ende here Bruun? 1910[regelnummer] Reinaerde es cont menich tuun, Ende hets den avonde bi; Hier es Reinaert, ontsprinct hi, Comt hi iii voete uter noot, Sine list soe es so groot, 1915[regelnummer] Ende hi weet so meneghen keer, Hine wert ghevanghen saermeer. Salmen hanghen, twine doet ment dan? Eer men nu ghereden can Ene galge, so eist nacht.’ 1920[regelnummer] Isengrijn was wel bedacht, Ende sprac: ‘Hier es een galghe bi.’ Ende met dien worde versuchte hi. Doe sprac die cater, here Tibeert:
[pagina 74]
‘Here Isengrijn, u es verseert 1925[regelnummer] U herte, in wancans u niet; Nochtan Reinaert di tal beriet, Ende selve mede ghinc, Daermen u twee broeders hinc, Rume ende Widelanke. 1930[regelnummer] Hets tijt, wildijs hem danken. Waerdi goet, het ware ghedaen; Hine ware niet noch onverdaen.’ Isengrijn sprac tote Tibeert: ‘Wat ghi ons al gader leert! 1935[regelnummer] Ne ghebrake ons niet een strop, Langhe heden wiste sijn crop Wat sijn achterende mochte weghen.’ Reinaert, die langhe hadde ghesweghen, Sprac: ‘Ghi heren, cort mine pine. 1940[regelnummer] Tibert heeft ene vaste line, Die hi bejaghede an sine kele Daer hi vernois hadde vele, Int huus daer hi den pape beet, Die vor hem stont al sonder cleet. 1945 Here Isengrijn, nu maect u vore! En sidi niet daertoe vercoren, Ende ghi Brune, dat ghi sult doden Reinaert, uwen neve, den fellen roden?’
[pagina 75]
Doe sprac hi ten coninc saen; 1950[regelnummer] ‘Doet Tibert mede gaen; Hi mach clemmen, hi mach die line Updraghen, sonder uwe pine. Tibert, gaet, ende maect ghereet! Dat ghi iet let, dats mi leet.’ 1955[regelnummer] Doe sprac Isengrijn tote Brunen: ‘So helpe mi die cloostercrune, Die boven up mijn hoofd staet! In horde nie so goeden raet, Alse Reinaert selve ghevet hier. 1960[regelnummer] Hem langhet omme cloosterbier: Nu gawi ende bruwen hem!’ Brune sprac: ‘Neve Tibert, nem Die line; du sels mede lopen. Reinaert hi sal nu becopen, 1965[regelnummer] Mijn scone liere, ende dijn oghe! Gawi, ende hanghene so hoghe Dats lachter hebben al sine vrient!’ - ‘Gawi, hi hevets wel verdient,’ Sprac Tibert, ende nam die line, 1970[regelnummer] ‘Inne dede nie so lieve pine.’ Nu waren die drie heren ghereet.
[pagina 76]
Dats Isengrijn ende Tibeert Ende her Bruun, die hadde gheleert 1975[regelnummer] Honich stelen tsiere scade. Isengrijn was so beraden, Eer hi vanden hove sciet, Hine wilde des laten niet, Hine vermaende nichten ende neven, 1980[regelnummer] Ende alle die binden hove bleven, Beide ghebure ende gaste, Dat si Reinaert hilden vaste. Vrouwe Hersinde sinen wive Beval hi, bi haren live, 1985[regelnummer] Dat soe stonde bi Reinaerde, Ende soene name biden baerde, Ende van hem niet ne sciede, No dor goet, no dor miede, No dor niede, no dor noot, 1990[regelnummer] No dor sorghe vander doot. Reinaert antworde in corten worden, Dat alle die daer waren horden: ‘Here Isengrijn, half ghenade! Al ware u lief mijn grote scade, 1995[regelnummer] Ende al brincti mi in vernoie,
[pagina 77]
Ic weet wel, soude miere moien, Te rechte ghedinken ouder daet, Soene dade mi nemmer quaet. Her Isengrijn, soete oom, 2000[regelnummer] Ghi nemt uwes neven cranken goom, Ende here Brune ende here Tibeert, Dat ghi mi dus hebt onneert. Ghi drie ghi hebbet ghedaen al, Dat men mi ontliven sal. 2005[regelnummer] Daer toe hebdi ghemaket, Dat so wie mi ghenaket, Sceldet mi dief, oft hevet leet. Daer omme moetti, God weet, Geonneert werden alle drie, 2010[regelnummer] Ghine haest, dat ghescie Al dat ghi begheert te doene. Mi es die herte noch also coene: Ic dar wel sterven ene warf. Ne wart mijn vader, doe hi starf, 2015[regelnummer] Van allen sinen sonden vri? Gaet, ghereet die galghe hier bi: Een twint mi langher niet ne spaert (Oft varen moetti hinderwaert) Alle uwe voete ende uwe been!’ 2020[regelnummer] Doe sprac Isengrijn: ‘Ameen! Amen, ende hinderwaert Moet hi varen, die langher spaert!’
[pagina 78]
Tibert sprac: ‘Nu haestewi!’ Ende met dien worden spronghen si. 2025[regelnummer] Ende liepen vort harde blide, Ende pijnden hem te stride Te springhene over meneghen tuun, Isengrijn ende here Bruun. Tibert volghede hem naer: 2030[regelnummer] Hem was die voet een lettel swaer Vander linen, die hi droech; Nochtan was hi rasch ghenoech: Dat dede hem al die goede wille. Reinaert stont ende sweech al stille, 2035[regelnummer] Ende sach sine viande lopen, Die hem dat strec an waenden cnopen. - ‘Maer het sal bliven,’ sprac Reinaert, Die stoet ende scouwede derwaert Hoe si springhen ende keren. 2040[regelnummer] Hi peinsde. ‘Deus, wat joncheren! Nu laetste springhen ende lopen: Levic, si sullent noch becopen, Hare overdaet ende hare scampie, Mine ghebreke reinaerdie; 2045[regelnummer] Nochtanne sijn si mi Liever verre danne bi, Die ghene die ic meest ontsach. Nu willic proeven, dat ic mach Te hove bringhen een baraet, 2050[regelnummer] Dat ic, vor die dagheraet,
[pagina 79]
In groter sorghe vant te nacht. Hevet mine list sulke cracht Als ic noch hope dat soe doet, Al es hi listich ende vroet, 2055[regelnummer] Ic wane den coninc noch verdoren.’ Die coninc dede blasen enen horen, Ende hiet Reinaert uutwaert leden Reinaert sprac: ‘Laet teerst ghereden Die galghe, daer ic an hanghen sal; 2060[regelnummer] Ende daer binnen so salic al Den volke mine biechte conden, In verlanesse van minen sonden. Hets beter, dat al tfolc verstaet Mine diefte ende mine ondaet, 2065[regelnummer] Dan si namaels eneghen man Mine overdaet teghen an.’ Die coninc sprac: ‘Nu segghet dan!’ Reinaert stont als een droeve man, Ende sach al omme, harentare. 2070[regelnummer] Dus so sprac hi al openbare: ‘Helpe, seit hi, Dominus! Nu nes hier niemen in dit huus, No vrient no viant, ic ne bem Een deel mesdadich jeghen hem. 2075[regelnummer] Nochtan, horet alle, ghi heren: Laet u wisen ende leren, Hoe ic Reinaert, aerminc, Eerst die boosheit anevinc. In allen tiden, spade ende vroe,
[pagina 80]
2080[regelnummer] Was ic een hovesc kint nochtoe. Doe men mi spaende vander mammen, Ghinc ic spelen metten lammen, Dor te horne dat ghebleet; So langhe, dat ic een verbeet: 2085[regelnummer] Ten eersten lapedic dat bloet: Het smaecte so wel, het was so goet, Dat ic dat vleesc mede ontgan. Daer leerdic leckernie an So vele, dat ic ghinc ten gheten 2090[regelnummer] Int wout, daer icse horde bleten: Daer verbetic hoekine twee. So dedic derdes daghes mee, Ende ic wart bouder ende coener, Ende verbeet haenden ende hoener, 2095[regelnummer] Ende gansen, daer icse vant. Doe mi bloedich wart mijn tant, Was ic so fel ende so wreet, Dat ic suver up verbeet Al dat ic vant, ende wat mi dochte 2100[regelnummer] Dat mi bequam, ende ic vermochte. Daer na quam ic ende Isengrijn, Te wintre in enen couden rijm,
[pagina 81]
Bi Besele onder enen boom: Hi rekende hi ware mijn oom, 2105[regelnummer] Ende began ene sibbe tellen. Aldaer worden wi ghesellen. Dat mach mi te rechte rouwen! Daer gheloofden wi, bi trouwe, Recht gheselscap manlic andren. 2110[regelnummer] Doe begonsten wi te gader wandren. Hi stal tgrote, ende ic dat clene: Dat wi bejaechden wart ghemene; Ende als wi delen souden doe, Ic was in hoghen ende vro 2115[regelnummer] Mochtic mijn deel hebben half. Alse Isengrijn bejaghede een calf Oft een weder, oft een ram, So grongierdi, ende maecte hem gram, Ende toochde mi ghelaet, 2120[regelnummer] Dat so suur was ende quaet, Dat hi mi van hem verdreef, Ende hem mijn deel al gader bleef; Nochtan achtic niet van dien. So menich warve hebbic versien, 2125[regelnummer] Alse wi een grote proie lagheden, Die ic ende mijn oom bejagheden, Enen osse, oft enen bake, So ghinc hi sitten met ghemake Met sinen wive, vrouwe Harsinde,
[pagina 82]
2130[regelnummer] Ende met sinen vii kindren; Sone mocht ic cume dene hebben Vanden alreminsten rebben, Die sine kindre en wouden cnaghen. Dus nauwe hebbic mi bedraghen. 2135[regelnummer] Nochtan dat was mi lettel noot; Ne waer dat mijn sin so groot Die lieve droech te minen oom, Die mijns nemet cranken goom, Ic hadde wel ghewonnen tetene. 2140[regelnummer] Coninc, dit doe ic u te wetene: Ic hebbe noch selver ende gout, Dat al es in miere ghewout, So vele, dat cume een waghen Te vii werven soude ghedraghen.’ 2145[regelnummer] Alse die coninc dit verhorde, Gaf hi Reinaerde selke andworde: ‘Reinaert, waen quam u dese scat? Reinaert andworde: ‘Ic segghe u dat, Wildijt weten, alse ict weet: 2150[regelnummer] No dor lief, no dor leet
[pagina 83]
Sone salt danne bliven verholen. Coninc, die scat was bestolen: Ne waer hi ooc ghestolen niet, Daer ware die mort bi ghesciet 2155[regelnummer] Ane u lijf, in rechter trouwe, Dat uwen vrienden mochte rouwen.’ Die coninghinne wart vervaert Ende sprac: ‘Owi, Reinaert! Owi, Reinaert! owi! owi! 2160[regelnummer] Owi, Reinaert, wat sechdi? Ic mane u bi der selver vaert, Dat ghi ons secht, Reinaert, Die u siele varen sal, Dat ghi ons secht die waerheit al 2165[regelnummer] Openbare, ende bringhet vort: Oft ghi weet van enegher mort, Oft enen mordeliken raet, Die jeghen minen here gaet, Dat laet hier openbare horen!’ 2170[regelnummer] Nu hort, hoe Reinaert sal verdoren Den coninc entie coninghinne, Ende hi bewerven sal met sinne Des coninx vrientscap ende hulde; Ende hoe hi buten haerre sculde 2175[regelnummer] Brune en Isengrijn bede Up hief in groten ongherede, Ende in veten ende in ongheval Jeghen den coninc bringhen sal. Dien heren, die nu waren so fier, 2180[regelnummer] Dat si Reinaerde waenden bier
[pagina 84]
Te sinen lachter hebben ghebrouwen, Ic wane wel, in rechter trouwe, Dat hi sal weder mede blanden, Dien si drinken sullen met scande. 2185[regelnummer] In enen ghelate van droeven sinne Sprac Reinaert: ‘Edele coninghinne, Al haddi mi nu niet ghemaent, Ic bem een die sterven waent: In laet niet ligghen up mine siele; 2190[regelnummer] Ende waert so, dat mi gheviele, Mi stonder omme in der helle te sine, Daer torment es ende pine. Indien dat die coninc milde Een ghestille maken wilde, 2195[regelnummer] Ic soude segghen, met ghenade, Hoe jammerlike hi was verraden, Te mordene van sinen lieden. Nochtan, diet alre meest berieden, Sijn som van minen liefsten maghen, 2200[regelnummer] Die ic node soude bedraghen, Ne daet die sorghe vander helle, Daer men seit, dat si in quellen, Die hier sterven, ende mort Weten, sine brincse vort.’ 2205[regelnummer] Dien coninc wart die herte swaer, Ende sprac: ‘Reinaert, sechstu mi waer! - ‘Waer? sprac Reinaert, vraechdi des?
[pagina 85]
Jane weet ghi niet hoet met mi es? Ne bewaent niet, edel coninc, 2210[regelnummer] Al bem ic een aerminc, Hoe mochtic sulke mort ghetemen? Waendi, dat ic wille nemen Ene loghene uptie langhe vaert? In trouwe neenic,’ sprac Reinaert. 2215[regelnummer] Bi der coninghinne rade, Die sere ontsach des coninx scade, Gheboot die coninc openbare, Dat niemen daer so coene en ware, Dat hi een wordekijn iet sprake, 2220[regelnummer] Tottien, dat Reinaert met ghemake Hadde volseit al sinen wille. Doe sweghen si alle gader stille. Die coninc hiet Reinaerde spreken. Reinaert was van fellen treken: 2225[regelnummer] Hem dochte scone sijn gheval, Hi sprac: ‘Nu swighet over al, Na dien dat es den coninc lief: Ic sal u lesen, sonder brief, Die verradenesse openbare, 2230[regelnummer] So dat ic niemene en spare, Dien ic te wroeghene sculdich bem. Dies lachter hevet, scaems hem!’ Nu vernemt alle gader, Hoe Reinaert sinen ertscen vader 2235[regelnummer] Met verradenesse sal bedraghen,
[pagina 86]
Ende een van sinen liefsten maghen, (Dat was Grimbert, die das,) Die hem hout van herten was. Dat dede Reinaert omme dat, 2240[regelnummer] Dat hi wilde, dat men te bat Sinen worden gheloven soude, Van sinen vianden, oft hi woude Dien verranesse tien an. Nu hort, hoe hi dies began: 2245[regelnummer] ‘Wilen tere stonde Hadde mijn here vonden Des coninx Hermelinx scat, In ere verholenre stat. Doe mijn vader hadde vonden 2250[regelnummer] Den scat, wart hi in corten stonden So overdadich, ende so fier, Dat hi veronwerde alle dier, Die sine ghenote te voren waren. Hi dede Tibert, den cater, varen 2255[regelnummer] In Ardennen, dat wilde lant, Aldaer hi Brune den bere vant: Hi ontboot Brunen Gods houde, Ende in Vlaendren comen soude, Oft hi coninc wilde wesen. 2260[regelnummer] Brune wart vro van desen,
[pagina 87]
Hi hadt meneghen dach begheert: Doe maecte hi hem te Vlaendrenweert Ende quam in Waes, int soete lant, Daer hi minen vader vant. 2265[regelnummer] Mijn vader omboot Grimberte, den wisen, Ende Isengrine, den grisen, (Tibert, die cater, was die vijfte) Ende quamen tenen dorpe, hiet Hijfte. Tusscen Hijfte ende Ghent 2270[regelnummer] Hilden si haer parlement, In ere belokenre nacht; Daer quamen si bi sduvels cracht Ende bi des duvels ghewelt, Ende swoeren daer an twoeste velt 2275[regelnummer] Alle vive, des coninx doot. Nu horet wonder harde groot: [Si swoeren up Isengrijns crune,
[pagina 88]
Alle vive, datsi Brune Coninc ende here souden maken, 2280[regelnummer] Ende settene in den stoele tAken, Ende hi crone soude draghen. Wilde iemen van des coninx maghen Dat wedersegghen, mijn vader soude Met sinen selvere ende sinen goude 2285[regelnummer] So den ghenen steken achter, Dat sijs souden hebben lachter. Dit wetic, ende segghe u hoe. Eens maerghins harde vroe Gheviel, dat mijn neve, die das, 2290[regelnummer] Van wine een lettel dronken was, Ende dien verholnen raet minen Wive, vrouwe Harmelinen, Al van pointe te pointe seide,
[pagina 89]
Daer si liepen an der heiden. 2295[regelnummer] Mijn wijf es ene vremde vrouwe, Ende gaf Grimberte hare trouwe, Dat verholen bliven soude. Ten eersten dat soe quam te woude, Daer ic was, ende soe mi vant, 2300[regelnummer] So telde soet mi te hant: Newaer het was al stillekine. Ooc seide soe mi sulke lijctekine, Die ic kende al so waer, Dat mi alle mine haer 2305[regelnummer] Upwaert stonden, van groten vare. Mine herte wart mi openbare Also cout alse een ijs. Dies sijt seker ende wijs,
[pagina 90]
Ic kinde Brune valsc ende quaet, 2310[regelnummer] Ende vul van alre overdaet.
