Van den vos Reynaerde

Van den vos Reynaerde [2001-3469]

Sceldet mi dief of hevet leet.
Daer omme moetti, God weet,
Gheonneert werden alle drie,
Ghine haest dat ghescie
Al dat ghi begaert te doene.
Mi es dat herte noch also coene,
Ic dar wel sterven eene waerf.
Ne wart mijn vader doe hi staerf,
Van alle sinen zonden vry?
Gaet, ghereet die galghe, of ghi
Een twint mi langher niet ne spaert,
Of varen moetti inderwaert
Alle huwe voete ende huwe been!’
Doe sprac Ysingrijn: ‘Ameen.’
‘Amen,’ sprac Brune, ‘ende hinderwaert
Moet hi varen die langher spaert.’
Tybeert sprac: ‘Nu haesten wy.’
Ende mettien woerde spronghen zi
Ende liepen voert arde blide
Ende pijnden hem ten strijde
Te springhene over meneghen tuun,
Ysingrijn ende heere Bruun.
Tybeert volchde hem naer,
Hem was die voet een lettel zwaer
Van der lijnen die hi drouch.
Nochtan was hi rasch ghenouch.
Dat dede hem al die goede wille.
Reynaert stont ende zweech al stille
Ende sach sine viande loepen
Die hem dat strec an waenden cnoepen.
‘Maer, het sal bliven,’ sprac Reynaert,
Die staet ende scauwet daer waert,
Ende si springhen ende si keeren.
Hi peinsde: ‘Deus, wat joncheeren!
Nu laetse springhen ende loepen.
Levic, si sullent noch becoepen
Hare overdaet ende hare scampye,
Mine ghebreke Reynaerdye.

[fol. 204vb]

 

Nochtanne zijn si mi

2040

Liever verre danne bi,

 

DIe ghene die ic meest ontsach.

 

Nu willic prouven dat ic mach

 

Te hove bringhen een baraet

 

Dat ic voer de dagheraet

2045

In groter zorghen vant te nacht.

 

Hevet mine lust sulke cracht

 

Alsic noch hope datso doet,

 

Al es hi lustich ende vroet,

 

Ic wane den coninc noch verdoren.’

2050

Die coninc dede blasen eenen horen

 

Ende hiet Reynaerde huut waert leeden.

 

Reynaert sprac: ‘Laet teerst ghereeden

 

Die galghe daer ic an hanghen sal,

 

Ende daer binnen so salic al

2055

Den volcke mine biechte conden

 

In verlanessen van minen zonden.

 

Hets beter dat al tfolc verstaet

 

Mine diefte ende mine ondaet,

 

Dan si namaels eeneghen man

2060

Mine overdaet teghen an.’

 

DIe coninc sprac: ‘Nu segghet dan!’

 

Reynaert stont als een drouve man

 

Ende sach al omme haren thare.

 

Daer so sprac hi al openbare:

2065

‘Helpe,’ seit hi, ‘Dominus!

 

Nu en es hier niemen in dit huus,

 

No vrient no viant, ic ne bem

 

Een deel mesdadich jeghen hem.

 

Nochtan horet alle, ghi heeren.

2070

Laet wijsen ende leeren

 

Hoe ic, Reynaert, aermijnc,

 

Eerst an die boesheit vinc.

 

In allen tijden spade ende vroe,

 

Wasic een hovesch kint noch doe.

2075

Doemen mi spaende van der mannen,

 

Ghinc ic spelen metten lammen

 

Dor te hoerne dat ghebleet,

 

So dat ic een verbeet.

 

Ten eersten lapedic dat bloet:

2080

Het smaecte so wel, het was so goet,

[fol. 205ra]

 

Dat ic dat vleesch mede ontgan.

 

Daer leerdic leckernie an,

 

So vele, dat ic ghinc ten gheeten

 

Int wout daer icse hoerde bleeten.

2085

Daer verbeetic hoekine twee.

 

So dedic des derdes daghes mee

 

Ende ic wart bouder ende coene

 

Ende verbeet haenden ende hoene

 

Ende gansen daer icse vant.

2090

Doe mi bloedich wert mijn tant,

 

Was ic so fel ende so wreet,

 

Dat ic zuver up verbeet

 

Al dat ic vant ende wat mi dochte

 

Dat mi bequam ende dat ic vermochte.

2095

Daer na quam ic ende Ysingrine

 

Te wintre in eenen couden rijme

 

Bi Besele onder eenen boem.

 

Hi rekende dat hi ware mijn oem

 

Ende began eene sibbe tellen.

2100

Al daer worden wi ghesellen.

 

Dat mach mi te rechte rauwen!

 

Daer gheloofden wi bi trauwen

 

Recht gheselscap manlic andren.

 

Doe begonsten wi te gader wandelen.

2105

Hi stal tgroete ende ic dat cleene.

 

Dat wi bejaechden, wert ghemeene.

 

Ende als wi deelen souden doe,

 

Ic was in hueghen ende vroe,

 

Mochtic mijn deel hebben half.

2110

Alse Ysingrijn bejaghede een calf

 

Of eenen weder of eenen ram,

 

So grongierdi ende maecte hem gram

 

Ende toechde mi een ghelaet

 

Datso zuer was ende so quaet,

2115

Dat hi mi daer met van hem verdreef

 

Ende hem mijn deel al gader bleef.

 

Nochtan hachtic niet van dien.

 

So menich waerven hebbic versien,

 

Alse wi een groete proye lagheden

2120

Die ic ende mijn oem bejagheden,

 

Eenen osse of eenen bake,

 

Doe ghinc hi sitten met ghemake

[fol. 205rb]

 

Met sinen wive vrauwe Harsenden

 

Ende met sinen VII kindren.

2125

Sone mochtic cume deene hebben

 

Van den alre mintsten rebben

 

Die sine kindre hadden ghecnaghet.

 

Dus nauwe hebbic mi bejaghet.

 

Nochtan, dat was mi lettel noot,

2130

Ne waer dat mijn zin so groot

 

Die lieve drouch te minen oem,

 

Die mijns nemet crancken goem.