[pagina 91]
Ic peinsde: worde hi onse here, Dat ontvruchtic harde sere, Dat wi alle waren verloren. Ic kinde den coninc so wel gheboren, 2315[regelnummer] Ende soete, ende goedertiere, Ende ghenadich allen dieren. Het dochte mi bi allen dinghen Eene quade manghelinghe, Die ons ne mochte comen 2320[regelnummer] No tere, no te vrome; Mine herte grote sorghe doghede. Hier omme pijndic ende poghede Hoe so erge ene sake, Testoret worde, ende ic brake 2325[regelnummer] Mijns vader bosen raet, Die een dorper, enen vraet, Coninc ende here maken waende. Emmer badic Gode, ende maende, Dat hi den coninc, minen here, 2330[regelnummer] Behilde sine wareltere. Bedi ic kinde wale dat, Behilde mijn vader sinen scat, Si souden wel des raets ghetelen, Onder hem ende sinen ghespelen, 2335[regelnummer] Dat die coninc worde verstoten.
[pagina 92]
In diepen ghepeinsen ende in groten Was ic dicke, hoe ic die stat Soude vinden, waer die scat Lach, die hi hadde vonden. 2340[regelnummer] Ic wachte nauwe tallen stonden Minen vader, ende leiden laghen In meneghen bosch, in menegher haghe, Beide in velde ende in woude, Waer mijn vader, die listighe oude, 2345[regelnummer] Henen trac ende henen liep: Was het droghe, was het diep, Wast bi nachte, wast bi daghe, Ic was emmer in die laghe; Wast bi daghe, wast bi nachte, 2350[regelnummer] Ic was emmer in die wachte. Up ene stont gheviel daer nare, Dat ic mi decte met groten vare, Ende lach ghestrect neven derde, Ende vanden scatte, die ic begherde, 2355[regelnummer] Gherne iewet hadde vernomen: Doe saghic minen vader comen Ute enen hole ghelopen. Doe began ic ten scatte hopen Bi den barate die ic hem sach 2360[regelnummer] Driven, als ic u segghen mach: Want doe hi uten holen quam, Sach ic wel, ende vernam, Dat hi omme sach. Doe merkedi,
[pagina 93]
Oft hem iemene ware bi; 2365[regelnummer] Ende als hi niemene en sach, Doe queddi den sconen dach, Ende stoppede dat hol met sande, Ende maectet ghelijc den andren lande. Dat ic dat sach ne wiste hi niet. 2370[regelnummer] Doe saghic, eer hi dane sciet, Dat hi den steert liet nedergaen Daer sine voete hadden ghestaen, Ende decte sijn spore metter moude. Daer leerdic an den vroeden ouden 2375[regelnummer] Een lettel meesterliker liste, Die ic te voren niet ne wiste. Aldus voer mijn vader dane Ten dorpewaert, daer die hanen Ende die vette hinnen waren. 2380[regelnummer] Teerst dat ic mi dorste baren, Spranc ic up, en liep ten hole: Ic wilde niet langher sijn in dole, Ende ic gheraecter toe te hant. Sciere scraefdic up dat sant 2385[regelnummer] Met minen voeten, ende croop in Aldaer ic vant groot ghewin; Daer vandic selver ende gout: Hier nes niemen nu so out, Dies nie so vele te gader sach. 2390[regelnummer] Doe ne spaerdic nacht no dach, In ghinc trecken ende draghen,
[pagina 94]
Sonder kerre ende sonder waghen, Over dach ende over nacht, Met algader miere cracht. 2395[regelnummer] Mi halp mijn wijf, vrouwe Hermeline: Des dogheden wi grote pine, Eer wi den overgroten scat Brochten in een ander gat, Daer hi bet lach tonsen ghelaghe. 2400[regelnummer] Wi droeghene onder ene haghe In een hol verholenlike: Doe was ic van scatte rike. Nu hort, wat si hier binnen daden, Die den coninc hadden verraden. 2405[regelnummer] Brune, die bere, sendde uut Verholenlike sijn saluut Achter lande, ende omboot Al den ghenen rijcheit groot, Die dienen wilden omme tsout: 2410[regelnummer] Hi beloofde hem selver ende gout Te ghevene met milder hant. Mijn vader liep in al dat lant, Ende droech des Brunen brieve: Hoe lettel wiste hi, dat die dieve 2415[regelnummer] Te sinen scatte waren gheraect, Dies hem quite hadden ghemaect. En ware die scat niet ontgonnen, Hi hadder met die stat van Lonnen Al te gader moghen copen. 2420[regelnummer] Dus wan hi an sijn omme lopen. Doe mijn vader, al omme ende omme, Tusscen dier Elve entier Somme
[pagina 95]
Hadde ghelopen al dat lant, Ende hi meneghen seriant 2425[regelnummer] Hadde ghewonnen met sinen goude, Die hem te hulpe comen soude, Alse die somer quame int lant, Keerde mijn vader daer hi vant Brune entie ghesellen sine. 2430[regelnummer] Doe teldi die grote pine Ende die menichfoude sorghe, Die hi vor den hoghen borghen Int lant van Sassen hadde leden, Daer die jagheren na hem reden 2435[regelnummer] Alle daghe met haren honden, Die hem vervaerden te menegher stonde. Dit telde hi te spele al gader. Daer na so toghede mijn vader Brieve, die Brunen wel bequamen, 2440[regelnummer] Daer xii.^e al bi namen Ser Isengrijns maghe in stonden, Met scerpen claeuwen, met diepen monden; Sonder die catten, ende die baren, Die alle in Bruuns soude waren, 2445[regelnummer] Ende die vosse metten dassen Van Doringen ende van Sassen. Dese hadden alle ghesworen, Indien dat men hem te voren
[pagina 96]
Van xx daghen gave haer sout, 2450[regelnummer] Si souden Brunen met ghewout Seker wesen tsinen ghebode. Dit benam ic al, danc Gode! Doe mijn vader hadde ghedaen Sine bodscap, soude hi gaen 2455[regelnummer] Ende scouwen sinen scat; Ende als hi quam ter selver stat, Daer hine ghelaten hadde te voren, Was die scat al verloren, Ende sijn hol was uptebroken. 2460[regelnummer] Wat holpe vele hier af ghesproken? Doe mijn vader dat vernam, Wart hi serich ende gram, Dat hi van torne hem selven hinc. Dus bleef achter Brunen dinc 2465[regelnummer] Bi miere behendichede al. Nu merct hier mijn ongheval: Here Isengrijn ende Brune, die vraet, Hebben nu den nauwen raet Metten coninc openbare, 2470[regelnummer] Ende arm man Reinaert es die blare!’ Die coninc ende die coninghinne, Die beide hopeden ten ghewinne, Si leden Reinaert buten te rade, Ende baden hem, dat hi wel dade, 2475[regelnummer] Ende hi hem wijsde sinen scat. Ende alse Reinaert hoorde dat Sprac hi: ‘Wijsdic u mijn goet, Here coninc, die mi hanghen doet,
[pagina 97]
So waer ic ute minen sinne.’ 2480[regelnummer] - ‘Neen Reinaert, sprac die coninghinne, Mijn here sal u laten leven, Ende sal u vriendelike vergheven Algader sinen evelen moet; Ende ghi sult vortmeer sijn vroet 2485[regelnummer] Ende goet, ende ghetrouwe.’ Reinaert sprac: ‘Dit doe ic, vrouwe, Indien dat mi die coninc nu Vaste ghelove, hier vore u, Dat hi mi gheve sine hulde, 2490[regelnummer] Ende Brune alle mine sculde Wille vergheven; ende omme dat So willic hem wisen minen scat, Den coninc, al daer hi leghet.’ Die coninc sprac: ‘Ic ware ontweghet, 2495[regelnummer] Wildic Reinaerde vele gheloven: Hem es dat stelen ende dat roven Ende dat lieghen gheboren int been.’ Die coninghinne sprac: ‘Here, neen, Ghi moghet Reinaerde gheloven wel: 2500[regelnummer] Al was hi hier te voren fel, Hi nes nu niet dat hi was. Ghi hebt ghebort, hoe hi den das Ende sinen vader hevet bedreghen Met morde, die hi wel beteghen 2505[regelnummer] Mochte hebben andren dieren, Wildi meer sijn arghertiere
[pagina 98]
Ofte fel, ofte onghetrouwe.’ Doe sprac die coninc: ‘Gentel vrouwe, Al waendic dat mi soude scaden, 2510[regelnummer] Eist dat ghijt mi dorret raden, So willict laten up u ghenent, Dese vorworde ende dit covent, Up Reinaerts trouwe staen: Newaer, ic segghe hem, sonder waen, 2515[regelnummer] Doet hi meer archede, Alle die hem ten tienden lede Sijn belanc, sullent becopen!’ Reinaert sach den coninc belopen, Ende wart blide in sinen moet, 2520[regelnummer] Ende sprac: ‘Here, ic ware onvroet, Ne gheloofdic niet also.’ Doe nam die coninc een stro Ende vergaf Reinaerde algader Die wanconst van sinen vader, 2525[regelnummer] Ende sijns selves mesdaet toe. Al was Reinaert blide doe, Dan dinct mi gheen wonder wesen: Jane was hi vander doot ghenesen! Doe Reinaert quite was ghelaten, 2530[regelnummer] Was hi blide utermaten, Ende sprac: ‘Coninc, edel here, God moete u lonen al der ere Die ghi mi doet, ende mine vrouwe. Ic secht u wel, bi miere trouwe, 2535[regelnummer] Dat ghi mi vele ere doet: So grote ere, ende so groot goet,
[pagina 99]
Dat niemen nes onder die sonne, Dien ic alse wale soude onnen Mijns scats ende miere trouwe, 2540[regelnummer] Als ic u doe, ende miere vrouwe.’ Reinaert nam een stro vor hem Ende sprac: ‘Here coninc, nem, Hier geve ic di up den scat Die wilen Ermelinc besat.’ 2545[regelnummer] Die coninc ontfinc dat stro, Ende dancte Reinaerde so, Als quansijs: ‘Dese maect mi here!’ Reinarts herte loech so sere, Dat ment wel na an hem vernam, 2550[regelnummer] Doe die coninc so gehorsam Algader was te sinen wille. Hi sprac: ‘Here, swighet stille; Merket, waer mine redene gaet: Int oostende van Vlaendren staet 2555[regelnummer] Een bosch, ende heet Hulsterlo. Coninc, ghi moghet wesen vro, Mochti onthouden dit: Een borne, heet Kriekepit, Gaet suutwest niet verre dane; 2560[regelnummer] Here coninc, ghine dorft niet wanen, Dat ic u der waerheit iet messe: Dats een die meeste wildernesse, Die men hevet in enich rike. Ic segghe u ooc ghewaerlike, 2565[regelnummer] Dat somwilen es een half jaer,
[pagina 100]
Dat toten borne comet daer No weder man nochte wijf, No creature die hevet lijf, Sonder die ule entie scuvuut, 2570[regelnummer] Die daer nestelen in dat cruut, Oft enich ander voghelijn Dat daerwaert gherne wilde sijn, Ende daer bi avonture lidet: Daer in leghet mijn scat ghehidet. 2575[regelnummer] Verstaet wel ditte, hets u nutte: Die stede hetet Kriekeputte. Ghi sult daer gaen, ende mine vrouwe; Ne weset ooc niemene so ghetrouwe, Die ghi sult laten wesen u bode, 2580[regelnummer] Verstaet mi wel, coninc, dor Gode, Maer gaet daer selve. Ende alse ghi Dien selven putte comet bi, Ghi sult vinden jonghe berken. Here coninc, dit suldi merken: 2585[regelnummer] Die alrenaest den putte staet, Coninc, tote dier berken gaet: Daer leghet die scat onder begraven. Daer suldi delven ende scraven Een lettel mos an ene side:
[pagina 101]
2590[regelnummer] Daer suldi vinden menich ghesmide Van goude, rikelijc ende scone: Daer suldi vinden ooc die crone, Die Ermelinc die coninc droech, Ende ander chierheit ghenoech, 2595[regelnummer] Edele stene, guldijn werc: Men cocht niet omme dusent merc. Ai coninc, als ghi hebt dat goet, Hoe suldi peinsen in uwen moet: Ai, Reinaert, ghetrouwe vos, 2600[regelnummer] Die hier groeves in dit mos, Desen scat bi dijnre list, God gheve di goet, waer du bist!’ Doe andworde die coninc saen: ‘Reinaert, sal ic die vaert bestaen, 2605[regelnummer] Ghi moet sijn mede in die vaert, Ende ghi moet ons, Reinaert, Helpen den scat ontdelven. Ic ne wane bi mi selven Aldaer nemmermeer gheraken; 2610[regelnummer] Ic hebbe ghehort noemen Aken Ende Parijs, eist daer iet na? Ende also als ic versta, So smekedi, Reinaert, ende roemt; Kriekeputte, dat ghi hier noemt, 2615[regelnummer] Wanic, es een gheveinsde name.’ Dit was Reinaerde ombequame, Ende verbalch hem, ende seide: ‘Ja, Coninc, ghi sijter also na, Alse van Colne tote Meie; 2620[regelnummer] Waendi, dat ic u die Leie
[pagina 102]
Wille wisen in dien flume Jordane? Ic sal u wel toghen, dat ic wane, Orconde ghenoech, al openbare.’ Lude riep hi: ‘Cuwaert, comt hare, 2625[regelnummer] Comet vor den coninc, Cuwaert!’ Die diere saghen dese vaert: Hem allen wonderde, wat daer ware. Cuwaert hi ghinc met vare: Hem wonderde, wat die coninc woude. 2630[regelnummer] Reinaert sprac: ‘Cuwaert, hebdi coude? Ghi bevet; sijt blide al sonder vaer, Ende secht minen here den coninc waer, Dies mane ic u, bi der trouwe Die ghi sijt sculdich miere vrouwe, 2635[regelnummer] [Van al dat ic u sal vraghen.’ - ‘Al sout mi gaen an mine craghe, Sprac Cuwaert, ic u niet en loghe; Ghi hebt mi ghemaent also hoghe, Dat ict te segghene sculdich bem.’] 2640[regelnummer] Doe sprac Reinaert: ‘So secht hem: Weetstu waer Kriekeputte steet?’ Cuwaert sprac: ‘Oft ict weet? Jaic, hoene sout wesen so? Ne staet hi niet bi Hulsterlo, 2645[regelnummer] Up dien moer, in die woestine! Ic hebber ghedoget grote pine, Ende meneghen hongher, menich coude,
[pagina 103]
Ende armoede so menichfoude, Up Kriekeputte, so menighen dach, 2650[regelnummer] Dat ics vergheten niet ne mach. Hoe mochte ic vergheten dies, Dat aldaer Reinout die Vries Die valsche penninghe sloech, Daer hi hem mede bedroech 2655[regelnummer] Entie ghesellen sine? Dat was eer ic met Rine Mijn gheselscap makede vast, Die mi gequijtte meneghen last.’ - ‘Owi, sprac Reinaert, soete Rijn, 2660[regelnummer] Lieve gheselle, scoon hondekijn, Vergave God, waerdi nu hier, Ghi sout toghen weder dese dier, Met uwen sone, waers te doene, Dat ic noint wart so coene, 2665[regelnummer] Dat ic eneghe sake dede, Daer ic den coninc mochte mede Te miwaert belghen doen met rechte. Gaet weder onder ghene cnechte, (Sprac Reinaert) haestelic, Cuwaert; 2670[regelnummer] Mijn here die coninc ne heeft tuwaert Neghene sake te sprekene meer.’ Cuwaert dede een wederkeer, Ende ghinc van sconinx rade daer. Reinaert sprac: ‘Coninc, eist waer 2675[regelnummer] Dat ic seide?’ - ‘Reinaert, jaet,
[pagina 104]
Verghevet mi, ic dede quaet, Dat ic u mestroude iet: Reinaert, goede vrient, nu siet Den raet, dat ghi met ons gaet 2680[regelnummer] Ten putte, al daer die berke staet, Daer die scat leghet begraven onder.’ Reinaert sprac: ‘Ghi secht wonder: Waendi in waers harde vro, Coninc, oft mi stonde also, 2685[regelnummer] Dat ic met u wandelen mochte, Also als ons beiden dochte, Ende ghi waert al sonder sonde? Neent, hets alse ic u orconde, Ende ict u segghe, al eist scame: 2690[regelnummer] Doe Isengrijn in sduvels name In dordine ghinc hier te voren, Ende hi te monke wart bescoren, Doene conste hem niet ghenoeghen, Daer vi monke hem bi bedroeghen. 2695[regelnummer] Hi claghede ende kermede So sere, dats mi ontfermede. Doe hi cranc wart ende traech, Doe haddics rouwe, als een sijn maech, Ende gaf hem raet, dat hi ontran: 2700[regelnummer] Daer omme bem ic in spaeus ban. Maerghin, als die sonne up gaet,
[pagina 105]
Willic te Rome om aflaet; Van Rome willic over see: Dane en keric nemmermee, 2705[regelnummer] Eer ic so vele hebbe ghedaen, Coninc, dat ic met u mach gaen, Tuwer ere, ende tuwer vrome, Oft ic te lande weder come. Het ware een onscone dinc, 2710[regelnummer] Soudi, here coninc, Maken uwe wandelinghe Met enen verwaten ballinghe, Als ic nu bem, God betere mi!’ Die coninc sprac: ‘Reinaert, sidi 2715[regelnummer] Iet langhe verbannen?’ Doe sprac Reinaert: ‘Jaic, hets iii jaer, dat ic waert Vor den deken Hermanne In vollen seende tebannen.’ Die coninc sprac: ‘Nadat ghi sijt 2720[regelnummer] Tebannen, men souts mi doen verwijt Lietic u met mi wanderen: Ic sal Cuwaert ofte enen andren Toten scatte doen gaen met mi; Ende ic rade u, Reinaert, dat ghi 2725[regelnummer] Niet ne laet, ghine vaert, Dat ghi u vanden banne claert.’ - ‘Sone doe ic, sprac Reinaert, Ic ga maerghin te Romewaert, Gaet na den wille mijn!’ 2730[regelnummer] Die coninc sprac: ‘Ghi dinct mi sijn
[pagina 106]
Bevaen in harde goeden dinghen; God onne u, dat ghijt moet vulbringhen, Reinaert, alse u ende mi Ende ons allen nutte si!’ 2735[regelnummer] Doe dese redene was ghedaen, Doe ghinc Nobel, die coninc, staen Up ene hoghe staghe van stene, Daer hi up plach te stane allene Als hi sat int hof te dinghe. 2740[regelnummer] Die diere saten tenen ringhe Al omme ende omme in dat gras, Nadien dat elc gheboren was. Reinaert stont bi der coninghinne, Ende sprac met enen bliden sinne: 2745[regelnummer] ‘Bidt vor mi, edele vrouwe, Dat ic u met lieve weder scouwe.’ Soe sprac: ‘Die here, daert al an staet, Doe u van sonden vul aflaet!’ Die coninc entie coninghinne 2750[regelnummer] Ghinghen met enen bliden sinne Vor haer diere, arme ende rike. Die coninc hi sprac vriendelike: ‘Reinaert es hier comen te hove, Ende wille, dies ic Gode love, 2755[regelnummer] Hem betren met al sinen sinne; Ende mijn vrouwe die coninghinne Hevet so vele ghedaen dor hem, Dat ic sijn vrient worden bem,