 

Ic hadde ghewonnen wel tetene,

 

Coninc, dit doe ic hu te wetene:

2135

Ic hebbe noch selver ende gout

 

Dat al es in mier ghewout

 

So vele, dat cume een waghen

 

Te VII waerven soude ghedraghen!’

 

ALse die coninc dit verhoerde,

2140

Gaf hi Reynaerde felle andwoerde:

 

‘Reynaert, wanen quam hu die scat?’

 

Reynaert andwoerde: ‘Ic segghu dat,

 

Wijldijt weten also ict weet,

 

No dor lief no dor leet

2145

Sone salt danne bliven verholen.

 

Coninc, dien scat was bestolen.

 

Ne waer hi oec ghestolen niet,

 

Daer ware die moert bi ghesciet

 

An hu lijf, in rechter trauwen,

2150

Dat alle huwen vrienden mochte rauwen.’

 

Die coninghinne wart vervaert

 

Ende sprac: ‘O wy, lieve Reynaert,

 

O wy, Reynaert, o wy, o wy,

 

O wy, Reynaert, wat sechdi?

2155

Ic mane hu bi der selver vaert,

 

Dat ghi mi ons secht, Reynaert,

 

Die hu ziele varen sal,

 

Dat ghi ons secht de waerheit al

 

Openbare ende brinct voort

2160

Of ghi weet van eenegher moort

 

Of eenen mordeliken raet

 

Die jeghen minen heere gaet.

 

Dat laet hier openbare horen.’

 

Nu hoert hoe Reynaert sal verdoren

[fol. 205va]

2165

Den coninc entie coninghinne

 

Ende hi bewerven sal met zinne

 

Des coninx vrienscap ende sine hulde

 

Ende hi, buten haerre sculde,

 

Brune ende Ysingrijn beede

2170

Up hief in groter onghereede

 

Ende in veeten ende in ongheval

 

Jeghen den coninc bringhen sal.

 

Die heeren, die nu waren so fier

 

Datsi Reynaerde waenden bier

2175

Te sinen lachtre hebben ghebrauwen,

 

Ic wane wel, in rechter trauwen,

 

Dat hi sal weder mede blanden

 

Dien si sullen drincken met scanden.

 

IN eenen ghelate met drouven zinne

2180

Sprac Reynaert: ‘Edele coninghinne,

 

Al haddi mi nu niet ghemaent,

 

Ic bem een die sterven waent.

 

In laet niet ligghen up mijn ziele

 

Ende waert so dat mi gheviele,

2185

Mi stonder omme in de helle te sine

 

Daer die torment es entie pine!

 

In dien dat die coninc milde

 

Een ghestille maken wilde,

 

Ic soude segghen met ghenaden

2190

Hoe jammerlike hi was verraden

 

Te mordene van zinen lieden.

 

Nochtan, diet alre meest berieden,

 

Sijn som van minen liefsten maghen,

 

Die ic noede soude bedraghen,

2195

Ne daet die zorghe van der hellen,

 

Daermen seit dat si in quellen

 

Die hier sterven ende moort

 

Weten, sine bringhense voort.’

 

Dien coninc wart die herte zwaer

2200

Ende sprac: ‘Reynaerd, sechstu mi waer?’

 

‘Waer?’ sprac Reynaert, ‘vraechdi mi des?

 

Jane, weet ghi wel hoet met mi es?

 

Ne bewaent niet, edel coninc,

 

Al bem ic een aermijnc,

2205

Hoe mochtic sulke moert ghetemen?

 

Waendi dat ic wille nemen

[fol. 205vb]

 

Eeene loghene up mine langhe vaert?

 

Entrauwen, neen ic!’ sprac Reynaert.

 

Bi der coninghinnen rade,

2210

Die zeere ontsach des sconinx scade,

 

Gheboet die coninc openbare,

 

Dat daer niemen so coene en ware

 

Dat hi een wordekijn yet sprake

 

Tote dien dat Reynaert met ghemake

2215

Hadde vulseit al sinen wille.

 

Doe zweghen si alle gader stille.

 

Die coninc hiet Reynaerde spreken.

 

Reynaert was van fellen treken,

 

Hem dochte scone zijn gheval.

2220

Hi sprac: ‘Nu zwighet over al,

 

Na dien dat es den coninc lief!

 

Ic sal hu lesen sonder brief

 

Die verraderen openbare,

 

So dat ic niemene en spare

2225

Dien ic te wroughene sculdich bem.

 

Dies lachter hevet, scaems hem.’

 

NU verneemt alle gader

 

Hoe Reynaerd sinen erdschen vader

 

Met verradenessen sal bedrieghen,

2230

Ende eenen van sinen liefsten maghen lieghen,

 

Dat was Grimberte den das,

 

Die hem hout van herten was.

 

Dat dede Reynaert omme dat,

 

Dat hi wilde datmen te bat

2235

Sinen woerden gheloeven soude

 

Van sinen vianden, of hi woude

 

Die verranesse tyen an.

 

Nu hoert hoe hi dies began!

 

Reynaert sprac: ‘Wilen teer stonden

2240

Hadde mine heere mijn vader vonden

 

Des coninx heymeliken scat

 

In eene verholnen stat.

 

Die mijn vader hadde vonden

 

Den scat, wart hi in corten stonden

2245

So overdadich ende so fier,

 

Dat hi veronweerde alle dier

 

Die sine ghenote te voren waren.

 

Hi dede Tyberte den kater varen

[fol. 206ra]

 

In Arttinen, dat wilde lant,

2250

Al daer hi Brunen den beere vant.

 

Hi ontboet Brune grote Gods houde

 

Ende hi in Vlaendren commen soude

 

Ende hi coninc wilde wesen.

 

Bruun wart vro van desen:

2255

Hi hadt meneghen dach begaert.

 

Daer maecte hi hem te Vlaendren waert

 

Ende quam in Waes, int soete lant,

 

Daer hi minen vader vant.

 

Mijn vader ontboet Grimbeerte den wysen

2260

Ende Ysingrijn den grijsen,

 

Tybeert die kater was die vijfste,

 

Ende quamen teenen dorpe, hiet Hijfte.

 

Tusschen Hijfte ende Ghend

 

Hilden si haer paerlement

2265

In eere belokenre nacht.

 

Daer quamen si bi sduvels cracht

 

Ende bi sduvels ghewelt

 

Ende zwoeren daer an twoeste velt

 

Alle vive des coninx doot.

2270

Nu hoert wonder alle groot!

 

Watsi noch over een draghen:

 

Wilde yement van sconincx maghen

 

Dat weder segghen, mijn vader soude

 

Met sinen selvere, met zinen goude

2275

So den ghenen steken achtre,

 

Dat sijs souden hebben lachtre.

 

Dit weetic ende segghe hu hoe.

 

EEns morghins, arde vroe,

 

Gheviel dat mijn neve die das

2280

Van wine een lettel droncken was

 

Ende lyet in verholnen rade minen

 

Wive, miere vrauwen Hermelinen,

 

Ende al van pointe te pointe seide

 

Daer si liepen an die heyde.

2285

Mijn wijf es eene vremde vrouwe

 

Ende gaf Grimberte hare trauwe

 

Dat verholen bliven soude.

 

Ten eersten datso quam ten woude

 

Daer ic was ende so mi vant,

2290

So telde zoet mi te hant,

[fol. 206rb]

 

Ne waer het was al stillekine.

 

Oec seide zoet bi sulken lijcteekine,

 

Dat ict kende so waer,

 

Dat mi alle mine haer

2295

Up waert stonden van groten vare.

 

Mine herte wart mi openbare

 

Also caut als een hijs.

 

Dies zijt seker ende wijs!

 

Die pude wijlen waren vry

2300

Ende oec so beclaechden hem zij,

 

Datsi waren sonder bedwanc.

 

Ende si maecten een ghemanc

 

Ende so groet ghecray up Gode,

 

Dat hi hem gave, bi sinen ghebode,

2305

Eenen coninc diese dwonghe.

 

Dies baden die houde entie jonghe

 

Met groten ghecraye, met groten ghelude.

 

God ghehoerde die pude

 

Teenen tijde van den jare

2310

Ende sende hem den coninc hodevare,

 

Diese verbeet ende verslanc

 

In allen landen daer hise vant,

 

Beede in water ende in velt

 

Daer hise vant in sine ghewelt.

2315

Hi dede hem emmer onghenade.

 

Doe claechden si, het was te spade.

 

Het was te spade, ic secht hu twy:

 

Sij die voren waren vry,

 

Sullen sonder wederkeer

2320

Sijn eyghin bliven emmermeer

 

Ende leven eewelike in vare

 

Van den coninc hodevare!

 

Ghi heeren, aerme ende rike,

 

Ic vruchte oec dies ghelike

2325

Dat nu van hu soude ghevallen.

 

Doe droughic zorghe voer ons allen.

 

Dus hebbic ghezorghet voer hu;

 

Dies dancti mi lettel nu!

 

Ic kenne Brunen, valsch ende quaet,

2330

Ende vul van alre overdaet.

 

Ic peinsde: worde hi onse heere

 

- Dat ontvruchtic arde zeere -

[fol. 206va]

 

Dat wi alle waren verloren.

 

Ic kennen so wel gheboren

2335

Ende soete ende goedertiere

 

Ende ghenadich allen dieren.

 

Het dochte mi bi allen dinghen

 

Eene quade manghelinghe,

 

Die ons ne mochte comen

2340

Noch theeren noch te vromen.

 

Hier omme peinsdic ende poghede.

 

Mine herte grote zorghe ende ghedoghede

 

Hoe so erghe eene zake,

 

Datso ghescort worde ende brake

2345

Mijns vaders bosen raet,

 

Die eenen dorper, eenen vraet,

 

Coninc ende heere maken waende.

 

Emmer badic Gode ende maende,

 

Dat hi den coninc, minen heere,

2350

Behilde sine warelt eere!

 

Bedi, ic kenne wel dat,

 

Behilde mijn vader sinen scat,

 

Si souden wel des raets ghetelen

 

Onder hem ende sinen ghespelen,

2355

Dat die coninc worde verstoten.

 

In diepen ghepeinse ende in groten

 

Was ic dicken, hoe ic dat

 

Soude vinden waer die scat

 

Lach die mijn vader hadde vonden.

2360

Ic wachte nauwe tallen stonden

 

Minen vader ende leide laghen

 

In meneghen bosch, in meneghe haghen,

 

Beede in velde ende in woude,

 

Waer mijn vader, die lusteghe houde,

2365

Henen trac ende henen liep.

 

Was het droghe, was het diep,

 

Waest bi nachte, waest bi daghe,

 

Ic was emmer in die laghe.

 

Waest bi daghe, waest bi nachte,

2370

Ic was emmer in die wachte.

 

Up eene stont gheviel daer nare,

 

Dat ic mi decte met groten vare

 

Ende lach ghestrect neven dheerde

 

Ende van den scatte die ic begheerde,

[fol. 206vb]

2375

Gherne yewer hadde vernomen.

 

Doe saghic minen vader comen

 

Hute eenen hole gheloepen.

 

Doe began ic ten scatte hopen,

 

Bi den barate als ic hem sach

2380

Dryven, als ic hu segghen mach.

 

Want hi huten holle quam,

 

Sach ic wel ende vernam,

 

Dat hi omme sach ende merke di

 

Of hem yemene ware bi.

2385

Ende als hi niemene en sach,

 

Doe queddi den sconen dach

 

Ende stoppede dat hol met sande

 

Ende maectet ghelijc den andren lande.

 

DAt ic dit sach, ne wiste hi niet.

2390

Doe saghic, eer hi danen sciet,

 

Dat hi den steert liet mede gaen

 

Daer sine vore hadde ghestaen

 

Ende decte sijn spore metter mouden.

 

Daer leerdic an den vroeden houden

2395

Een lettel meesterlike liste,

 

Die ic te voren niet ne wiste.

 

Aldus voer mijn vader danen

 

Ten dorpe waert, daer die hanen

 

Ende die vette hinnen waren.