[pagina 107]
Ende hi versoent es jeghen mi, 2760[regelnummer] Ende ic hem hebbe ghegheven vri Beide lijf ende lede: Reinaerde ghebiedic vullen vrede; Anderwaerf ghebiedic hem vrede; Ende derde waerve mede: 2765[regelnummer] Ende ghebiede u allen, bi uwen live, Dat ghi Reinaerde, ende sinen wive Ende sinen kindren ere doet, Waer si comen in u ghemoet, Sijt bi nachte, sijt bi daghe; 2770[regelnummer] In wille meer neghene claghe Van Reinaerts dinghen horen. Al was hi roekeloos hier vore Hi wille hem betren, ic segghe u hoe: Reinaert wille maerghin vroe 2775[regelnummer] Palster ende scerpe ontfaen, Ende wille te Rome gaen, Ende van Rome wille hi over see, Ende dane comen nemmermee, Eer hi heeft vul aflaet 2780[regelnummer] Van alre sondeliker daet.’ Dese tale hevet Tiecelijn vernomen Ende vlooch, dane hi es comen, Ende hi vant die iii ghesellen; Nu hort, wat hi hem sal tellen: 2785[regelnummer] Hi sprac: ‘Keitive, wat doedi hier? Reinaert es meester bottelgier Int hof, ende moghende utermaten; Die coninc heeftene quite ghelaten
[pagina 108]
Van allen sinen mesdaden, 2790[regelnummer] Ende ghi sijt alle iii verraden.’ Isengrijn began andworden Ticeline met corten worden: ‘Ic wane, ghi lieghet, here raven!’ Mettien worde began hi scaven, 2795[regelnummer] Ende Brune, hi volchde mede: Si ghinghen recken hare lede Lopende ten conincwaert. Tibert was sere vervaert, Ende bleef sittende up die galghe. 2800[regelnummer] Hi was van sinen ruwen balghe In sorghe groot, so utermaten, Dat hi gherne wilde laten Sijn oghe varen over niet, Dat hi in spapen scure liet, 2805[regelnummer] Indien dat hi versoent ware. Hine wiste wat doen van vare Dan hi ghinc sitten up die micke. Hi claechde vele ende harde dicke, Dat hi Reinaert nie bekinde. 2810[regelnummer] Isengrijn quam met gheninde Ghedronghen vore die coninghinne, Ende sprac met enen fellen sinne Te Reinaertwaert, so verre, Dat die coninc wart al erre, 2815[regelnummer] Ende hiet Isengrijn vaen, Ende Brune. Also saen Wortsi ghevanghen ende ghebonden:
[pagina 109]
Ghine saghet nie verwoeden honden Doen meer lachters dan men dede 2820[regelnummer] Isengrine ende Brunen mede. Men voerese alse lede gaste, Men bantse beide daer so vaste, Dat si binder nacht Met gheenrande cracht 2825[regelnummer] Een let niet en mochten roeren. Nu hort, hoe hise vort sal voeren, Reinaert, die hem was te wreet: Hi dede, dat men Brunen sneet Van sinen rugghe een velspot af, 2830[regelnummer] Dat men hem tere scerpen gaf, Voets lanc ende voets breet. Nu ware Reinaert al ghereet, Haddi versce scoen. Nu hort wat hi sal doen, 2835[regelnummer] Hoe hi sal scoen ghewinnen. Hi ruunde toter coninghinne: ‘Vrouwe, ic bem u pelgrijn: Hier es mijn oom Isengrijn, Hi hevet ii vaste scoen, 2840[regelnummer] Helpt mi, dat icse an mach doen. Ic neme u siele in mine plecht: Het es pelgrijns recht, Dat hi ghedenke in sinen ghebeden Al tgoet dat men hem noit dede; 2845[regelnummer] Ghi moghet u siele an mi scoien. Doet Harsinde miere moien
[pagina 110]
Gheven twee van haren scoen. Dit moghedi wel met ere doen: Soe blivet thuus in haer ghemac.’ 2850[regelnummer] - ‘Gherne (die coninghinne sprac); Reinaert, ghine mochtes niet omberen Ghine hebt scoen; ghi moet varen Uten lande in Gods ghewout, Over berghe ende int wout, 2855[regelnummer] Ende terden struke ende stene: Dine arbeit wert niet clene, Hets di noot dattu hebs scoen; Ic wilre mine macht toe doen. Die Isengrijns waren u ghemicke, 2860[regelnummer] Si sijn so vaste ende so dicke Die hi draghet ende sijn wijf: Al sout hem gaen an haer lijf, Elkerlijc moet u gheven scoen, Daer ghi mede u vaert moet doen.’ 2865[regelnummer] Dus hevet die valsce pelgrijn Beworven, dat der Isengrijn Al toten cnien hevet verloren Van beiden sinen voeten voren Dat vel al gader toten claeuwen. 2870[regelnummer] Ghine saecht noint voghel braeuwen, Die stilre hilt al sine lede, Dan Isengrijn die sine dede, Doe men so jamerlike ontscoeide, Dat hem dat bloet ten teen af vloeide. 2875[regelnummer] Doe Isengrijn ontscoeit was,
[pagina 111]
Moeste gaen ligghen up dat gras Vrouwe Hersint, die wulvinne, Met enen wel droeven sinne; Ende liet haer afdoen dat vel, 2880[regelnummer] Ende die claeuwen also wel, Van beiden haren voeten bachten. Dese daet dede wale sachten Reinaerde sinen droeven moet. Nu hort, wat claghen hi noch doet: 2885[regelnummer] ‘Moie, seit hi, lieve moie, In hoe meneghen vernoie Hebdi dor minen wille ghewesen! Dats mi al leet; sonder van desen Eist mi lief, ic segghe u twi: 2890[regelnummer] Ghi sijt, des ghelovet mi, Een die liefste van minen maghen, Bedi sal ic u scoen an draghen. God weet, dats al uwe bate! Ghi sult an hoghen aflate 2895[regelnummer] Delen, ende an alt pardoen, Lieve moie, dat ic in u scoen Sal bejaghen over see.’ Vrouwe Hersinde was so wee, Dat soe cume mochte spreken. 2900[regelnummer] - ‘Ai Reinaert, God moete wreken, Dat ghi over ons siet uwen wille!’ Isengrijn balch, ende sweech stille, Ende sijn gheselle Brune; neware Hem was te moede harde sware;
[pagina 112]
2905[regelnummer] Si laghen ghebonden ende ghewont. Hadde ooc doe ter selver stont Tibert die cater ghewesen daer, Ic dar wel segghen, over waer, Hi hadde so vele ghedaen te voren, 2910[regelnummer] Hine waers niet bleven sonder toren. Wat halpt, dat ict u maecte lanc? Des anderdaghes vor sonnenupganc Dede Reinaert sine scoen snoeren, Die Isengrijns waren te voren, 2915[regelnummer] Ende sijns wijfs vrouwe Hersinden, Ende hadse vaste ghedaen binden Om sine voete, ende ghinc Daer hi vant den coninc, Ende sijn wijf, die coninghinne. 2920[regelnummer] Hi sprac met enen soeten sinne: ‘Here, God gheve u goeden dach, Ende miere vrouwe, die ic mach Prijs gheven wel met rechte: Nu doet gheven uwen cnechte, 2925[regelnummer] Palster ende scerpe, ende laet mi gaen.’ Doe dede die coninc haesten saen Den capelaen, Belijn den ram; Ende als hi bi den coninc quam Sprac die coninc: ‘Hier es 2930[regelnummer] Dese pelgrijn; leest hem een gheles, Ende ghevet hem scerpe ende staf!’ Belijn den coninc antworde gaf: ‘Here, in dar des doen niet:
[pagina 113]
Reinaert hevet selve begiet, 2935[regelnummer] Dat hi es in spaeus ban.’ Die coninc sprac: ‘Belijn, wattan? Meester Jufroet doet ons verstaen: ‘Hadde een man allene ghedaen Also vele sonden alse alle die leven, 2940[regelnummer] Ende wildi archeit al begheven, Ende daer af te biechte gaen, Ende penitencie ooc ontfaen, Dat hi over see wille varen, Hi mochte wel hem selve claren.’ 2945[regelnummer] Belijn sprac ten coninc echt: ‘Ic en doere toe crom no recht, Van gheesteliker dinc altoos, Ghine wilt mi quiten scadeloos Jeghen den bisscop, ende den deken.’ 2950[regelnummer] Die coninc sprac: ‘In viii weken Sone wane ic u bidden so vele; Ooc haddic liever, dat uwe kele Hinghe, dan ic u heden bat!’ Ende alse Belijn horde dat, 2955[regelnummer] Dat die coninc balch te hemwaert, Wart Belijn so vervaert, Dat hi bevede van vare, Ende ghinc ghereden sinen autare, Ende beghan singhen ende lesen 2960[regelnummer] Al dat hem goed dochte wesen. Doe Belijn die capelaen Omoedelike hadde ghedaen Dat ghetide vanden daghe,
[pagina 114]
Doe hinc hi an Reinaerts craghe 2965[regelnummer] Ene scerpe van Bruuns velle; Ooc gaf hi den fellen gheselle Den palster in die hant daer bi, Te sinen ghevoeghe. Doe was hi Al ghereet te siere vaert. 2970[regelnummer] Doe sach hi ten conincwaert: Hem liepen die gheveinsde trane Neder neven sine granen, Alse oft hi jammer in siere herte Van rouwe hadde ende grote smerte! 2975[regelnummer] Dit was bedi, ende anders niet, Dat hi hem allen, die hi daer liet, Niet hadde beraden al sulke pine, Alse Brunen ende Isengrine Van hem hadde moghen ghevallen. 2980[regelnummer] Nochtan stont hi, ende bat hem allen, Dat si over hem bidden souden, Also ghetrouwelike als si wouden Dat hi over hem allen bade. Dat orlof nemen dochte hem spade, 2985[regelnummer] Want hi gherne dane ware: Hi was altoos sere in vare, Als die hem selven sculdich weet. Doe sprac die coninc: ‘Mi es leet, Reinaert, dat ghi dus haestich sijt.’ 2990[regelnummer] - ‘Neen, here, het es tijt: Men sal neghene weldaet sparen. Uwen orlof: ic wille varen.’ Die coninc sprac: ‘Gods orlof.’
[pagina 115]
Doe gheboot hi al dat hof 2995[regelnummer] Met Reinaerde uut te gane, Sonder allene die ghevane. Nu wart Reinaert pelgrijn, Ende sijn oom Isengrijn Ende Brune si ligghen ghebonden, 3000[regelnummer] Ende siec van seren wonden. Mi dinct, ende ic wane das, Dat niemen so onspellic was Tusscen Pollanen ende Scouden, Die hem van lachene hadde onthouden, 3005[regelnummer] Sowat rouwe so hem mochte ghescien, Hadde hi Reinaert doe ghesien, Hoe wonderlijc hi henen ghinc, Ende hoe ghemackelijc dat hem hinc Scerpe ende palster omme den hals, 3010[regelnummer] Ende die scoen als ende als, Die hi droech an sinen been Ghebonden, so dat hi sceen Een pelgrijn licht ghenoech. Reinaerts herte binnen loech, 3015[regelnummer] Dor dat si alle met hem ghinghen Met so groter sameninghe, Die hem te voren waren wreet. Doe sprac hi: ‘Coninc, mi es leet, Dat ghi so verre met mi gaet: 3020[regelnummer] Ic vruchte, het mach u wesen quaet! Ghi hebt ghevaen ii mordenaren: Ghevalt, dat si u ontfaren, Ghi hebt u te wachtene meer
[pagina 116]
Dan ghi noint hadt eer. 3025[regelnummer] Blijft ghesont, ende laet mi gaen.’ Na deser tale ghinc hi staen Up sinen achtersten benen, Ende maende grote ende clene, Dat si alle vor hem baden, 3030[regelnummer] Oft si van allen weldaden Recht deel nemen wouden. Si seiden alle, dat si souden Sijns ghedinken in haer ghebeden. Nu hort vort wat Reinaert dede: 3035[regelnummer] Daer hi vanden coninc sciet, So droevelic hi hem gheliet, Dat hem somen sere ontfaremde. Cuwaert den hase hi becaremde: ‘Owi, Cuwaert, sullen wi sceiden! 3040[regelnummer] Oft ghi wilt, ghi sult mi gheleiden, Ende mijn vrient Belijn die ram: Ghi twee, ghine daet mi noint gram. Ghi moet mi bet vort bringhen! Ghi sijt van soeter wandelinghe, 3045[regelnummer] Ende omberocht, ende goedertiere, Ende ombeclaghet van allen dieren. Ghestade es uwer beider sede, Als ic doe ten tiden dede, Als ic clusenare was; 3050[regelnummer] Hebdi lovere ende gras, Ghine doet neghenen eesch
[pagina 117]
Nochte om broot nochte om vleesch, Nochte om sonderlingher spise.’ Met aldus ghedanen prise 3055[regelnummer] Hevet Reinaert dese ii verdoort, Dat si met hem ghinghen voort, Tote dat hi quam vor sijn huus, Ende vor die porte van Maupertuus. Alse Reinaert vor die porte quam, 3060[regelnummer] Hi sprac: ‘Belijn, neve ram, Ghi moet allene buten staen: Ic moet in mine veste gaen. Cuwaert sal in gaen met mi. Here Belijn, bidt hem, dat hi 3065[regelnummer] Trooste wel vrouwe Hermelinen, Met haren clenen welpkinen, Als ic orlof an hem neme.’ Belijn sprac: ‘Ic bids heme, Dat hise alle trooste wale.’ 3070[regelnummer] Reinaert ghinc met scoonre tale So smeken ende losengieren In so menegher maniere, Dat hi bi barate brochte Cuwaert in sine haghedochte. 3075[regelnummer] Als si in dat hol quamen, Cuwaert ende Reinaert tsamen, Doe vontsi vrouwe Hermelinen Met haren clenen welpkinen, Die was in sorghe ende in vare; 3080[regelnummer] Want soe waent, dat Reinaert ware Verhanghen. Ende als soe vernam, Dat hi weder thuuswaert quam,
[pagina 118]
Ende palster ende scerpe droech, Dit dochte haer wonders ghenoech. 3085[regelnummer] Soe was blide ende sprac saen: ‘Reinaert, hoe sidi ontgaen?’ - ‘Ic bem worden pelgrijn. Here Brune ende here Isengrijn Sijn worden ghisele over mi: 3090[regelnummer] Die coninc hevet, danc hebbe hi, Cuwaert ghegheven in rechter soene, Al onsen wille mede te doene. Die coninc hi liede das, Dat Cuwaert die eerste was, 3095[regelnummer] Die ons verriet jeghen hem: Ende bi der trouwe, die ic bem Sculdich u, vrouwe Hermeline! Cuwaerde naket grote pine; Ic bem up hem met rechte gram.’ 3100[regelnummer] Ende alse dat Cuwaert vernam, Keerdi hem omme, ende waende vlien; Maer dat ne conste niet ghescien; Want Reinaert hadde hem ondergaen Die porte, ende ghegrepene saen 3105[regelnummer] Bi der kelen mordelike. Ende Cuwaert riep ghenadelike: ‘Helpt mi, Belijn, waer sidi? Dese pelgrijn verbijt mi!’ Dat roepen sciere was ghedaen, 3110[regelnummer] Bedi Reinaert hadde saen Sine kele ontwee ghebeten. Doe sprac hi: ‘Nu gawi eten
[pagina 119]
Desen goeden vetten hase!’ Die welpkine liepen ten ase: 3115[regelnummer] Ende ghinghen eten al ghemene. Hare rouwe was wel clene, Dat Cuwaert hadde verloren tlijf: Ermeline, Reinaerts wijf, At dat vleesch, ende dranc dat bloet. 3120[regelnummer] Ai, hoe dicke bat soe goet Den coninc, die dor sine doghet Die clene welpkine hadde verhoghet So wel met enen goeden male. Reinaert sprac: ‘Hi ans u wale: 3125[regelnummer] Ic weet wel, moet die coninc leven, Hi soude ons gherne ghiften gheven, Die hi selve niet ne woude Hebben, om vii marc van goude.’ - ‘Wat ghiften es dat?’ sprac Hermeline. 3130[regelnummer] Reinaert sprac: ‘Hets ene line, Ende ene vorst, ende twee micken; Maer maghic, ic sals ontscricken, Hopic, eer liden daghe twee, Dat ic omme sijn dreighen mee 3135[regelnummer] Ne gave, dan hi omme tmijn.’ Soe sprac: ‘Reinaert, wat mach dat sijn?’ Reinaert sprac: ‘Vrouwe, ic secht u. Ic weet een wildernesse nu
[pagina 120]
Van langhen haghen, ende van heiden, 3140[regelnummer] Ende dier so nes niet onghereide, Van goeden ligghene ende van spise; Daer wonen hoenre ende partrise, Ende menegherande vogheline. Wildi doen, vrouwe Ermeline, 3145[regelnummer] Dat ghi gaen wilt met mi daer, Wi moghen daer wel vii jaer, Willen wi, wandelen onder die scade, Ende hebben grote ghenade, Eer wi worden daer bespiet. 3150[regelnummer] Al seidic meer, in loghe niet.’ - ‘Ai, Reinaert, sprac vrouwe Hermeline, Dit dinct mi wesen ene pine, Die al gader ware verloren: Ne hebdi dit lant versworen 3155[regelnummer] In te wonen nemmermee, Eer ghi comt van over see? En hebdi palster ende scerpe ontfaen?’ Reinaert antworde vele saen: ‘So meer ghesworen, so meer verloren, 3160[regelnummer] Mi seide een goet man hier te voren, (In rade dat hijt mi riet, Bedi neghene trouwe diet) Al vuldade ic dese vaert, En holpe mi niet (sprac Reinaert); 3165[regelnummer] In waers een ei niet te bat: Ic hebbe den coninc enen scat Belovet, die mi es onghereet; Ende als hi des die waerheit weet,
[pagina 121]
Dat ic hem al hebbe gheloghen, 3170[regelnummer] Ende hi bi mi es bedroghen, Sal hi mi haten vele mere, Dan hi noint dede ere. Daer bi peinsic in minen moet, Dat varen es mi also goet 3175[regelnummer] Alse dat bliven (sprac Reinaert); Ende Godsat hebbe mijn rode baert, (Ghedoe hoe ic ghedoe) Oft mi troostet mee daer toe No die cater no die das, 3180[regelnummer] No Bruun, die na mijn oom was, Dat ic in des coninx ghenade No dor ghewin, no dor scade, Ne come; dat ic leve lancst, Ic hebbe leden so meneghen anxt!’ 3185[regelnummer] So sere balch die ram Belijn, Dat Cuwaert, die gheselle sijn, In dat hol so langhe merrede, Hi riep, als die hem sere errede: ‘Cuwaert, laets den duvel wouden! 3190[regelnummer] Hoe langhe sal u Reinaert houden? Twine comdi uut, ende laet ons gaen?’ Alse Reinaert dit hadde verstaen, Doe ghinc hi ute, tote Beline, Ende sprac al stillekine: 3195[regelnummer] ‘Ai here, twi so belghedi? Al sprac Cuwaert jeghen mi Ende jeghen sire moien, Waer omme mach di des vernoien?