2400

Teerst dat ic mi durste baren,

 

Spranc ic up ende liep ten hole.

 

In wilde niet langher zijn in dole

 

Ende ic gheraecte doe te hant.

 

Sciere scraefdic up dat zant

2405

Met minen voeten ende croep in.

 

Al daer vandic groet ghewin.

 

Daer vandic selver ende goud.

 

Hier nes niemen nu so houd

 

Dies nye so vele te gader sach!

2410

Doe ne spaerdic nacht no dach,

 

Ic en ghinc trecken ende draghen

 

Sonder karre ende waghen

 

Over dach ende over nacht

 

Met al gader miere cracht.

2415

Mi halp mijn wijf, vrouwe Hermeline.

 

Des dogheden wi grote pine

[fol. 207ra]

 

Eer wi den over groeten scat

 

Brochten in een ander gat

 

Daer hi bet lach tonsen ghelaghe.

2420

Wij droughene onder eenen haghe

 

In een hol verholenlike.

 

Doe was ic van scatte rike.

 

NU hoert, watsi hier binnen daden

 

Dieden coninc hadden verraden.

2425

Brune die beere sendde huut

 

Verholenlike zijn saluut

 

Achter lande ende omboet

 

Alden ghenen rijcheit groet

 

Die dienen wilden omme tsout.

2430

Hi beloofde hem selver ende gout

 

Te ghevene met milder hant.

 

Mijn vader liep in al dat lant

 

Ende drouch des Brunen baniere.

 

Hoe lettel wiste hi dat de diere

2435

Te sinen scatte waren gheraect,

 

Dies hem so quite hadden ghemaect.

 

En ware die scat niet ontgonnen,

 

Hi hadder met die stat van Lonnen

 

Alte gader moghen coepen.

2440

Dus wan hi an zijn omme loepen!

 

Doe mijn vader al omme ende omme,

 

Tusschen dier Elve entier Zomme,

 

Hadde gheloepen al dat lant,

 

Ende hi meneghen coenen serjant

2445

Hadde ghewonnen met sinen goude

 

Die hem te hulpen commen soude.

 

ALse die zomer quame int lant,

 

Keerde mijn vader daer hi vant

 

Brune entie ghesellen zine.

2450

Doe teldi die groete pine

 

Ende die menichfoudeghe zorghe

 

Die hi voer de hoghe borghe

 

Int lant van Sassen hadde leden,

 

Daer die jagheren hadden gheleden

2455

Alle daghe met haren honden,

 

Die hem vervaerden te meneghen stonden.

 

Dit telde hi te spele al gader.

 

Daer na so toghede mijn vader

[fol. 207rb]

 

Brieve die Brunen wel bequamen,

2460

Daer XIIC al bi namen

 

Sheere Ysingrijns maghe in stonden,

 

Met scerpen claeuwen, met diepen monden,

 

Sonder die catren ende die baren

 

Die alle in Bruuns souden waren,

2465

Ende die vosse metten dassen

 

Van Doringhen ende van Sassen.

 

Dese hadden alle ghezworen,

 

In dien datmen hem te voren

 

Van XX daghen ghave haer sout,

2470

Si souden Brunen met ghewout

 

Seker wesen tsinen ghebode.

 

Dit benam ic al, danct Gode!

 

DOe mijn vader hadde ghedaen

 

Sine bodscap, hi soude gaen

2475

Ende scauwen zinen scat.

 

Ende als hi quam ter selver stat

 

Daer hine ghelaten hadde te voren,

 

Was die scat al verloren

 

Ende sijn hol was up te broken.

2480

Wat holpe vele hier af ghesproken?

 

Doe mijn vader dat vernam,

 

Wart hi zeerich ende gram,

 

Dat hi van torne hem selven hinc.

 

Dus bleef achter Brunen dinc

2485

Bi miere behendichede al.

 

Nu meerct hier mijn ongheval:

 

Heere Ysingrine ende Brune de vraet

 

Hebben nu den nauwen raet

 

Metten coninc openbare

2490

Ende arem man Reynaerd es die blare.’

 

DIe coninc entie coninghinne,

 

Die beede hopeden ten ghewinne,

 

Si leedden Reynaerde buten te rade

 

Ende baden hem, dat hi wel dade

2495

Ende hi hem wijsde sinen scat

 

Ende alse Reynaerd horde dat,

 

Sprac hi: ‘Soudic hu wijsen mijn goet,

 

Heere coninc, die mi hanghen doet?

 

So waer ic huut minen zinne...’

2500

‘Neen, Reynaert,’ sprac die coninghinne,

[fol. 207va]

 

‘Mine heere sal hu laten leven

 

Ende sal hu vriendelike vergheven

 

Alle gader sinen evelen moet,

 

Ende ghi sult voert meer sijn vroet

2505

Ende goet ende ghetrauwe.’

 

Reynaerd sprac: ‘Dit doe ic, vrauwe,

 

In dien dat mi de coninc nu

 

Vaste ghelove hier voer hu

 

Dat hi mi gheve sine hulde

2510

Ende Bruun alle mine onsculde

 

Wille vergheven, ende omme dat

 

So willic hem wijsen den scat,

 

Den coninc, al daer hi leghet.’

 

Die coninc sprac: ‘Ic ware ontweghet,

2515

Wildic Reynaerde vele gheloven.

 

Hem es dat stelen ende dat roven

 

Ende dat lieghen gheboren int been.’

 

Die coninghinne sprac: ‘Heere, neen!

 

Ghi moghet Reynaerde gheloven wel.

2520

Al was hi hier te voren fel,

 

Hi nes nu niet dat hi was.

 

Ghi hebt ghehoert hoe hi den das

 

Ende sinen vader hevet bedreghen

 

Met morde, die hi wel beteghen

2525

Mochte hebben andren dieren,

 

Wildi meer zijn argentieren

 

Ofte fel ofte onghetrauwe.’

 

Doe sprac die coninc: ‘Gentel vrauwe,

 

Al waendic dat mi soude scaden,

2530

Eist dat ghijt mi dorret raden,

 

So willict laten up hu ghenent

 

Dese vorworde ende dit covent

 

Up Reynaerts trauwe staen.

 

Ne waer, ic segghe hem sonder waen:

2535

Doet hi meer eerchede,

 

Alle die hem ten tienden lede

 

Sijn belanct, sullent becoepen.’

 

Reynaerd sach den coninc beloepen

 

Ende wart blide in sinen moet

2540

Ende sprac: ‘Heere, ic ware onvroet,

 

Ne gheloofdic hu niet also.’

 

Doe nam die coninc een stro

[fol. 207vb]

 

Ende vergaf Reynaerde al gader

 

Die wanconst van sinen vader

2545

Ende zijns selves mesdaet toe.

 

Al was Reynaert blide doe,

 

Dat en dinct mi gheen wonder wesen.

 

Jane was hi van der doot ghenesen?

 

DOe Reynaert quite was ghelaten,

2550

Was hi blide utermaten

 

Ende sprac: ‘Coninc, edel heere,

 

God moete hu loenen al die eere

 

Die ghi mi doet ende mijn vrauwe.

 

Ic secht hu wel bi miere trauwe,

2555

Dat ghi mi vele eeren doet,

 

So groet eere ende so groet goet,

 

Dat niemen nes onder die zonne

 

Dien ic also wale jonne

 

Mijns scats ende miere trauwen

2560

Als ic hu doe ende miere vrauwen.’

 

Reynaert nam een stroe voer hem

 

Ende sprac: ‘Heere, coninc, nem.

 

Hier gheve ic di up den scat

 

Die wijlen Ermelinc besat.’

2565

 DIe coninc ontfinc dat stroe

 

Ende dancte Reynaerde zoe

 

Als quansijs: ‘Dese maect mi heere.’

 

Reynaerts herte louch so zeere,

 

Dat ment wel na an hem vernam,

2570

Doe die coninc so gheorsam

 

Al gader was te sinen wille.

 

Reynaert sprac: ‘Heere, zwighet stille.

 

Merket waer mine redene gaet:

 

Int oest hende van Vlaendren staet

2575

Een bosch, ende heet Hulster Loe.

 

Coninc, ghi moghet wesen vroe,

 

Mochti onthouden dit:

 

Een borne heet Krieke Pit.

 

Gaet zuut west niet verre danen.

2580

Heere coninc, ghine dorst niet wanen

 

Dat ic hu de waerheit yet messe.

 

Dats een de meeste wildernesse

 

Diemen hevet in eenich rike.

 

Ic segghe hu oec ghewaerlike,

[fol. 208ra]

2585

Dat somwijlen es een half jaer

 

Dat toten borne commet daer

 

No weder man no wijf,

 

No creature die hevet lijf,

 

Sonder die hule entie scuvuut

2590

Die daer nestelen in dat cruut,

 

Of eenich ander voghelijn

 

Dat daer waert gherne wilde zijn

 

Ende daer hi avontuere lijdet.

 

Ende daer in leghet mijn scat ghehidelt.

2595

Verstaet wel, ditte es hu nutte:

 

Die stede heetet Krieke Putte.

 

Ghi sult daer gaen ende mijn vrauwe.

 

Ne wetet oec niemene so ghetrauwe

 

Die ghi sult laten wesen hu bode.

2600

Verstaet mi wel coninc, dor Gode,

 

Maer gaet daer selve; ende alse ghi

 

Dien selven putte commet bi,

 

Ghi sult vinden jonghe baerken.

 

Heere coninc, dit suldi maerken:

2605

Die alre naest den putte staet,

 

Coninc, tote dier baerken gaet.

 

Daer leghet die scat onder begraven.

 

Daer suldi delven ende scraven

 

Een lettel mos in deene zijde.

2610

Daer suldi vinden menich ghesmide

 

Van goude, rijkelijc ende scone.

 

Daer suldi vinden die crone

 

Die Ermelijnc die coninc drouch

 

Ende ander chierheit ghenouch.

2615

Edele steene, guldin waerc,

 

Men cocht niet omme dusent maerc.

 

AY coninc, als ghi hebt dat goet,

 

Hoe dicken suldi peinsen in huwen moet:

 

“Ay Reynaert, ghetrauwe vos,

2620

Die hier grouves in dit mos

 

Desen scat bi dijnre lust,

 

God gheve di goet waer du best.”’

 

Doe andwoerde die coninc saen:

 

‘Reynaert, sal ic die vaert bestaen?

2625

Ghi moet zijn mede in die vaert

 

Ende ghi moet ons, Reynaert,

[fol. 208rb]

 

Helpen den scat ontdelven.

 

Ic ne wanen bi mi selven

 

Al daer nemmermeer gheraken.

2630

Ic hebbe ghehoort nomen Aken

 

Ende Parijs. Eist daer yet na?

 

Ende also als ic versta,

 

So smeekedi, Reynaert, ende roomt.

 

Krieke Putte, dat ghi hier noomt,

2635

Wanic es een gheveinsde name.’

 

Dit was Reynaerde ombequame

 

Ende verbalch hem ende seide: ‘Ja, ja,

 

Coninc, ghi zijter also na

 

Alse van Colne tote meye.

2640

Waendi dat ic hu die Leye

 

Wille wijsen in die flume Jordane?

 

Ic sal hu wel toeghen, dat ic wane

 

Orconde ghenouch al openbare.’

 

Lude riep hi: ‘Cuwaert, comt hare!

2645

Comet voert coninc, Cuwaert!’

 

Die diere saghen dese vaert;

 

Hem allen wonderde wat daer ware.

 

Cuwaert die ghinc met vare,

 

Hem wonderde wat die coninc woude.

2650

Reynaert sprac: ‘Cuwaert, hebdi coude?

 

Ghi bevet. Zijt blide al sonder vaer

 

Ende secht minen heere, den coninc, waer.

 

Dies maent hi hu bi der trauwen

 

Die ghi zijt sculdich miere vrauwen

2655

Ende die ic den coninc sculdich bem.’

 

Doe sprac Reynaert: ‘So secht hem.