[pagina 122]
Cuwaert dede mi verstaen, 3200[regelnummer] Ghi moghet wel sachte vore gaen, Ne wildi hier niet langher sijn; Hi moet hier merren een lettelkijn Met siere moien Hermelinen, Ende met haren welpkinen, 3205[regelnummer] Die sere wenen ende mesbaren, Om dat ic hem sal ontfaren.’ Belijn sprac: ‘Nu secht mi, Her Reinaert, wat hebdi Cuwaerde te lede ghedaen? 3210[regelnummer] Also als ic conste verstaen So riep hi harde hulpe up mi.’ Reinaert sprac: ‘Wat sechdi! Belijn, God moete u beraden! Ic segghe u, wat wi daden: 3215[regelnummer] Doe ic in huus gheganghen quam, Ende Ermeline an mi vernam, Dat ic wilde varen over see, Ten eersten wart haer so wee, Dat soe langhe in onmacht lach: 3220[regelnummer] Ende alse Cuwaert dat ghesach, Doe riep hi lude: ‘Helet vri, Comt hare, ende helpet mi! Mine moie soes in ommacht.’ So riep hi met groter cracht: 3225[regelnummer] Dit waren die worde, ende niet el.’ - ‘Entrouwe, ic verstont ooc wel, Dat Cuwaert dreef groot mesbare: Ic waende hem iet mesvallen ware.’ Reinaert sprac: ‘Belijn, neent niet:
[pagina 123]
3230[regelnummer] Mi ware liever, mesquame hier iet Minen kindren ofte minen wive, Dan mijns neven Cuwaerts live!’ Reinaert sprac: ‘Vernaemdi iet, Dat mi die coninc ghistren hiet 3235[regelnummer] Vor harde vele hogher liede, Als ic uten lande sciede, Dat ic hem een paer lettren screve? Suldijt hem draghen, Belijn neve? Hets ghescreven ende al ghereet.’ 3240[regelnummer] Belijn sprac: ‘Ic ne weet; Reinaert, wistic u ghedichte, Dat ghetrouwe ware, ghi mochtet lichte Ghebieden, dat ict ten coninc Droeghe, haddic eneghe dinc, 3245[regelnummer] Daer ict mochte in steken.’ Hi sprac: ‘U ne sal niet ghebreken; Eer des coninx lettren bleven, Ic soude u dese scerpe gheven, Here Belijn, die ic draghe, 3250[regelnummer] Ende hanghense an uwe craghe, Ende des coninx lettren daer in. Ghi sulter af hebben groot ghewin, Des conincs danc, ende groot ere! Ghi sult den coninc minen here 3255[regelnummer] Harde willecome sijn.’ Dit lovede mijn here Belijn. Reinaert ghinc in die haghedochte, Ende keerde weder, ende brochte
[pagina 124]
Sinen vrient Beline jeghen 3260[regelnummer] Dat hovet van Cuwaerde ghedreghen: In die scerpe haddijt ghesteken, Ende hinc bi sinen quaden treken Die scerpe Beline an den hals, Ende beval hem als ende als, 3265[regelnummer] Dat hi die lettren niet ne soude Besien, oft hi gherne woude Den coninc tenen vriende maken; Ende seide hem, dat die lettren staken In die scerpe verholenlike; 3270[regelnummer] Ende oft hi wesen wilde rike, Ende sine ere hadde lief, Dat hi seide, dat dese brief Bi hem allene ware ghescreven, Ende hiere raet toe hadde ghegheven: 3275[regelnummer] Die coninc souts hem weten danc. Dat horde Belijn, ende spranc Vander stede up, daer hi stoet, Meer dan enen halven voet, So blide was hi vander dinc, 3280[regelnummer] Die hem te torne sint verghinc. Doe sprac Belijn: ‘Reinaert, here, Nu wetic wel, dat ghi doet ere Mi selven, ende die sijn int hof! Men sals mi spreken groten lof, 3285[regelnummer] Als men weet, dat ic can dichten Met sconen worden ende met lichten;
[pagina 125]
Al si dat ics niet ne can. Men seit, hets dicke menich man Grote ere ghesciet, dat hem God onste, 3290[regelnummer] Van dinghen, die hi lettel conste.’ Hier na sprac Belijn: ‘Reinaert, Wats u raet? wille Cuwaert Met mi weder te hove gaen?’ - ‘Neen hi (sprac Reinaert); hi sal saen 3295[regelnummer] Volghen bi dien selven pade: Hine hevet noch neghene stade. Nu gaet vore met ghemake! Ic sal Cuwaerde sulke sake Ontdecken, die noch es verholen.’ 3300[regelnummer] - ‘Reinaert, so blivet Gode volen!’ Mettien hi dede hem up die vaert. Nu hort, wat hi doet, Reinaert: Hi keerde in sine haghedochte Ende sprac: ‘Hier naect ons groot gherochte, 3305[regelnummer] Bliven wi hier, ende grote pine: Ghereet u, vrouwe Hermeline, Ende mine kindre also algader; Volghet mi, ic bem u vader, Ende pinewi ons, dat wi ontfaren.’ 3310[regelnummer] Doene was daer gheen langher sparen: Si daden hem alle up die vaert: Ermeline ende here Reinaert, Ende hare jonghe welpkine, Dese anevaerden die woestine. 3315[regelnummer] Nu hevet Belijn, die ram, So ghelopen, dat hi quam
[pagina 126]
Te hove, een lettel na middach. Als die coninc Belijn ghesach, Die die scerpe weder brochte, 3320[regelnummer] Daer Brune die bere so onsochte Te voren omme was ghedaen, Doe sprac hi te Beline saen: ‘Here Belijn, waen comedi? Waer es Reinaert? hoe comt, dat hi 3325[regelnummer] Dese scerpe niet en draghet?’ Belijn sprac: ‘Coninc, ic maghet U segghen also alse ict weet. Doe Reinaert al was ghereet, Ende hi tcasteel rumen soude, 3330[regelnummer] Doe seide hi mi, dat hi u woude Een paer lettren, coninc vri, Senden; ende doe bat hi mi, Dat icse droeghe dor uwe lieve. Ic seide, meer dan vii brieve 3335[regelnummer] Soudic dor uwen wille draghen. Doe ne conste Reinaert niet bejaghen Daer ic die brieve in draghen mochte: Dese scerpe hi mi brochte Ende die lettren daer in ghesteken. 3340[regelnummer] Coninc, ghine horet noint spreken Van betren dichtre dan ic bem: Dese lettren dichte ic hem, Gaet mi te goede, oft te quade; Dese lettren sijn bi minen rade
[pagina 127]
3345[regelnummer] Aldus ghemaect ende ghescreven.’ Doe hiet hem dien coninc gheven Den brief Botsaerde, sinen clerc: Dat was hi, die hantwerc Bet conste dan iemen die daer was. 3350[regelnummer] Botsaert plach emmer dat hi las Die lettren, die te hove quamen. Bruneel ende hi si namen Die scerpe vanden halse Beline, Die bi der dompheit sine 3355[regelnummer] Hier toe hadde gheseit so verre, Des hi snieme sal worden erre. Die scerpe ontfinc Botsaert, die clerc. Doe moeste bliken Reinaerts werc. Alse hi dat hovet vort trac, 3360[regelnummer] Botsaert, ontsach dat, ende sprac: ‘Helpe, wat lettren sijn dit! Here coninc, bi miere wit, Dit es dat hovet van Cuwaerde! Owach, dat ghi noint Reinaerde, 3365[regelnummer] Coninc, ghetrouwedet so verre!’ Doe mochtemen droeve sien ende erre Dien coninc entie coninghinne. Die coninc stont in droeven sinne, Ende sloech sijn hovet neder. 3370[regelnummer] Over lanc verhief hijt weder Ende begonste werpen uut Een dat vreselijcste gheluut, Dat noint van diere ghehort waert.
[pagina 128]
Ghene diere waren vervaert. 3375[regelnummer] Doe spranc vort Firapeel, Die lupaert: hi was een deel Des coninx maech, hi mocht wel doen; Hi sprac: ‘Here, coninc lioen Twi drijfdi dus groot onghevoech? 3380[regelnummer] Ghi mesliet u ghenoech Al ware die coninghinne doot. Doet wel ende wijsheit groot, Ende slaect uwen rouwe een deel.’ Die coninc sprac: ‘Her Firapeel, 3385[regelnummer] Mi hevet een quaet wicht so verre Bedroghen, dat ics bem erre, Ende int strec gheleet bi barate, Dat ic recht mi selven hate, Ende ic mine ere hebbe verloren. 3390[regelnummer] Die mine vriende waren te voren, Die stoute Brune, ende Isengrijn, Die rovet mi een valsc pelgrijn: Dat gaet miere herten na so sere, Dat het gaen sal an mine ere, 3395[regelnummer] Ende an mijn leven: het es recht!’ Doe sprac Firapeel echt: ‘Es daer mesdaen, men salt soenen. Men sal den wulf ende Bruun den coenen, Ende vrouwe Hersinde also wel, 3400[regelnummer] Betren hare mesdaet snel;
[pagina 129]
Ende haren toren, ende hare pine Versoenen met den ram Beline, Na dat hi selve heeft gheliet, Dat hi Cuwaerde verriet; 3405[regelnummer] Hi heeft mesdaen, hi moet becopen. Ende daer na sullen wi alle lopen Na Reinaerde, ende sulne vanghen, Ende bi siere kelen hanghen, Sonder vonnesse, hets recht.’ 3410[regelnummer] Doe andworde die coninc echt: ‘Owi, here Firapeel, Mochte dit ghescien, so ware een deel Ghesocht die rouwe, die mi slaet!’ Firapeel sprac: ‘Here, jaet, 3415[regelnummer] Ic wille maken gaen die soene.’ Doe ghinc Firapeel, die coene, Daer hi die ghevane vant: Ic wane dat hise eerst ontbant, Ende daer na sprac: ‘Ghi heren beide, 3420[regelnummer] Ic bringhe u vrede ende vast gheleide: Mijn here die coninc groet u, Ende hem berouwet sere nu, Dat hi jeghen u heeft mesdaen. Hi biet u, wildijt ontfaen, 3425[regelnummer] (Wie so blide si ofte gram,) Hi wille u gheven Belijn den ram, Ende alle ser Belijns maghe, Van nu toten doemsdaghe:
[pagina 130]
Eist int velt, eist int wout, 3430[regelnummer] Hebse alle in u ghewout, Ende ghise gheweldelike verbit: Die coninc ombiet u vor al dit, Dat ghi moghet sonder mesdaet, Reinaerde toren ende quaet 3435[regelnummer] Doen, ende allen sinen maghen, Waer so ghise moghet belaghen. Dese grote vriheden Wille u die coninc gheven heden Te vrien lene, ewelike; 3440[regelnummer] Ende hier binnen wilt die coninc rike, Dat ghi hem sweret vaste hulde. Hine wille ooc bi sinen sculden Nemmer jeghen u mesdoen. Dit biet u die coninc lioen. 3445[regelnummer] Dit nemt, ende leeft mit ghenade: Bi Gode, ic dart u wel raden!’ Isengrijn sprac toten bere: ‘Wat sechdire toe, Brune here?’ - ‘Ic hebbe liever in die risere, 3450[regelnummer] Dan hier te ligghene int isere: Laet ons toten coninc gaen, Ende sinen pais daer ontfaen.’ Met Firapeel dat si ghinghen, Ende maecten pais van allen dinghen.	[tekstkritische noot]Vs. 1-9 Zie de Inleiding, § II. - 2 Dicken, en zoo gewoonlijk, b.v. 70, 344, 1130, 1392, 1475, 1518, 1730, 1746, 1781, 2337, 3288. - 10 hulpen jonnen - 11 keert - 14 Ofte [tekstkritische noot]Vs. 24 Daden si wel si soudens b. Mijne verandering rust op Mnl. Versbouw, bl. 120 en 138. - 25 Dat en s. - 28 hovescheden - 29 keert - 35 eren - 36 L. Ende haer daer toe keren? Opdat even als het voorgaande vs. ook dit slechts drie verheffingen hebbe? - 39 C. sinnen - 41 C. tsinxen, Gr. pinxen - 47 ten wel gr. l. Moet men dit en het volgende vers ook met drie arses lezen? aldus: Houden te groten love. Doe quam tes coninx hove? [tekstkritische noot]Vs. 52 ne invoegsel van mij. - 60 C. metten grisen b.; doch zie 3176, en verg. 940, 3745, 3771. Grijs daarentegen heet de wolf, 2266. - 66 Dor u ed. ende dor u ere - 67 Ende dor r.e.d. ghenaden - 68 miere, dus CGr.; W. verandert: der groter; maar verg. 318. - 74 W. minen kindren. - 76 meer, invoegsel van Willems. [tekstkritische noot]Vs. 78 hoondi - 79 CGr. sint, dat W. blootelijk wegwerpt. - 80 enen - 85 ontvoer ons in. Maar het Fr. heeft 9691: Il se retraist mout tost arière, Si se féri en sa taisnière. - 93 Inne, dus C. bij Gr W. Ine. Zoo ook 492, 560, 1609. - 97 Onghebetert no onghewroken. C.Gr.W. No onverswegen, no ongewr., hetgeen met den voorgaanden regel geen zin oplevert. De omwerking gaf de verbetering aan de hand. Bij het lezen moet no ongewr. samenvloeyen. Zoo vs. 404 no onse; doch zie mijne verbetering aldaar. - 100 Moet men lezen: Ende claghede in Fr.? - 101 arem [tekstkritische noot]Vs. 107 die wart gram - 119 W. enen. - 124 omberet C. Gr. omberecht; maar zie 127. - 126 Pancer de bever sprac; mijne uitlating, door den versbouw gevorderd, steunt op de omwerking. Men leest intusschen vs. 107: Tibert die cater; 138 Cuwaerde den hase, en 177: Grimbert die das in het rijm; evenzoo vs. 247, 479, enz. [tekstkritische noot]Vs. 133 CGr. mochtire. CGrW. an. - 135 Wat sechdi van omberen claghe; ik meen aldus den onzin van het hs. te moeten herstellen, waar men leest: Wat sechdi van eere lage. Tibert had immers van geene lage gesproken; wel van eene claghe, en bepaaldelijk van het omberen (achterlaten) der clage van Cortois. De verbetering van den omwerker (van eenre sagen) was niet gelukkig. - 136 in W. aen. - 138 An Cuwaerde den hase d.h. st; doch zie op vs. 126. - 139-140 Moet men ook lezen: ghederde; verde? Dan zou die slaan op overdaet en niet op Cuwaerde. Ook vs. 166 leest men verde voor vrede; maar wederom 266 vrede in 't rijm. - 140 hi hem - 141 des coninx - 145-6 sine beene: over eene; doch been in 't meervoud is naar den regel. 