 

Weetstu waer Krieke Putte steet?’

 

Cuwaert sprac: ‘Of ict weet?

 

Ja ic, hoe sout wesen soe?

2660

Ne staet hi niet bi Hulst ter loe,

 

Up dien moer in die wostine?

 

Ic hebber ghedoghet groete pine

 

Ende meneghen hongher ende menigh coude

 

Ende aermoede so menichfoude

2665

Up Krieken Putte so meneghen dach,

 

Dat ics vergheten niet ne mach.

 

Hoe mochte ic vergheten dies,

 

Dat al daer Reynout, de ries,

[fol. 208va]

 

Die valsche penninghe slouch

2670

Daer hi hem mede bedrouch

 

Entie ghesellen sine.

 

Dat was te voren eer ic met Rijne

 

Mijn gheselscap makede vast,

 

Die mi ghequijtte meneghen past.’

2675

‘O wy,’ sprac Reynaert, ‘soete Rijn,

 

Lieve gheselle, scone hondekijn,

 

Vergave God waerdi nu hier.

 

Ghi sout toeghen wee desen dier

 

Met huwen sone Rijne, waers te doene,

2680

Dat ic noint wart so coene,

 

Dat ic eeneghe saken dede

 

Daer ic den coninc mochte mede

 

Te mi waert belghen doen met rechte.

 

Gaet weder onder ghene knechte,’

2685

Sprac Reynaert, ‘haestelic, Cuwaert,

 

Mijn heere de coninc ne heeft thuwaert

 

Gheene sake te sprekene meer.’

 

Cuwaert dede eenen wederkeer

 

Ende ghinc van sconincx rade daer.

2690

Reynaert sprac: ‘Coninc, eist waer

 

Dat ic seide?’ ‘Reynaert, jaet.

 

Verghevet mi, ic dede quaet

 

Dat ic hu mestroude yet.

 

Reynaert, goede vrient, nu siet

2695

Den raet dat ghi met ons gaet

 

Ten putte al daer dien burne staet,

 

Daer die scat leghet begraven onder.’

 

Reynaert sprac: ‘Ghi secht wonder.

 

Waendi, in waers arde vro,

2700

Coninc, oft mi stonde also

 

Dat ic met hu wandelen mochte,

 

Also als ons beeden dochte,

 

Ende ghi, heere, waert al sonder zonde.

 

Neent, het es also ic hu orconde

2705

Ende ict hu segghe, al eist scame.

 

Doe Ysingrijn in sduvels name

 

In de ordine ghinc hier te voren

 

Ende hi te moonke wert bescoren,

 

Doe ne conste hem de provende niet ghenoughen

2710

Daer VI moonke hem bi bedroughen.

[fol. 208vb]

 

Hi claghede van honghere ende carmede

 

So zeere dats mi ontfaermede.

 

Doe hi carmede ende wart traech,

 

Doe haddics rauwe als een zijn maech

2715

Ende gaf hem raet dat hi ontran.

 

Daer omme bem ic in spaeus ban.

 

MAerghin, als die zonne up gaet,

 

Willic te Roeme om aflaet.

 

Van Roeme willic over zee;

2720

Danen ne keeric nemmermee

 

Eer ic so vele hebbe ghedaen,

 

Coninc, dat ic met hu mach gaen

 

Thuwer eeren ende thuwer vromen,

 

Of ic te lande weder come.

2725

Het ware een onscone dinc,

 

Souddi, heere coninc,

 

Maken huwe wandelinghe

 

Met eenen verwatenen ballinghe

 

Als ic nu bem, God betere mi.’

2730

Die coninc sprac: ‘Reynaert, zidi

 

Yet langhe verbannen?’ Doe sprac Reynaert:

 

‘Ja ic, hets III jaer dat ic wart

 

Voer den deken Hermanne

 

In vullen zeinde wart te bannen.’

2735

Die coninc sprac: ‘Reynaert, na dat ghi zijt

 

Te bannen, men souts mi doen verwijt,

 

Reynaert, lietic hu met mi wandelen.

 

Ic sal Cuwaerde ofte eenen andren

 

Toten scatte doen gaen met mi,

2740

Ende ic rade hu, Reynaert, dat ghi

 

Niet ne laet, ghine vaert

 

Dat ghi hu van den banne claert.’

 

‘Sone doe ic,’ sprac Reynaert,

 

‘Ic ga morghin te Rome waert,

2745

Gaet na den wille mijn.’

 

Die coninc sprac: ‘Ghi dinct mi zijn

 

Bevaen in arde goeden dinghen.

 

God jonne hu dat ghijt moet vulbringhen,

 

Reynaert, alse hu ende mi

2750

Ende ons allen nutte zi.’

 

DOe dese tale was ghedaen,

 

Doe ghinc Nobel die coninc staen

[fol. 209ra]

 

Up eene hoghe stage van steene,

 

Daer hi up plach te stane alleene

2755

Als hi sat in zijn hof te dinghe.

 

Die dieren saten teenen ringhe

 

Al omme ende omme in dat gras,

 

Na dien dat elc gheboren was.

 

Reynaerd stont bi der coninghinne:

2760

‘Bidt voer mi, edele vrauwe,

 

Dat ic hu met lieve weder scauwe.’

 

Soe sprac: ‘Die Heere, daert al an staet,

 

Doe hu van zonden vul aflaet.’

 

Die coninc entie coninghinne

2765

Ghinghen met eenen bliden zinne

 

Voer haer diere aerme ende rike.

 

Die coninc, die sprac vriendelike:

 

‘Reynaert es hier commen te hove

 

Ende wille, dies ic Gode love,

2770

Hem betren met al zinen zinnen

 

Ende mijn vrauwe de coninghinne

 

Hevet so vele ghebeden voer hem,

 

Dat ic zijn vrient worden bem

 

Ende hi versoent es jeghen mi

2775

Ende ic hem hebbe ghegheven vry

 

Beede lijf ende lede.

 

Reynaerde ghebiedic vullen vrede.