146 begonsten si - 149 te dien [tekstkritische noot]Vs. 153-4 vaerde: Reinaerde - 155 lessen - 158 kele - 159 thooft af hebben genomen, in strijd met rhythmus en oud spraakgebruik. - 160 te hulpen - 161 aventuren - 163 here - 166 dus es; GrW. vrede - 167 als uwe mannen - 168 noch invoegsel van mij. - 172 Here, waer R. doot; de vocativus is hier echter geheel ongepast, daar niemand in 't bijzonder wordt toegesproken; hij bederft slechts het vers. - 175 binnen eere. De zin zoowel als de versmaat eischt de verbetering; binnen de, binnen deze maand is krachtiger en gepaster. [tekstkritische noot]Vs. 183 talen - 185 als - 187 angaen. Moet men naar de hedendaagsche vlaamsche uitspraak lezen: wilde anegaen? - 191-4 Men konstruere aldus: Entie, van minen oom ende van u, meest andren heeft mesdaen, sal den andren in hate staen. - 192 baten - 194 ne invoegsel van mij. - 198 En soude den coninc niet d.g. - 199 bleves heden onb. Blijkbaar een inlapsel, dat zelfs de omwerker niet heeft. Gr. en W. veranderen blevets, maar hoewel duidelijker, is de invoeging der t onnoodig. - 201 Moet Dicwile niet worden veranderd in Dicke, wegens den valschen klemtoon? Verg. 207. [tekstkritische noot]Vs. 207 wisen - 210 volghedet, C. volghet; bij Gr. en W. volchdet - van verren. - 211 die beste pladise; maar vs. 213 leert dat hij niet alleen de beste, maar alle visschen opslokte. - 212 Daer ghi u ane h. vers. - 214 een l. eens? - 215 Dat ghi, doch 216 leest men dat ghine, bij GrW. verandert in ghijt. In de taal van 't dagelijksch leven is in Holland grat (graat) echter nog onzijdig. - 225 L. soe's so - 228 sorghe - 229 warpene [tekstkritische noot]Vs. 231 dor Isengrijm - 232 meer dan ic u rijm. De omwerking wees de verbetering aan. - 233 ghenoegh; maar ook 1625 leest cGr. ghenoech voor ghevoech, gelijk Gräter ontelbare malen de n en de v verwart. - 234 C. Nochtan ö meer; GrW. Nochtan om meer. - 236 Reinaerde - 238 makedent - 244 Reinaert - 246 talen; bij W. tale, maar achter wat volgt meestal een genit. plur. Zie Walewein II D., bl. 239, en voeg er bij Ferg. 2036 wat saken; en hier 2884 wat claghen, 3129 wat ghiften. - 247 maket here Cuwaert - 249 C. Credo - 252 W. in trouwen [tekstkritische noot]Vs. 256 CGr. Ende hoordi - 258 qualike. C. heeft Onrecht: de verbetering is van Gr., die haar verklaart ‘jure, mit recht’. Reineke heeft ook 262 mit rechte. - 260 verjonnen; ik kies hier de ouder vorm. - 269 een hare. - 272 danen; CGr. seidi - 274 Sinen - 279 Bleec es hi ende mager van pinen - 280 carinen - 381 sine [tekstkritische noot]Vs. 283 dese - 286 ene - 287 C. ende hiet Coppe - 288 Dier: W. leest met C. Die; en Gr. Der - 291 voor die bare; maar dat dit eene interpolatie is leert de versmaat en de omwerking. - 293 Gr. ieweder siden; C. baren. - 295 Die een hane hiet Cr.; doch verg. 298. - 296 na ontbr. in C.; reeds door Gr. ingevoegd. - 297 goeden - 300 Die scoonste hane diemen v. - 301 Tusschen Portaengen ende Polanen. Willems vertaalde: ‘tusschen Britanje en Polen.’ De omwerker heeft: Tusschen Hollant ende Ordanen. Vs. 3023 Tusschen Pollanen ende Scouden; 599 Tusschen hier ende Portugale. - 303 C. berrende De verandering is van Gr. [tekstkritische noot]Vs. 307 sustre - 311 Van haerre suster - 318 C. scaden - 320 C. mine sustren - 321 Ende sere hebben haren onwille. - 324 CGr. men siet - 332 te dien broede - 334 scone - 335 W. eenen, CGr. ene [tekstkritische noot]Vs. 337 honden - 338 CGr. dierfel l. dier-vel? - 342 ne ontbreekt. - 344 om de mure l. ombe mure? verg. Velth, bl. 55, en zie hier vs. 393, 1710 - 345 om ons - 347 Riepen si maar uit 349 blijkt dat er liepen moet staan. Herhaaldelijk is uit C. de kapitale L kwalijk als R gelezen: b.v. 721 ook Riept voor Liept, en verder 165, 424, 791, 793, 796, 815, 838, 863, 1299, 1367, 1387. Zie Grimms Kollatie. - si l. siere (Liepsiere)? - 349 avonturen - 353 baraten - 354 Dattene God moete verwaten. De omwerking gaf de verbetering aan de hand. - 357 Reinaert die m.d. Blijkbaar is de eigennaam een glosseem van een afschrijver, die terugdeinsde voor de betooning: Dié mordádège diéf, waarover zie Mnl. Vsb. bl. 76-78 en 69. [tekstkritische noot]Vs. 361-2 began lesen, Dochte mi daer an ghescreven wesen; doch wesen ontbr. in C. door Gr. aangevuld. - 364 alle - 365 C. Alle - 367 hi mi ander. Men zou ook kunnen lezen: mi and'r niemáre, maar ook vs. 1577, 1603 is de betooning niémáre. - 370 Ende hi hadde ghedaen vele sware, hetgeen met het volgende vers geen zin oplevert. De stoplap te waren vindt men ook 603. - 371 sine - 376 moogdi - 381 sielen - 385 C. priemen Gr.W. primen [tekstkritische noot]Vs. 387 te dien - 392 Dat ic al met m. br. - 393 Sonder s. ginc b. - 397 hadde ons die p. - 398 W. kindren - 401 Mesval mi doe nakede. Het eerste woord is aan de omwerking ontleend, CGrW. Quade avonture mi d.n., hetgeen vijf voeten aan het vers geeft, dat er, om het volgende, maar drie duldt. - 404 no onse hont; maar het voorgaande ons is de acc.; buitendien waren er meer honden, zie 346. - 406 dat laet, doch zie vs. 318, 420. [tekstkritische noot]Vs. 413 vieren - 417 hinne ontbreekt bij CGrW. - 418 dese - 421-2 Die c. spr. Grimbert die das (:was), hetgeen in voc. onmogelijk is. Dat dit echter de oude lezing is, leert de omwerking. Evenzoo heeft het Fr. 10445: ‘Où estes-vos, Tyber li chaz? - 425 hier, W. heer - 428 sielen - 430 moeter al gh. - 432 wise, beter wine? Dit slaat dan niet op dochter (427), maar op lichame. - 437 dese - 439 C. jonghe [tekstkritische noot]Vs. 445 C. horen. - 447 Neware, met C. en Gr., bij W. Ne mare; doch zie vs. 95, 174, 1749. - 448 en 9 sielen - 451 Coppen, dus C., maar Gr. en W. veranderen Coppe. - 455 CGr. daer an sach; W. daer sach - 456 CGr. Die saerc; W. An den s. - 457 Dede an - 463 Reinaert die vos - 465 mouden. - 466 te sinen dus GrW., C. heeft tsinen. [tekstkritische noot]Vs. 470 waren si - 471 si daer den - 472 hine dan soude 474-5 No dor scade .. ne liete. Zie over de elliptische spreekwijs de Vries, Brief over Karel den Gr., bl. 17. Voor liete heeft C. lette. Grimm gaf de aanvankelijke verbetering aan de hand, lezende lcte, waarschijnlijk naar Reineke 454. - vromen - 476 Brunen, CGrW. lezen Brune, maar zijn in het gebruik van dezen eigennaam zeer onregelmatig. Ik vind: N. Bruun, vs. 510, 525, 776, 850. G. Bruuns, vs. 2468. D. Brune, vs. 476, 645, 2257. A. Bruun, vs. 544, 911. Maar ook volgens Grimms paradigma, Gram. I, 772-773: N. Brune, vs. 497, 518, 574, 608, 809, 818, 839, 843, 863, 952, 961, 988, 3390. G. Brunnen, vs. 2413. D. Brunen, vs. 657, 773, 807, 2439, 2450, 2820; Bruun, 479, 931. A. Brune, vs. 978, 983, 2256, 2309, 2816. Ik heb de zwakke vorm voorgetrokken. - 478 was die coninc sc. b. - 480 vor dit here. Ook het Fr. heeft 10450 En la présence de ma gent. - 483 Gr. waecht [tekstkritische noot]Vs. 495 ende hi sal naken - 501 Ende dat hem - 503 in CGrW. dor - 514 van ontbr. - 516 sorghen - 520 CGr. Daer hi [tekstkritische noot]Vs. 526 bi sinen goden, CGrW. gode - 528 vor mi bringhe Bij den eersten opslag zou men twijfelen of er ook moet gelezen worden: vor hem, n.l. den koning. De omwerking heeft: myt mi. De lezing schijnt echter echt, en te beteekenen: voor mij uit; - 529 te nemen - 530 vreden - 546 eren [tekstkritische noot]Vs. 550 qualic - 556 den buuc so gh. - 557 Ende in so ut. w. - 561 L. Ic bem so ute sat? - 565 C. mooghdi, GrW. moogdi. - 566 wie moeten - 567 CGr. wie node - 568 Goeder levert geen gezonden zin, daar uit het voorgaande blijkt, dat Reinaert met die versche honichraten niet veel ophad. Zie over den oorsprong dezer onoverdachte lezing de inleiding, § III. - 569 Gr. en W. beiden lezen hier: Hebbic commer harde groot, dat W. trachtte te verklaren door: ‘Ik heb grooten kommer wegens goede versche honigraten’; hetgeen evenwel niet veel opheldert, daar R. blijkbaar geen kommer had, maar overvloed. Trouwens, commer, staat ook niet in C. Men leest daar, volgens de kollatie van Grimm, couuer, dat blijkbaar slecht gelezen is voor couuer. Nu drukt het hs. overal den tweeklank oe uit door ou. Zoo b.v. 233 ghenouch, 234 onghevouch, 324 bloumen, 459 bouc, 614 louch, 658 ghevouch, 662 prouft, 848 ouuer (oever), 1429 drouve. Blijkbaaŕ is dus couuer het bekende coever, dat voorraad, overvloed, copia beteekent, en Flor. 1843, Limb. I, 2674 voorkomt. Verg. de Vries, Woordenlijst, op den Lsp. i.v. vercoeveren. Zoo wordt de zin zeer verstaanbaar. [tekstkritische noot]Vs. 574 De nieuwe alinea begint bij CGrW. eerst een vers later. - 578 voor alle - 579 Ende icse voor alle g.m. - 585 W. Gewinne - 587 spot met u, neen - 590 trouwen - 592 u so vele - 593,5 tienen - 594 daer met l. daer an? [tekstkritische noot]Vs. 601 R. sp.: Bruun wat sechdi - 605 soudic u g. - 615 helt - 618 Also; Zoo ook later dikwerf. - 622 nemmee, dus C. bij GrW. nemmeer - 624 es mine avonture g. - 626 sult lachen [tekstkritische noot]Vs. 627 ghinc Reinaert; doch zie Mnl. Versbouw, bl. 153. - 632 CGrW. voeren gaen - 636 Gi sult noch heden hebben, s.w. - 637 als ghi - 640 Die keitijf Bruun n.w.n.; maar zie alweder Mnl. Vsb., bl. 152 - 641 Waer hem Reinaert die tale keerde - 645 Brune - 646 Tote, W. Tot - 648 C. Dat waer was eist so. De omzetting is van Grimm. - 654 Also, l. Alse? - temmermans, het gewone meervoud. [tekstkritische noot]Vs. 655 ontdaen - 659 nemet - 667 niet verdervet - 670 Brune sprac: R. ne. s. niet - 672 spele - 675 crupet daer in - 678 Dat hi th. - 679 die twee voordere v.; maar verg. 695, en zie het Fransch 10293. - 682-3 Die daer te voren ginc so smeken, Bruun bleef enz. Maar niet Bruun, wel Reinaert had den ander gesmeekt, d.i. gefleemd. Bruun heb ik wegens de maat in Hi veranderd; zie Mnl. Vsb., bl. 153. [tekstkritische noot]Vs. 685 brocht (GrW), C bracht - 685 In boosheden brocht met sulker achte. De omwerking heeft: Gebrocht myt loosheit in sulker achten - 693 dulen, door Snellaert in de tweede uitgave bl. 353 ten onrechte veranderd in hulen; het komt evenzoo voor Wal. 9714, waar ik verkeerdelijk schreef huulde. Zoo ook Lanc. 3, 3805. - 694 ghegrepen bi sier mulen - 699-700 Ende sach comen Lamfreide, Die up sinen hals brochte beide. Maar Lamfreide in acc. is niet te dulden, verg. 860; ook beide kan de ware lezing niet zijn, want in 701: Een scarpe haex ende ene baerde (CGrW.) is ende blijkbaar geïnterpoleerd, daar het woord baerde alleen de verklaring is van haex, waarvoor vs. 716 gelezen wordt bile. De timmerman droeg geen twee aexen, zoo als ook blijkt uit vs. 735. - Het onzochte, dat ik in den tekst bracht, vindt men ook 990 en 3320. - 702 moogdi [tekstkritische noot]Vs. 703 sinen oom - 705 Dit herinnert aan het Lodewijkslied, waar het heet: Her skancta ce hanton Sinan fianton Bitteres lides. - 707 talen - 713 Hi liep, maar verg. 1333. - 725 quamen, lees quam, zie op vs. 48. - 726 kerke [tekstkritische noot]Vs. 734 Voor - 738 al jeghen al, W. alle jegen al. - 740 De nieuwe alinea heb ik een regel lager geplaatst. - 741 al werpt W. uit - 744 hi daer van den - 750 alle - 751 Ende sine twee h.b. - 755 niet conste - 757 ne is door mij ingevoegd. - 758 no vlien. [tekstkritische noot]Vs. 765 lieden - 766 Daer na quam - 767 ouden - 768 enen - 773 arem - 777 riviere - 784 al te scarp, CGrW. alre scarpst. Het rijm eischt de verandering. Al te in de beteekenis van zeer, bijzonder, is bekend. Zoo b.v. Wal. 10711. - 788 scerpe loghe, niet in één woord zoo als in de vorige uitgaven. Kausler heeft het eerst die plaats terecht gebracht in zijne Altniederl. Denkm. II, bl. XXII. - 789 Ghinkene [tekstkritische noot]Vs. 790 ende mijn vrouwe Bave; maar mijn vrouwe is een jonger vorm: mijn ontbreekt ook in de omwerking. - 791 onder die voete; wij kiezen de meest gebruikelijke vorm, zie grimms D. Gramm., IV, 427 en 413. - 792 ene cloete - 795 ghinc met - 797 hem alles te voren - 800 Huge CGrW. Hugelin; maar ook de omwerking heeft Huge. - beene - 801 dat weet men wale - 803 W. vrouwen - 804 Eens houtmakigge; maar blijkbaar is het teeken voor er over het hoofd gezien. Zoo leest men ook Ferg. 74 scepsterigge; Rose 6319 tavernierigghe. - 808 sijn bloet - 811-12 liet.... ghedichte gaen, C.l. ghestichte slaen; maar ghestichte heeft Gr. reeds verbeterd. [tekstkritische noot]Vs. 815 wilen - 819 verspranc Gr. wil ten onrechte lezen ver spranc - 820 riviere - 822 viven - 823 W. rivier - 842 Die wile dat si... uuttraken; maar achter die wile kan dat ontbreken. Zie b.v. Gloss. Lsp. op Wile; Kar. Gr. I, 1055. [tekstkritische noot]Vs. 847 niet mochten - 850 in die riviere - 852 bat hi dat - 853 verdoemen (Gr), verdrouven (C) - 860 vander - 861 Dat, CGrW. Dar (?) - 864 een - 873 Gheen dier - 874 jamerlik [tekstkritische noot]Vs. 880 danen, C. dannen - 887 (rumen GZ?) - 890 nederwaert, CGrW. neder; maar verg. 910. - 894 dat sweet - 895 Neder liep - 896 riviere - 899 sijn herte - 905 Die hebbic [tekstkritische noot]Vs. 909 in dese - 912 CGr. Enten eersten; W. Ende ten eersten - 915 Daer lach in (m̄?) toren - 917 dijn - 920 eren - 930 straten - 932 al een bloet, niet met den klemtoon op een, als thans. - 934 bere, dus C. waarvoor GrW. beren. [tekstkritische noot]Vs 939 so siettene - 944 roden - 945 So weder sidi abd - 946 ore - 947 dese crune - 953 hem, C. const doe; GrW. conste doe. Moet men lezen: Dat hine conste niet ghespreken? Verg. de var. bij Willems, en het Fransch, 10416: L'ors estoit si asolez qu'il ne li pot respondre mot. - 954 hem so d. sijn herte - 957 nemmeer horen die tale - 958 neder daer te d. [tekstkritische noot]Vs. 963 sine voete - 971 sine - 972 scamen - 978 daer door mij ingevoegd. - 982 die, W. dat - 983 L. hadde bekent? - 984 Ende seide dit es - 988 Binnen desen - 992 u selves. [tekstkritische noot]Vs. 997 als - 1001 hoechste. Moet men ook lezen hoochste baroene? verg. 1005, 1333. - 1004 Doe rieden si hoe d.d. schrijffout ontstaan uit verzien van vs. 1006. - 1006 daer, invoegsel van mij; meesten. - 1007 Dat menne (C. niene; W. men) twee werven - 1011 Dat Tibert die cater van desen - 1012 Tote R. bode soude wesen - 1016 Gaet wech eer; maar blijkbaar moet wech hier worden verworpen, (verg. 1025, 1037) even als vs. 1360, waar het tegen de maat strijdt, en ook niet in de omwerking gevonden wordt. [tekstkritische noot]Vs. 1021 uwen - 1023 Men salne drie werven dagen. Blijkbaar valsche lezing; want vooreerst kon het zijnen magen niet tot schande strekken (vs. 1024) als hij naar de wet driemaal werd ingedaagd Bovendien had de Koning gezegd (1022): komt hij op deze tweede indaging niet, het zal niet goed met hem afloopen. De gemaakte verandering is nu ook in overeenstemming met 1070, en met het Fransch 10452. - 1024 alle - 1033 groot nochtan. De omwerking, die wats dan heeft, gaf