 

Anderwaerf ghebiedic hem vrede

 

Ende derde waerven mede,

2780

Ende ghebiede hu allen, bi huwen live,

 

Dat ghi Reynaerde ende zinen wive

 

Ende zinen kindren eere doet,

 

Waer si commen in hu ghemoet,

 

Sijt bi nachte, zijt bi daghe.

2785

In wille meer gheene claghe

 

Van Reynaerts dinghen horen.

 

Al was hi rouckeloes hier voren,

 

Hi wille hem betren, ic segghe hu hoe:

 

Reynaert wille maerghin vroe

2790

Palster ende scerpe ontfaen

 

Ende wille te Roeme gaen

 

Ende van Rome danen wille hi over zee

 

Ende dan commen nemmermee

 

Eer hi heeft vul aflaet

[fol. 209rb]

2795

Van alre zondeliker daet.’

 

DEse tale hevet Cirlin vernomen

 

Ende vloech danen, dat hi es comen

 

Ende hi vant die III ghesellen.

 

Nu hoert wat hi hem sal tellen!

2800

Hi sprac: ‘Keytive, wat doedi hier?

 

Reynaert es meester bottelgier

 

Int hof ende moghende utermaten.

 

Die coninc heeftene quite ghelaten

 

Van alle sinen mesdaden

2805

Ende ghi zijt alle III verraden.’

 

Isingrijn began andwoerden

 

Te Tieceline met corten woerden:

 

‘Ic wane ghi lieghet, heere raven.’

 

Mettien woerde began hi scaven

2810

Ende Brune die volchde mede.

 

Si ghinghen recken hare lede

 

Loepende des coninx waert.

 

Tybeert bleef zeere vervaert

 

Ende hi bleef sittende up die galghe.

2815

Hi was van sinen ruwen balghe

 

In zorghen so groet utermaten,

 

Dat hi gherne wille laten

 

Sine oeghe varen over niet

 

Die hi in spapen scuere liet,

2820

In dien dat hi verzoent ware.

 

Hine wiste wat doen van vare,

 

Dan hi ghinc sitten up die micke.

 

Hi claechde vele ende arde dicke,

 

Dat hi Reynaerde ye bekinde.

2825

Isingrijn quam met groeten gheninde

 

Ghedronghen voer de coninghinne

 

Ende sprac met eenen fellen zinne

 

Te Reynaert waert so verre,

 

Dat die coninc wert al erre

2830

Ende hiet Ysingrine vaen

 

Ende Brune. Alsoe saen

 

Worden si ghevanghen ende ghebonden.

 

Ghine saghet nye verwoedde honden

 

Doen meer lachters dan men hem dede,

2835

Ysingrine ende Brunen mede.

 

Men voerese als leede gaste.

[fol. 209va]

 

Men bantse beede daer so vaste,

 

Datsi binnen eere nacht

 

Met gheenrande cracht

2840

Een let niet en mochten roeren.

 

Nu hoert hoe hise voert sal voeren!

 

REynaert, die hem was te wreet,

 

Hi dede datmen Brunen sneet

 

Van sinen rugghe een velspot af,

2845

Datmen hem teere scerpen gaf,

 

Voets lanc ende voets breet.

 

Nu ware Reynaert al ghereet,

 

Haddi IV verssche scoen.

 

Nu hoert wat hi sal doen,

2850

Hoe hi sal IV scoen ghewinnen!

 

Hi ruunde toter coninghinnen:

 

‘Vrauwe, ic bem hu peelgrijn.

 

Hier es mijn oem, Ysingrijn.

 

Hi hevet IV vaste scoen.

2855

Helpt mi, dat icse an mach doen.

 

Ic neme hu ziele in mine plecht.

 

Het es peelgrins recht

 

Dat hi ghedincket in sine ghebeden

 

Al tgoet datmen hem noyt dede.

2860

Ghi moghet hu ziele an mi scoyen.

 

Doet Haersenden, miere moyen,

 

Gheven twee van haren scoen.

 

Dit moghedi wel met eeren doen:

 

So blivet thuus in haer ghemac.’

2865

‘Gherne,’ die coninghinne sprac,

 

‘Reynaert, ghine mochtes niet ombeeren,

 

Ghine hebt scoen: ghi moetet varen

 

Huten lande in des Gods ghewout,

 

Over berghe ende int wout

2870

Ende terden struke ende steene.

 

Dinen aerbeit wert niet cleene,

 

Hets dijn noet dattu hebs scoen.

 

Ic wilre gherne mijn macht toe doen.

 

Die Ysingrijns waren hu wel ghemicke:

2875

Si zijn so vaste ende so dicke

 

Die Ysingrijn draghet ende zijn wijf.

 

Al sout hem gaen an haer lijf,

 

Elkerlijc moet hu gheven twee scoen

[fol. 209vb]

 

Daer ghi hu vaert mede moet doen.’

2880

Dus hevet die valsche peelgrijn

 

Beworven dat dher Ysingrijn

 

Al toten knien hevet verloren

 

Ende beede sine voeten voren

 

Dat vel al gader toten claeuwen.

2885

Ghine saecht noint voghel braeuwen

 

Die stilre hilt al sine leden

 

Dan Ysingrijn de zine dede,

 

Doemen so jammerlike ontscoyde,

 

Dat hem dat bloet ten teen af vloyde.

2890

 DOe Ysingrijn ontscoyt was,

 

Moeste gaen ligghen up dat gras

 

Vrauwe Herswint, die wulfinne,

 

Met eenen wel drouven zinne

 

Ende liet haer af doen dat vel

2895

Ende die claeuwen also wel

 

Bachten van beede haren voeten.

 

Dese daet dede wel soeten

 

Reynaerde sinen drouven moet.

 

Nu hoert wat claghen hi noch doet!

2900

‘Moye,’ seit hi, ‘moye,

 

In hoe meneghen vernoye

 

Hebdi dor minen wille ghewesen?

 

Dats mi al leet, sonder van desen

 

Eist mi lief, ic segghe hu twi:

2905

Ghi zijt, des ghelovet mi,

 

Een die liefste van minen maghen.

 

Bedi sal ic hu scoen an draghen.

 

Godweet dats al huwe bate.