de verbetering aan de hand. Wattan leest men ook vs. 245, 1296. - 1038 helpe mi God; - 1039 het nu moete [tekstkritische noot]Vs. 1042 CGr. nu af - 1047 ende quam, dus C., bij GrW. die quam - 1048 wart Tibert vro - 1049 GrW. Ende riep al heil! wil God edel vogel. Deze en de volgende regel worden in C. vervangen door dezen eenen: Ende riep an sinte Martins voghel. Grimm herstelde den tekst naar den prozadruk. Ik heb niet geaarzeld de woorden wil God weg te werpen, die ook Reineke 943 niet heeft. - 1051 C. Nu vliech, de verand. is van Gr. - 1058 ter rechter - 1059 C. waende hi - 1062 als - 1066 Reinaerde [tekstkritische noot]Vs. 1069 W. moet - 1071 niet te hove - 1075 Ik mistrouw dezen geheelen regel; maar in allen gevalle kan men niet lezen met CGrW.: Bi Gode dat jan ic u wale. Het ww. onnen regeert den GZ. - 1077 coste - 1079 die es - 1082 Ten ende - 1085 willen wi - 1088 ooc onder alle mine mage [tekstkritische noot]Vs. 1097 C. Maerghin, zoo ook 1377, 1396. - 1098 beteren raet. - 1099 beter ghedaen - 1104 noint door mij ingevoegd. - 1105 beter - 1107 bi daghe, verbetering van Willems; CGr. daer - 1109 CGr. nemmermee; W. nemmermeer - 1111 Gi moet herbergen tavont met mi, dat mij voor geene scansie vatbaar schijnt. Távont in taméer te veranderen scheen de klemtoon te eischen: het woord is goed vlaamsch, en komt b v. in den Ferguut voor vs. 744 en 751, waar de uitgaaf leest te meer. Zie overigens mijn artikel in den K. en L.bode, 1845, no. 36. - 1113 of ic hier bleve - 1115 Hier es d. sp. quaden t. - 1116 mocht - 1118 utermaten, maar te mate is beter in de maat, en meer overeenkomstig met vs. 1115. - 1119 moochdi [tekstkritische noot]Vs. 1121 el ontbreekt in 't hs., waar men leest: Reinaert hebdi mi i.h., hetgeen Gr. behield; maar W. wierp den eigennaam uit en laschte in anders; maar verg. vs. 571, 3225. - 1123 lietic, zoo als Grimm met C. heeft. Willems veranderde het in lictic, dat wel geen drukfout is, zoo als men uit zijne verklaring van gewaerd mag afleiden. - 1125 Soete Tibert - 1130 hordic, C. hoere ic, GrW. hore ic - 1137 alle - 1143 al haddi minen vader doot; Epische uitdrukking, zie Wat. II, 281. - 1145 Reinaert sprac: neve h. uwen spot [tekstkritische noot]Vs. 1146 Neenic, Reinaert a.h.m.G. - 1153 enen - 1157 nemmer meer - 1160 gaen wi - 1168 enen [tekstkritische noot]Vs. 1182 no lat - 1187 beiden, W. leiden - 1190 Tibert siet - 1192 eren - 1199 Wanen - - desen wanc - 1202 een strec, maar er was vs. 1177 reeds van gesproken. [tekstkritische noot]Vs. 1209 wroeghede, C. wronghede, dat Willems verklaarde verwrong, en Grimm evenzoo; maar uit den voorgaanden en volgenden regel blijkt, dat er een woord moet staan, dat zich verraden, aanklagen, beteekent. Nu is het vreemd, dat Gr. noch W. hier de verbetering aanbrachten, die toch 113 was aangewend, waar men in het hs. had gelezen wronghene, voor wroughene, d.i. wroeghene. Evenzoo 1605 las Gr. terecht droeghene, waar zijne kollatie heeft dronghene, d.i. droughene. Over het gebruik van ou voor oe zie op 569. - In denzelfden zin wordt overigens wroeghen wel meer gebruikt. - 1218 dus atet - 1222 inlanc so bet. Zoo leest C., waarvoor bij Gr. ni lanc, waarmede hij natuurlijk geen weg wist. W. verbeterde je lanc, maar inlanc is de oorspronkelijke vorm - 1225-6 De lezing is van W. die dus het blijkbaar bedorven hs. herstelde, dat heeft: Dat, Tibert, daer m.u ware, Isengrijn die m. [tekstkritische noot]Vs. 1232 Martinet riep - 1243 W. in huus - 1245 ute sinen bedde - 1253 W. rocken [tekstkritische noot]Vs. 1259 spaerdene; maar sparen beteekent hier niet parcere, maar morari. Zoo vs. 1244. Verg. verder Car. en Eleg. gloss. - 1260 enen. Zoo ook 1263. - 1267 scanden - 1275 sielen - 1276 sine wilde - 1280 Int sleets - 1282 sone, dus W.; bij CGr. neve. - 1284 mijn scande - 1285 Emmermeer voort in a. st. - 1286 wonden [tekstkritische noot]Vs. 1287 ten C. den, reeds verbeterd door Gr. - 1288 noch doe - 1292 sinen scerne - 1298 te mere, CGrW. te min - 1304 ne ontbr. - 1306 GrW. Doe hiefsene; maar C. heeft duidelijk hieffene: Doe is blijkbaar bedorven uit Soe. - 1311, 12 sorghen [tekstkritische noot]Vs. 1316 C. sine - 1319 ute ten - 1324 wisen - 1331 Den coninc dreigen; maar twee verzen achter elkander met hetzelfde appellatief te laten aanvangen, ging niet; blijkbaar staat men in vs. 1330 voor menne. Of dreigen wel het echte woord is? - 1337 Hoe men Reinaert ter edenen brochte - 1344 waerven [tekstkritische noot]Vs. 1345 enen - 1348 Daer hi af - 1350 dattene - 1355 niemene en es - 1356 So helpe - 1360 gaet wech ende sijt - 1362 Grimbert sprac - 1368 ten eersten. Doch zie hier vs. 1435, 2058, en verg. Wal. 1533 eerst; 8875 van eerst. - 1369 sinen. Groeten met DP.? Verg. Gram. IV, 606. Of ellipt. genit? [tekstkritische noot]Vs. 1376 waerven - 1377 vermerrendi - 1380 inden derden - 1381 Uwen casteel - 1386 C. haer l. hare? - 1390 W. ten hove - 1393 avonturen - 1396 Maerghin (W. Morgen) sciet; doch verg. Reineke 1308. - 1400 binnen den [tekstkritische noot]Vs. 1411 Hoort, seit hi - 1414 alle dandre - 1417 sine muulkine - 1420 harde lief; doch verg. Reineke 1362. - 1421 Ja als - 1422 van hier moet - 1427 de sine - 1428 ruumde [tekstkritische noot]Vs. 1434 hoort - 1436 met Grimberte - 1436 seide, dus C.; GrW. seiden - 1438 sorghen - 1441 te biechten - 1444 sijn vergaen; doch zie Reineke 1382. - 1447 te biechten - 1449 W. Alle de diefte en a.r. - 1454 te ghenaden - 1455 algader, C. allegader minen mesdaden, de twee laatste woorden reeds door Gr. verbeterd. - 1459 CGr. alle diere [tekstkritische noot]Vs. 1462 Of gi iet wilt - 1465 alle diere die leven - 1466 mi moete vergheven - 1467 Brune - 1471 Tes papen huus, daer hi spranc int net. De uitlating van huus behoeft geene verdediging. Dat net door strec moet worden vervangen, bewijst zoowel het rijmwoord, als de vergelijking met vs. 1177, 1202, 1234, 1281. - 1472 ongherec. Zoo ook 1201. Bij Willems ongeret, en in de verklarende aant. ongerect. In C. werd kwalijk gelezen ongeret, dat Gr. verbeterde. - 1473 sine kindre - 1477 mi ooc niet. Het middelste woord schijnt hier uit den volgenden regel ingeslopen. - 1479 GrW. coninghinnen - 1480 C. verwinne - 1481 eren - 1483 C. mee liede; GrW. meer liede [tekstkritische noot]Vs. 1487 maectene - Elmaren - 1488 Daer wi b. - 1489 al te sere te pinen - 1490 die (l. der clocke-line?) - 1494 GrW. toneren, C. tonneeren - 1496 straten - 1497 binnen der - 1503 die is een invoegsel van mij; verg. 947. - 1506 af bernen - 1510 CGr. Daer hi nu [mi] conste; W. hi niet conste - 1512 teeddickene. [tekstkritische noot]Vs. 1513 Ik volg de lezing van Grimm, waarvoor W. Vianois stelt, dat hij voor een ‘uitgedachte naem’ houdt. Ik weet niet met zekerheid waarop die verandering steunt; waarschijnlijk op de omwerking, maar in de variant is die plaats niet opgenomen. - 1515 Sone woonde. Gr. Son en woonde. W. Son woonde - 1521 Daer dedic I. in crupen; doch daer is overtollig, wegens het voorgaande in dat. Voor incrupen wellicht beter doe crupen. - 1523 l. hanghen vele? - 1524 Des vleesch dedi. Het vers eischt slechts drie verheffingen. Misschien kon men ook lezen: Des dedi, hoewel ik de voorkeur geef aan daer. - 1528 dien leden b. - 1531 sat, invoegsel van Willems; niet C. met. [tekstkritische noot]Vs. 1537 enen - 1540 W. wast - 1544 CGr. nu vant slach, blijkbaar min juist gelezen, want de verklaring vant = va ende (bl. 276) gaat niet op. W. wilde lezen: vanc ende slach. - Of zou men mogen verstaan: nu vant slach = slaghen? Volgens Mnl. Vsb. p. 129 - 1547 selves ontbr. in C. - 1565 roof hier laten [tekstkritische noot]Vs. 1566 Hi riep, ende ic ginc m. straten. Maar het vorige vers heeft ook maar drie verheffingen. - 1570 De nieuwe alinea begint eerst bij den volgenden regel. - 1572 volchden - 1582 gevreesscheden - 1587 Grote - grote - 1588 Dus quamen. Hoe licht men d⁹ voor d' las is bekend. [tekstkritische noot]Vs. 1595 lietene - 1596 C. diene - 1599 ghelove, door Willems ten onrechte veranderd in gelovet. Verg. Wal. II, D. bl. 333 vlgg. - 1604 Si namene ende leidene - 1607 Buten den; maar dit wordt samengetrokken tot buten - 1609 GrW. Ine - 1610 C. verwervic - 1612 dedi - 1614 leiddickene - 1616 Dat twee h. ende enen hane; maar nergens is sprake van slechts twee hennen. - 1617 straten - 1619 teere, maar te wordt door bi uitgesloten. Wellicht stond in 't oorspronkelijk: Rechte ere [tekstkritische noot]Vs. 1625 W. vette; CGr. ghenoech, door W. verbeterd. - 1628 C. taste; W. begon - 1631 Te sorgen; maar het is geen ww., en het zstnw. is stvr. - 1632 wats u ghesciet - 1634 om - 1639 hoondene - 1640 W. van daer boven; CGr. von dat boven - 1643 daer is een invoegsel van mij. - 1644 lagen moet eensylbig gelezen worden, tenzij men si zou willen delgen. - 1646 C. vijvergat. De verandering is van Gr. Zoo heeft ook het mhd. viwerstat, b.v. Nib 884,4. 885,2. [tekstkritische noot]Vs. 1647 worden. Lees int metrum Si wort up - 1652 nie met C., bij Gr. W ie - 1655 Harswenden. Maar de nom. luidt 242 Harsint, en 2877 Hersunt. De acc. 3399 Hersinde. De zwakke vormen in dat. 1983, 2129, 2846, 2898 en hier ter plaatse zijn fouten. - 1656 liever hadde dan - 1657 God die moet mi - 1658 liever ware bleven - 1659 Te doene dan - 1661 te biechten [tekstkritische noot]Vs. 1676 dat biddic u - 1680 hem invoegsel van W. - 1681 C. mesdaden - 1682 C. raden - 1684 en 1685 Ende te wakene (vastene);maar het vers eischt hier drie arses zonder voorslag. - 1687 Alle die hi, maar Alle is blijkbaar te ontberen. - 1688 Ende dat hi voort - 1689 Behendelike soude generen. Behendicheit gold niet slechts voor sagacitas, ars, sollertia, maar ook voor fraus, dolus, machinatio; men zie Clignetts Bijdrage, bl. 311-312. Dat men Reinaerts behendigheid natuurlijk in geen goeden zin opvatte, leert de 13 fabel uit den Esopet, vs. 16-17. Onmogelijk kon daarom hier in den tekst behendelike geduld worden, hoewel dit zeer duidelijk in het handschrift staat. Behendelike kon licht uit Bescedelike gelezen worden. Dat dit het juiste woord moet zijn, leert de vergelijking met Flor. 187; zie vooral ook de woordenlijst op den Lsp. - 1692 C. Nu moet hi siere sielen pleghen, bij WGr. Nu moet hi plegen siere selen. De ware lezing gaf 381 aan de hand. Vs. 428 leest men pleghen, dat den afschrijver in de war bracht. [tekstkritische noot]Vs. 1695 daer is een invoegsel van mijne hand. - 1713 begonden - 1717 plumen - 1718 Gr. sp. Oom gi d.m.d. - 1720 een - 1722 te biechten [tekstkritische noot]Vs. 1724 trouwen - 1734 Al hadde men, dat onzin is; verg. Reineke 1663. 1741 verdoort, C. versmaet - 1742 verstoort, C. verstorbeert. De verbetering is van Gr. - 1743 ii pater - 1745 ghenaden - 1748 af hebbe - 1750 sine ogen [tekstkritische noot]Vs. 1752-4 C. leest: Doe began hem drouve ghelaten ende arde zeere beefde Reynaert doe keerde si te hove waert doe hi began den hove naken daer hi waende seere mesraken Doe in sconinx hof was vernomen, enz. Grimm zegt, p. 276: ‘Die sichtbar vom nachhelfenden schreiber her rührende verwirrung der hs. ist nach der prosa und nach Reinke beseitigt worden.’ Hij leest namelijk, en met hem W.: Die si te voren hadden ghelaten: Daer keerden si ten hove waert. Aerde (W. Harde) sere beefde Reinaert Doe hi began den hove naken, Daer hi waende sere mesraken. Doe in sconinx hof was vernomen, enz. Er is blijkbaar in het hs. geknoeid, maar minder dan Gr. vermoedde. Vs. 1752 is stellig echt: ghelaten in dien zin is geheel overeenkomstig met gelaet toonen, enz. dat men hier herhaaldelijk aantreft, b.v. 1737, 1768, 1802, 2119, 2185. En de verandering van Grimm is lam. - Dat ik midden tusschen twee rijmen eene nieuwe periode laat aanvangen, is geheel overeenkomstig met de manier des dichters. Zie b.v. 107, 263, 998, 1288 (waar de afschrijver echter de nieuwe afdeeling eerst met 1289 begon, evenzoo 1850, 2048, zoo als hij die ook 777 een regel te laat begonnen was), 1692, 2048, 2067, 2498, 2518, 3396. - 1759 Grimberde - 1760 niemene ne was [tekstkritische noot]Vs. 1764 die onvervaerde - 1766 Ende hi sprac - 1770 Gelijc of hi - 1772 boudeliken - 1777 CGr. hebbe; W. veranderde naar de omwerk. - 1783 CGr. mi nochtan gherne; W. mi gerne - 1784 hulden wilde gi - 1785-6 lonen: crone. Men zou kunnen vragen of crone niet eene te moderne figuur is; te meer, daar C. verder leest dat si..... gheloven, welk laatste woord Grimm veranderde in ghelove, Willems in ghelovet. Wellicht zou men wenschen te verbeteren: hoeden, vroeden, gedachtig aan Reineke, 1711: ‘Juwe rât is vrôt.... gy loven nicht draden.... wat ju dessen valschen alle vorelesen.’ Ook hier 1899 wordt de koning vroet genoemd. [tekstkritische noot]Maar het Fransch heeft, 10956: ‘Mès puis, sire, que rois s'amort à croire les mauvès larrons, lors vet la terre à male veue.’ Het zal dus het zekerst zijn de lezing van C. te behouden, en 1787 si in soe, 1788 gheloven in ghelove te veranderen, tenzij men voor der crone zou willen stellen den cronen. - Moet het ook zijn den conen (coenen)? Vs. 1787 Dat si - 1788 C. gheloven; W. ghelovet - 1792 Die niet te rechter h.h.g. De omwerking gaf de verbetering aan. - 1793 rike hove - 1796 Den goeden lieden doen t. Ik heb de lezing van den omwerker voorgetrokken. - 1802 condi l. toondi? - 1803 niet ghehelpen - 1807 saken [tekstkritische noot]Vs. 1808 qualic in. Dus C. door GrW. veranderd in qualiken. - 1809 C. leest: Die eede die ic hadde gesworen. Gr. veranderde eede in vrede, waarschijnlijk volgens Reineke, 1720, die de omwerking volgt, welke ironisch den koning veel beter de volgende woorden in den mond legt: Dat gi my dicwijl hebt gedient, Dat wart u nu te recht gegouden. Gy hebt den vrede wel gehouden, Dien ic geboot ende had gesworen. - 1818 laten aenscinen - 1820 es sijn crune, doch verg. 1827. - 1821 vele is een invoegsel van Willems. - 1828 CGr. hi ware gewroken, dat W. veranderde in: haddet gew.; doch verg. 1931. [tekstkritische noot]Vs. 1830 C. Rander side, door GrW. veranderd in Tander side - 1840 groot mine saken - 1848 sloechdi - 1850 Recht in dese selve sprake. In C. vangt het volgende vers met eene kapitale letter aan, intusschen laten Grimm en W., die overigens de lezing van C. behouden, de nieuwe alinea met 1850 beginnen. In de aant. p. 276 zegt Grimm: ‘Wenn dieser vers noch von Reinaert gesprochen wird (vgl. Reineke 1762,63), wozu der grosse buchstabe der hs bei 1851 stimmen konnte; so fehlen zwei verse vorher. die prosa ist für die gewählte abteilung.’ De zin schijnt intusschen gewrongen, als men wil lezen: Recht in dese selve sprake Doe spranc up Belijn, die ram. 1850 moet wel degelijk tot de vorige periode behooren. Dat er in geknoeid is valt terstond in 't oog; maar is het zoo noodzakelijk met Grimm aan te nemen, dat er twee verzen zijn uitgevallen? Het Fransch geeft hier licht. Er is de grootste overeenstemming tusschen onze verzen 1837-1850 en Br. 20 11014-20, waar men leest: Or sui devant lui [mesire], si me tiegne, Et si me face ardoir ou pendre, Qar ne me puis vers lui deffendre. Ge ne suis pas de grant puissance, Mès ce seroit povre venjance, S'en parleroient meinte gent Se l'en sanz jugement me pent. Het woord sprake in C. 1850 wijst duidelijk aan, dat er iets moet gestaan hebben overeenkomende met de twee laatste Fransche verzen. Recht ontstond uit de verwisseling van de kapitale L en R (zie op 347), en in kan eene vergissing zijn voor m, verg. 915. [tekstkritische noot]Vs. 1862 Dit vers is door Willems uit de omwerking aldus ingevuld: Die gans, dat tijtsel ende tlampreel - 1867 CGr. Makeden [tekstkritische noot]Vs. 1872 Reinaerde - 1874 man dus CGr., Willems las men - 1875 W. werpt es uit, dat CGr. hebben. - 1877 CGr. Vort bringen die men brochte daer. Willems heeft die in dan veranderd. Dat hij met die plaats geen weg wist, blijkt uit de zonderlinge interpunctie. Ook Grimm was er meê verlegen. Zie zijne aant. p. 277. - 1880 besten redenen g. daer voort - 1881 C. dieren - 1882 met goeden orconden - 1885 saken - 1886 wijstsi voor wijsden si, dat men in C. leest. GrW. veranderden: wijsten si - 1888 Reinaerde - 1893 naeste [tekstkritische noot]Vs 1896 Reinaerde - 1905 andren - 1906 CGr. Reinaerde - 1908 W. vond ‘verkieslijker’ te lezen: Tibert sprac; maar de woorden zijn blijkbaar den koning in den mond gelegd. - 1914 Sinen l. die es - 1916 Gr. en W. stellen tjaer meer, terwijl C. heeft tsiaer meer. Doch zie mijn artikel over saermeer in den K. en L.bode, van 1845, no. 35. [tekstkritische noot]Vs. 1925 wancans, verbetering van Gr. voor wanconst, dat C. heeft. - 1926 Nochtan eist R. diet al b. zoo lezen GrW., maar eist vindt men niet in C. Eenvoudiger verandere men die in di; in allen gevalle had men niet mogen stellen eist, maar dan ten minste wast. - 1928 uwe - 1929 C. Rumen ende wijde lancken. Verg. Grimms aant. p. 277. - 1932 noch niet - 1936 W Langeleden - 1942 W. vernois om hadde - 1943 W. papen - 1946 CGr. Ende sidi nu daer toe, l. En sidi mi? - 1948 fellen voden, doch verg. 3745 en 3771 der uitg. van Willems. Grimm haalt p. 278 uit Maerl. 3, 318 een vuden aan, dat echter blijkbaar bedorven is uit ruden. Dezelfde letters worden daar meer verwisseld, b.v. bl. 138, vs. 80, waar rasten moet gelezen worden voor vasten. - Ook de woorden uwen neve komen mij verdacht voor; maar ik heb ze behouden, omdat ook de omwerking u neve heeft. [tekstkritische noot]Vs. 1949 Doe so sprac die coninc saen; maar de verbetering volgt uit vs. 1958-9. Door Grimms aant. p. 278, wordt de lezing van C. kwalijk verdedigd of verklaard. - 1950 Tiberte - 1953 gaet voren - 1961 Nu gaen wi voren ende b.h. - 1963 du selt - 1964 die salt, W. sal - 1965 CGr. dine W. en dine - 1970 Hine dede [tekstkritische noot]Vs. 1973 Dat was de wulf ende T. - 1975 te sinen scaden, dat blijkbaar alleen om 't zuivere rijm scaden dus staat. - 1980 binnen den - 1982 Reinaerde - 1989 dor niede, C. dor met, dat blijkbaar slecht gelezen is voor niet, zoo als ook 1531 het geval was. Gr. en W. stellen daarvoor nijt; maar de wolf had geen reden te veronderstellen, dat nijt (haat) Hersinde jegens Reinaert bezielde, verg. 243, terwijl buitendien nijt geen reden kon zijn om hem te doen ontsnappen, maar juist het tegendeel. Niet, in dat. niede is een bekend woord, dat hier juist aan zijne plaats is: Ohd. niot, door Graff, II, 1048, terecht door desiderium vertaald. Verg. vooral de woordenlijst op den Lsp. - 1995 brincdi [tekstkritische noot]Vs. 1996 mijn moie; doch verg. 1504, 1675. - 1998 nemmermeer - 1999 Maer her - 2002,2009 onneert, dus C.; Gr. en W. oneert. - 2006 wie die mi - 2012 dat herte - 2015 alle - 2016 galge of gi - 2019 W. Met uwe v. De geheele plaats 2015-19 komt mij verdacht voor. - 2021 Amen, sprac Brune, ende h.; het inlapsel vloeide voort uit het niet verstaan der herhaling Amen, Amen! Dit blijkt ook uit de omwerking. [tekstkritische noot]Vs. 2023 haesten wi - 2024 woorde - 2026 ten stride; maar te stride beteekent om strijd. - 2029 volchde - 2031 GrW. line - 2036 strec, GrW. strop, maar C. heeft stroc, dat slecht gelezen is. - 2038 CGr. scauwet - 2039 Ende si spr. CGr. heeft buitendien: ende si keren, dat W. stilzwijgend veranderde. - 2042 W. sullen [tekstkritische noot]Vs. 2051 sorghen - 2055 Gr. Ic ware, drukf. - 2057 Reinaerde - 2062 verlanessen - 2068 De nieuwe alinea begint bij CGrW. reeds bij het voorgaande vers. - 2070 W. Dan so; CGr. Daer so; C. heeft waarschijnlijk d' voor d⁹ gelezen. - 2073 Nu en es - 2076 u ontbr. in C., de invoeging is van Gr. [tekstkritische noot]Vs. 2080 noch doe - 2081 C. mannen - 2091 hoekine: dus C.; bij Gr. bockine; doch zie Meijers Aanteek. op het Leven van Jesus, p. 336. - 2092 derdes, dus C.; bij GrW. des derdes. - 2094 C. heeft haenden, waarvoor Gr. gaf hanen, dat W. weder verving door vogel. Dat C. de ware lezing geeft blijkt uit de Nat. Bloeme, aangeh. Gesch. der Mnl. Dk.. III, 17. - 2100 ende dat ic vermochte. Bij dit vers teekent Gr. aan: ‘lücke.’ Er schijnt echter in den zamenhang niets te ontbreken. - 2101 ende, dus C., en ook beter dan de verandering (met) door Gr. in den tekst gebracht; want zij kwamen niet samen, maar ontmoetten elkander. Hij zelf gaf p. 278 de ware lezing aan, maar verkoos met omdat C. heeft Isengrine (:rime). [tekstkritische noot]Vs. 2103 Besele, zoo C. en Grimm; Willems verbeterde Basele (‘by Dendermonde’). Moet men ook lezen Belsele? Zie het Charter van 1139, uit het Corpus Chron. Flandriae aangehaald in mijne Gesch. der Mnl. Dk. I, 193, noot 2. Doch verg. Grimm p. CLVII. - 2104 dat hi ware - 2108 trouwen - 2110 C. wandelen - 2114 vroe - 2117 Of enen w. of enen r. - 2119 mi een g. - 2120 ende so qu. - 2121 mi daer met van hem - 2124 warven - 2127 CGrW. ene bake - 2128 Doe ginc [tekstkritische noot]Vs. 2130 W. kinden - 2133 Die sine k. en wouden cnaghen, omdat zij de ‘alreminste’ was. CGrW.: Die sine k. hadden gecnaget; maar in den volgenden regel, die in het hs. luidt: Dus nauwe hebbic mi bejaget, moet het laatste woord blijkbaar veranderd worden in bedraghen (verg. 2654, 2694), en ik durfde daarop niet laten rijmen het part. gecnagen, zoo als de omwerking doet, die leest: Nochtan eer ic dat mochte hebben, Hadden sy tvleysch al off geknagen: Hier op most ic my doe gedragen. Buitendien komt onze lezing beter overeen met het voorgaande vers. - 2139 gewonnen wel - 2146 Gaf hi R. felle antw.; maar waartoe dat felle, bij de bloote nieuwsgierige vraag? - 2147 wanen.... die sc. - 2149 also [tekstkritische noot]Vs 2152 dien scat - 2155 An.... trouwen - 2156 alle uwe - 2158 owi lieve R. - 2162 C. ghi mi ons s.; GrW. ghi mi s. - 2165 brinct - 2173 ende sine hulde - 2176 W. groote - 2177 W. Ende die in v. - 2179 Die heren [tekstkritische noot]Vs. 2182 trouwen - 2184 sullen drinken met scanden - 2185 gelate met droeven sinne - 2189 mijn - 2191 de helle - 2192 Daer die t. es entie p. - 2193 Indien dat. Ik zou wenschen te lezen: Ocht hier - 2195 ghenaden - 2201 daet, dus C.; bij Gr. doet; W. decdt - 2205 W. dat herte, doch zie 1079, 1741, 2306; en verg. Gram. 1, 693. - 2204 bringhene - 2207 vraechdi mi des [tekstkritische noot]Vs. 2208 gi wel hoet - 2213 up mine - 2214 trouwen - 2215 coninghinnen - 2218 daer niemen - 2220 Tote dien - 2229 CGr. verraderen; doch zie 2243. Moet men ook lezen verranesse (verg. 2243), en in het volgende vs. niemen spare, beiden met drie toonverheffingen? - 2235 Met verradenessen sal bedrieghen; doch verg. 2200, 2503. [tekstkritische noot]Vs. 2236 enen.... maghen lieghen - 2237 C. Grimberte den d. - 2242 W. Van s.v. waer af hi woude - 2243 Die - 2247 Hermelinx, C. heymeliken; doch zie vs. 2544-4 - 2245 Reinaert sprac wilen teer st. - 2246 m.h. mijn vader v. - 2248 C. eene; CGrW. verholnen; doch verg. 2271. - 2249 C. Die mijn v. - 2234 Tiberte - 2255 C. arttinen, Gr. Aertinen - 2256 C. Brunen - 2257 Brune grote Gods h. - 2258 W. Ende dat hi in Vl.; CGr. Ende hi in. Maar verg. over den ellips. de Vries, Brief over Kar. Gr., bl. 17-18, waar op vs. 2268 wordt gewezen, waar hetzelfde is waar te nemen. - 2260 CGrW. Bruun [tekstkritische noot]Vs. 2262 Doe, CGrW. Daer - 2266 Isingrijn - 2273 sduvels - 2276 alle gr. voor arde gr. - 2277 De vier tusschen teksthaken geplaatste regels vindt men niet in C., waar men leest: Nu hoort wonder alle groot Wat si noch over een draghen Wilde iemen van sconinx maghen Dat wedersegghen enz. Grimm, die deze lezing behield, en daarin door Willems gevolgd werd, merkt echter op, dat er achter den tweeden dezer regels iets ontbreekt (p. 280), gelijk hem de vergelijking met den ouden prozadruk leerde. Blijkbaar is tot den samenhang noodig, dat Reinaert niet alleen zegt dat de saamgezworenen den koning wilden vermoorden; maar ook, dat zij Bruin in zijne plaats wilden kroonen. Van 's konings magen toch behoefde men niet te vreezen dat zij zich zouden verzetten tegen Nobels dood, die wel zonder hunne voorkennis zou plaats grijpen; maar zij konden ‘wedersegghen’ dat hij door den beer werd opgevolgd. Ik heb daarom die vier regels uit de omwerking overgenomen, waar dan deze regel volgt: Op sijn hooft die croon van goude, waarvoor ik heb in de plaats gesteld: Ende hi crone soude draghen, waaruit denkelijk in C. de regel verbasterd is: Wat si noch over een draghen. Dat deze verzen werkelijk in den ouden tekst behoorden, mag men ook opmaken uit de vergelijking van 2327. [tekstkritische noot]Vs. 2282 sconinx - 2284 ende met sinen goude - 2291-3 Ende liet in verholnen rade minen Wive, miere vrouwe Harmelinen, Ende al van pointe te pointe seide W. las alleen den laatsten regel: Die hijt al v.p. Dat die verzen gebrekkig zijn springt in het oog, en zoo als Grimm zegt (p. 280), ‘auch hier verrathen ungefüge worte und mangelhafter sinn den zusammenziehenden abschreiber.’ Hij neemt aan, dat hier, even als in de omwerking, de das het verhaal eerst aan zijne eigene vrouw deed, die het wederom aan de vossin verried; hij stelt daarom als waarschijnlijk, dat die tirade aldus begon: Ende in verholnen rade Sinen wive Slopecade. Daar intusschen vrouw Slupecade nergens in het oudere gedicht terugkeert, is het niet onmogelijk dat zij hier eerst door den omwerker zij ingevoegd, gelijk men ook uit vs. 2296 mag opmaken. Ik heb mij daarom bepaald tot die veranderingen die een verstaanbaren zin opleveren. Het enjambement minen.... wive kan geene zwarigheid maken, zie de inleiding § I. Misschien moet men ook lezen: Ende dien verholnen raet sinen minen wive, vrouwe Harmelinen, Wegens die konstruktie zie men 412, 1297, 1316, 1866, 2655, 2729, 3186. De vergelijking van 2325 schijnt mede onze lezing te bevestigen. [tekstkritische noot]Vs. 2302 Ooc s. soet bi sulken l. Doch verg. Reineke 2397. Moet men ook lezen: Ooc proefde soet bi lyctekinen? - 2303 al, invoegsel van mij. - 2305 stonden, l. stoet? - 2308 Achter dit vers volgen in C. 30 regels die blijkbaar een inlapsel zijn. Het is de fabel die ook elders afzonderlijk voorkomt, b.v. Esopet, fab. XXV, bij Clignett bl. 146. Het inlasschen van fabelen is geheel en al in strijd met den geest van het oude gedicht, en de gerekte vergelijking is in de omstandigheden waarin Reinaert zich bevindt geheel en al te onpas aangebracht. Deze wil ook in 't geheel niet werken op de ‘heren arme ende rike,’ zoo als op het slot der interpolatie, maar alleen op het vorstelijk echtpaar. Dit reeds is genoegsaam om de inlassching uit te mon- steren. Overigens loopt de zin veel geleidelijker door, als men die 30 verzen wegwerpt, gelijk ik heb gewaagd te doen. Dat de interpolatie intusschen oud is, leert de vergelijking met de lezing in den Esopet, terwijl ook de omwerker haar in zijn voorbeeld vond. Ik geef het uit den tekst weggeworpene hier naar de uitgave van Grimm (GrW. 2305): Die pude wilen waren vri ende ooc so beclaechden hem si datsi waren sonder bedwanc: ende si maecten een ghemanc, ende so groot ghecrai up Gode, dat hi hem gave, bi sinen ghebode enen coninc, diese dwonghe. Dies baden die oude entie jonghe met groten ghecraie, met groten ghelude. God ghehorede die pude tenen tide vanden jare, ende sende hem den coninc Odevare, diese verbeet ende verslant in allen landen, daer hise vant. Beide in water ende in velt, daer hise vant in sine ghewelt, hi dede hem emmer onghenade. Doe claechden si: het was te spade. Het was te spade, ic segghe u twi: Si die voren waren vri, sullen sonder wederkeer sijn eighin bliven emmermeer, ende leven ewelike in vare vanden coninc Odevare. Ghi heren, arme ende rike, ic vruchte ooc dies ghelike, dat nu van u soude ghevallen. Doe droeghic sorghe vor ons allen. Dus hebbic ghesorghet vor u: dies dancti mi lettel nu. Men lette nog op de herhaling in vs. 19, die geheel van de schrijfwijze van onzen dichter afwijkt, zoo ook vs. 2 beclaechden hem si, dat niet overeenstemt met merkedi vs. 2363 (2387). [tekstkritische noot]Vs. 2309 Ic kenne; C. Brunen [tekstkritische noot]Vs. 2312 W. Dan - 2314 C. Ic kennen so w.g. Grimm verbeterde: Ic kenne den coninc; maar ook hier wordt het imperf. geëischt. - 2320 Noch theeren noch te vromen - 2321 doghede, bij Gr. gedoghede, C. ende ghedoghede. Dit en het volg. vers in verkeerde volgorde. - 2322 pijndic door W. uit de omwerking opgenomen. CGr. peinsdic - 2324 Datso gescoort worde. De uitwerping van Datso gebood de samenhang. In gescoort is blijkbaar eene c kwalijk gelezen voor t, zoo als meermalen. De invulling van ic gaf de omwerking aan de hand. - 2326 enen dorper - 2331 wel [tekstkritische noot]Vs. 2336 ghepeinse - 2337 hoe ic dat - 2339 die mijn vader hadde - 2341 C. leide laghen; GrW. leide lage - 2342 C. meneghe haghen; GrW. meneghe haghe - 2351 W. enen st. - 2355 C. yewer - 2358 te sc., doch verg. 2472. - 2357 l. gheslopen? - 2359 als ic hem - 2360 W. Driven dat ic - 2361 doe ingevoegd door W. - 2363 CGrW. sach ende merkedi [tekstkritische noot]Vs. 2371 mede gaen; Reineke 2265 heeft: lêt overgân - 2373 mouden - 2374 GrW. vroeden bouden, maar blijkbaar moet het hs. hebben houden. Verg. 2344. - 2375 meesterlike - 2383 CGr. gheraecte doe; bij W. genaecte doe - 2386 Aldaer vandic - 2389 nie, dus C.; bij GrW. ie - 2391 Ic en [tekstkritische noot]Vs. 2392 het tweede sonder, invoegsel van W. - 2400 enen - 2416 hem so quite [tekstkritische noot]Vs. 2424 m. coenen s. - 2426 hulpen - 2427 quame, dus C.; bij GrW. quam. Gr. veranderde hier, omdat in C. met dat vers eene nieuwe afdeeling begint, die echter blijkbaar met 2421 moet aanvangen, verg. Reineke vs. 2305. - 2431 menechfoudeghe, doch verg. 505, 542, 898. - 2434 na hem reden uit de omwerking, in plaats van: hadden geleden - 2435 daghen - 2436 meneghen stonden - 2441 C. Sheere, GrW. Sheren. Zie over de apocope Huyd. op Stoke, 2 D., bl. 150. - 2443 catte [tekstkritische noot]Vs. 2452 danct - 2454 hi soude - 2473 leedden Reinaerde. Willems werpt te weg; doch verg 2673. - 2475 wijsde met C., GrW. wijste - 2477 soudic u wisen [tekstkritische noot]Vs. 2479 uut - 2481 C. Mine - 2483 Allegader - 2485 ghetrouwe, dus CGr. W. las willekeurig gehouwe. - 2488 voor - 2489 C. ghi mi - 2490 C. Ende Bruun alle mine onsculde. GrW. lezen met Reineke: Ende alle mine broke ende sculde; maar uit 2493 blijkt dat Bruun hier op zijne plaats is. - 2506 C. argentieren; GrW. argertieren [tekstkritische noot]Vs. 2512 W. Ende dese v. - 2517 belanct, doch zie de voorbeelden bijgebracht Heim. bl. 369. - 2521 Ne gh. u niet - 2524 wancost bij W. is drukfout. - 2527 Dat en d. 2532 die ere - 2533 mijn - 2535 eren - 2536 groot [tekstkritische noot]Vs. 2538 wale jonne; maar dan behoorde het te zijn anne. Blijkbaar heeft de afschrijver den infinitivus verworpen om een schijnbaar zuiverder rijm te verkrijgen; doch zie Mnl. Vsb. bl. 113 en 168-9. - 2539 trouwen - 2540 vrouwen - 2550 W. Hoe die coninc - 2552 Reinaert spr. - 2561 de waerheit [tekstkritische noot]Vs. 2567 no wijf - 2573 GrW. die avonture. Die bracht Gr. in den tekst omdat men in C. gelezen had hi avonture, waar echter wel bi zal staan, dat den natuurlijksten zin geeft. - 2574 C. ghehidelt - 2575 W. tes, CGr. es - 2577 mijn - 2578 weset, W. wetic, Gr. wetet, zoo als men meende in C. te lezen. Merkwaardig is de uitdrukking getrouwe wesen, voor het gewone ww. ghetrouwen, dat b.v. 3365 staat. Moet men ook lezen: Ne wilt ooc niemen so ghetrouwen? als Wal. 8584? Verg. dan aldaar 2 D. bl. 207. - 2579 W. sout laten - 2589 in dene side; maar de beteek. zal toch wel zijn: aan kant, wegdoen. Zie daarover Wal. 2 D. bl. 205. [tekstkritische noot]Vs. 2592 ooc door mij ingevoegd uit Reineke 2468. - 2598 Hoe dicken suldi - 2608 CGr. wanen - 2617 ja, ja [tekstkritische noot]Vs. 2621 die - 2633 Dies maent hi u bi der trouwen (: vrouwen) - 2635 De vijf tusschen teksthaken geplaatste verzen, gedeeltelijk uit de omwerking genomen, vervangen dit enkele, dat C. heeft: Ende die ic den coninc sculdich bem. Dat er hier iets ontbrak was duidelijk, en ook reeds door Grimm aangewezen, bl. 283. - 2647 ende menich coude [tekstkritische noot]Vs. 2652 die ries, doch zie Grimm, pag. CLX. - 2656 was te voren eer - 2658 last, dus W. naar de omwerking; CGr. past - 2660 scone - 2662 C. wee desen - 2663 sone (Willems: tone), Rijn, waers te d. - 2665 saken - 2671 Ghene - 2672 enen [tekstkritische noot]Vs. 2680 berke, C. burne, Gr. borne. De verbetering is van Willems. - 2683 ine - 2687 ghi here waert - 2688 het es also - 2689 Willems wilde lezen: al eist mijn scame - 2693 hem de provende niet ghenoegen - 2695 Hi cl. van hongere ende k.; maar het rhythmus van het volgende vers leert dat van hongere hier niets dan een glosseem is. - 2697 Doe hi kermede ende wart traech. Ik heb de voorkeur gegeven aan de lezing van de omwerking. [tekstkritische noot]Vs. 2707 eren.... vromen - 2712 verwatenen; doch zie Mnl. Vsb., bl. 132-3 - 2718 en 20 Gr.W. te banne - 2719 sp. Reinaert nadat g.s. - 2721 Reinaert lietic u - 2722 Cuwaerde.... enen, dus CGr. bij W. een - 2726 W. Daer gi [tekstkritische noot]Vs. 2732 jonne - 2733 C. hi ende mi - 2735 rede - 2739 in sijn hof - 2743 alleen bij W. coninghinnen - 2744 Deze regel ontbreekt in het hs. en is van mijne vinding. Willems laschte in: Die hi te recht wel mochte minnen, en in het volgende vers, achter mi de woorden: sprac hi. - 2746 L. met live? - 2755 sinnen - 2757 vele ghebeden vor hem [tekstkritische noot]Vs. 2764 waerven - 2770 ghene - 2777 W. Ende dan wille hi; CGr. Ende v.R. danen wille hi - 2780 W. sonderliker, drukfout. [tekstkritische noot]Vs. 2789 alle - 2792 Te Tic. - 2797 tes coninx waert - 2798 Tib. bleef sere - 2799 Ende hi bleef - 2801 sorgen so groot - 2803 sine - 2804 Die hi - 2809 Reinaerde ie - 2810 met groten gheninde - 2811 voor - 2817 Worden si [tekstkritische noot]Vs. 2818 verwoede - 2819 dan men hem dede - 2821 voerese, dus C. bij GrW. voerdese. CGrW. als - 2823 binnen ere nacht - 2826 De alinea begint eerst bij het volg. vers. - 2833 Hadd. iiii v. sc. - 2835 sal iiii scoen - 2836 coninghinnen - 2839 iiii - 2840 CGr. Helpt nu - 2843 sine [tekstkritische noot]Vs. 2848 eren - 2852 moetet - 2853 des Gods - 2856 Dinen - 2857 Hets dijn n. - 2858 wilre gherne mijn m. - 2859 u wel ghem. - 2861 Isengrijn dr. - 2863 gheven twee soen - 2864 u vaert mede - 2866 dher - 2868 beide sine - 2871 W. hielt; C. leden [tekstkritische noot]Vs. 2881 Bachten van beide haren voeten - 2882 wel soeten; doch verg. 621, 3413 - 2885 lieve, invoegsel van W. uit de omw. - 2895 al dat - 2900 moete mi wr. - 2903 neware, dus C.; bij GrW. te ware [tekstkritische noot]Vs. 2911 helpt.... ic - 2912 vor de sonne - 2913 sijn - 2917 voeten - 2922 vrouwen - 2923 wel is een invoegsel van mijne hand. - 2924 Nu doet Reinaert g.u. cn. - 2926 W. naesten, dat ik nimmer aantrof. [tekstkritische noot]Vs. 2936 wats dan - 2941 daer af, invoegsel van mij. - 2942 pen. daer af ontfaen - 2944 hem wel - 2947 W. geesterliker - 2949 Jeghen bisscop ende jeghen den deken - CGr. dat ic u - 2954 also - 2957 beefde - 2958 sine autare [tekstkritische noot]Vs. 2964 Reinaerts, CGr. sine - 2971 tranen - 2973 jammerlike in sine herte; doch verg. Reineke 2753. - 2974 Van rouwe hadde grote sm. - 2979 Haddet m.g. - 2982 C. hi woude - 2984 hem, C. hi - 2991 ghene - 2992 Uwen, W. Geeft mi [tekstkritische noot]Vs. 2994 gheboot die coninc; doch zie de omwerking. - 2995 uut CGrW. uutwaert - 3005 W. Wat rouwe hem; CGr. Die rauwe die hem - 3006 Reinaerde - 3011 sine - 3016 sameninghen [tekstkritische noot]Vs. 3026 dese - 3027 sine ii achterste voeten - 3028 maende die diere cl. ende gr. - 3030 alle; in C. ontbr. van - 3033 ghebede - 3040 ghi CGrW. God - 3044 wandelinghen - 3045 onberoepen ende goedertieren. Verg. wegens onberocht v.d. Houte, Gloss. op berocht, en de Vries, Brief over Kar. Gr., bl. 6. - 3048 W. tide - 3050 W. loveren [tekstkritische noot]Vs. 3053 sonderlinghe - 3058 W. Aen dat casteel van M. - 3060 Doe sprac hi - 3072 manieren; W. menegen - 3077 vonden si - 3079 sorghen - 3081 als is een invoegsel van mij. [tekstkritische noot]Vs. 3084 W. wonder - 3091 Cuwaerde - 3093 C. lyende - 3096 trouwen - 3098 ene gr. p. - 3105 mordadelike - 3106 W.C. riep doe g. - 3107 W. Help - 3109 was sciere - 3112 gaen wi [tekstkritische noot]Vs. 3114 GrW. ten brase, van welk woord ik geen tweede voorbeeld weet. C. heet te lezen base, maar er zal wel staan hase, d.i. zonder de Vlaamsche adspiratie, die in dat hs. voorkomt, ase, van aes. Dat h en b te verwisselen zijn, blijkt, daar b.v. 2577 (2597) door Graeter hi voor bi gelezen werd. - 3116 Haren - 3120 dancte, waarvoor ik bat uit de omwerking nam; CGr. goets - 3124 jans - 3132 sal - 3133 daghen - 3134 sijn daghen mee [tekstkritische noot]Vs. 3139 hede - 3140 Ende die - 3146 daer wonen vii - 3147 l. wand. sonder sc.? - 3148 hebben daer gr. - 3150 C. en loghe - 3154 Nu hebdi - 3156 van, invoegsel van mij. - 3157 Ende hebt p. - 3160 W. seidet - 3161 dat hi mi - 3162 diedet niet [tekstkritische noot]Vs. 3169-70 staan in C. in omgekeerde orde. - 3175 Alse dit - 3181-2 in omgekeerde volgorde. - 3189 lates - 3190 u daer R.h. - 3191 W. comdi niet - 3198 di des; CGr. hi dus; W. hi di [tekstkritische noot]Vs. 3208 Here - 3214 CGr. wi doe daden - 3220 also - 3222 helpt - 3223 Miere moien - 3224 CGr. Doe riep [tekstkritische noot]Vs. 3230 liever, C. leet; CGrW. hem iet - 3231 W. Dattet minen k. - 3235 hoghe - 3239 Het es - 3240 CGr. ende ic ne w. - 3242 C. waret - 3243 CGr. Ghebidden; W. ic; CGrW. den c. - 3246 Reinaert sprac. W. werpt ne uit. - 3247 hier bleven - 3256 loofde [tekstkritische noot]Vs. 3260 CGrW. hooft; zoo ook 3359. - 3261 haddijt, invoegsel van mij. - 3263 Belijn - 3271 Ende sinen here die coninc h.l. - 3272 desen - 3277 stede daer hi up stoet - 3280 W. Dat hem - 3281 Reinaert Belijn, doch zie de omwerking. Uit 3287 blijkt duidelijk dat Belijn spreekt - 3283 U selven - 3284 CGr. sals hu sp. - 3285 CGr. dat ghi cont d. [tekstkritische noot]Vs. 3288 dicke hets - 3289 jonste - 3294 sal u saen - 3295 desen selven - 3300 W. bevolen - 3301 Sprac Belijn ende dede h. - 3304 groot ontbr. - 3309 pinen wi - 3310 CGr. daer doe gheen [tekstkritische noot]Vs. 3321 W. om - 3322 Belijn - 3323 wanen - 3327 alse, invoegsel van mij - 3329 GrW. ten casteel comen; C. den casteel cumen, welk laatste woord stellig slecht gelezen is, zoo als ook blijkt uit de omwerking, die heeft: Ende hi henen sceiden soude - 3337 W. brieven - 3338 W. De sc. - 3344 letteren dichte ic bi m.r. [tekstkritische noot]Vs. 3348 C. ant werc - 3353-4 Belijns (: sijns) - 3356 Dat hi sn. - 3360 CGr. B. ende sach dat [hi sprac (W.)] - 3365 CGr. ghetrauwet - 3366 sien, invoegsel van Grimm - 3367 Die coninc - 3370 hief - 3371 Up ende [tekstkritische noot]Vs. 3374 GrW. Alle dieren - 3376 lubaert - 3377 W. mochtet - 3382 ende met C., bij GrW. een - 3384 Here - 3391 Die st. here Br. ende here I. Doch verg. Reineke 3157 - 3397 Es ghedaen mesdaet, gewijzigd naar Reineke 3171 - 3398 CW. wulf enten bere doen comen, Gr. doen coenen. Reineke 3173 gaf de verbetering aan de hand - 3400 Ende betren hem h.m.s. [tekstkritische noot]Vs. 3401 Ende over h.t. ende over h.p. - 3408 CGr. Ende sullen sine k.W. Ende bi sine kele. - 3413 den rouwe - 3415 gaen maken - 3417 ghevanghene, doch verg. 2996. - 3418 teerst - 3419 sprac hi - 3420 vast ontbr. en is door mij uit Reineke 3207 ontleend. - 3421 C. Mine - 3427 CGr. shere, W. sheren [tekstkritische noot]Vs. 3431 ghewilleclike - 3433-4 Dat gi sonder eneghe mesdaet R. moghet t. ende q. - 3435 alle - 3436 belaghen I. bejaghen? met omw. - 3437 Dese twee gr. vreden. Ik volg de omw. - 3441 sweert - 3443 Nemmermeer - 3445 ghenaden - 3449 Brune sprac ic

Vorige Volgende

Vanden vos Reinaerde

Vanden vos Reinaerde.

Vanden vos Reinaerde.

Over dit hoofdstuk/artikel

titels