 

Ghi sult an hoghen aflate

2910

Deelen ende an al dat perdoen,

 

Lieve moye, dat ic in hu scoen

 

Sal bejaghen over zee.’

 

Vrauwe Herswinden was so wee,

 

Datso cume mochte spreken:

2915

‘Ay Reynaert, God moete mi wreken,

 

Dat ghi over ons siet huwen wille.’

 

Ysingrijn balch ende zweech stille

 

Ende zijn gheselle Brune, ne ware

 

Hem was te moede arde zware.

2920

Si laghen ghebonden ende ghewont.

[fol. 210ra]

 

Hadde oec doe ter selver stont

 

Tybeert die cater ghewesen daer,

 

Ic dar wel segghen over waer,

 

Hi hadde so vele ghedaen te voren,

2925

Hine waers niet bleven sonder toren.

 

Wat helpt dat ict hu maecte lanc?

 

Des ander daghes, voer de zonne up ganc,

 

Dede Reynaert zijn scoen snoeren,

 

Die Ysingrijns waren te voren

2930

Ende zijns wijfs vrauwe Hersenden,

 

Ende hadse vaste ghedaen benden

 

Om zine voeten ende ghinc

 

Daer hi vant den coninc

 

Ende zijn wijf die coninghinne.

2935

Hi sprac met eenen soeten zinne:

 

‘Heere, God gheve hu goeden dach,

 

Ende mier vrauwen, die ic mach

 

Prijs gheven met rechte.

 

Nu doet Reynaert gheven huwen knechte

2940

Palster ende scerpe ende laet mi gaen.’

 

Doe dede die coninc haesten saen

 

Den capelaen, Belin de ram.

 

Ende als hi bi den coninc quam,

 

Sprac die coninc: ‘Hier es

2945

Dese peelgrijn. Leest hem een gheles

 

Ende ghevet hem scaerpe ende staf.’

 

Belin den coninc andwoerde gaf:

 

‘Heere, in dar des doen niet.

 

Reynaert hevet selve beghiet

2950

Dat hi es in spaeus ban.’

 

Die coninc sprac: ‘Belin, wats dan?

 

MEester Jufroet doet ons verstaen:

 

Hadde een man alleene ghedaen

 

Also vele zonden alse alle die leven,

2955

Ende wildi aercheit al begheven

 

Ende te biechten gaen

 

Ende penitencie daer af ontfaen,

 

Dat hi over zee wille varen,

 

Hi mochte hem wel selve claren.’

2960

Belin sprac ten coninc echt:

 

‘Ic en doere toe crom no recht

 

Van gheesteliker dinc altoes,

[fol. 210rb]

 

Ghine wilt mi quiten scadeloes

 

Jeghen bisscop ende jeghen den deken.’

2965

Die coninc sprac: ‘In VIII weken

 

Sone wane ic hu bidden so vele.

 

Oec haddic liever dat huwe kele

 

Hinghe dan ic hu heden bat.’

 

Ende alse Belin hoerde dat,

2970

Dat die coninc balch te hem waert,

 

Wart Belin so vervaert,

 

Dat hi beefde van vare

 

Ende ghinc ghereeden zine autare

 

Ende began zinghen ende lesen

2975

Al dat hem goet dochte wesen.

 

DOe Belin die capelaen

 

Oemoedelike hadde ghedaen

 

Dat ghetijde van den daghe,

 

Doe hinc hi an zine craghe

2980

Eene scaerpe van Bruuns velle.

 

Oec gaf hi den fellen gheselle

 

Den palster in de hant daer bi,

 

Te zinen ghevoughe. Doe was hi

 

Al ghereet te ziere vaert.

2985

Doe sach hi ten coninc waert

 

Hem liepen die gheveinsde tranen

 

Neder neven zine granen

 

Alse oft hi jammerlike in sine herte

 

Van rauwen hadde grote smerte.

2990

Dit was bedi ende anders niet,

 

Dat hi hem allen die hi daer liet

 

Niet hadde beraden al sulke pine

 

Alse Brunen ende Ysingrine,

 

Haddet moghen ghevallen.

2995

Nochtan stont hi ende bat hem allen,

 

Datsi over hem bidden souden

 

Also ghetrauwelike als hi woude,

 

Dat hi over hem allen bade.

 

Dat orlof nemen dochte hem spade,

3000

Want hi gherne danen ware.

 

Hi was altoes zeere in vare

 

Als die hem selven sculdich weet.

 

Doe sprac die coninc: ‘Mi es leet,

 

Reynaert, dat ghi dus haestich zijt.’

[fol. 210va]

3005

‘Neen, heere, het es tijt!

 

Men sal gheene weldaet sparen.

 

Huwen orlof, ic wille varen.’

 

Die coninc sprac: ‘Gods orlof.’

 

Doe gheboet die coninc al dat hof

3010

Met Reynaerde huut waert te ghane,

 

Sonder alleene die ghevane.

 

NU wart Reynaert peelgrijn,

 

Ende zijn oem Ysingrijn

 

Ende Brune die ligghen ghebonden

3015

Ende ziec van zeeren wonden.

 

Mi dinct, ende ic wane des,

 

Dat niement so onspellic es

 

Tusschen Pollanen ende Scouden,

 

Die hem van lachene hadde onthouden,

3020

Die rauwe die hem mochte ghescien,

 

Hadde hi Reynaerde doe ghesien.

 

Hoe wonderlic hi henen ghinc,

 

Ende hoe ghemackelic dat hem hinc

 

Scaerpe ende palster omme den hals

3025

Ende die scoen als ende als

 

Die hi drouch an zine been

 

Ghebonden, so dat hi sceen

 

Een peelgrijn licht ghenouch.

 

Reynaerts herte binnen louch,

3030

Dor datsi alle met hem ghinghen

 

Met so groter zameninghen

 

Die hem te voren waren wreet.

 

Doe sprac hi: ‘Coninc, mi es leet

 

Dat ghi so verre met mi gaet.

3035

Ic vruchte het mach hu wesen quaet.

 

Ghi hebt ghevaen II mordenaren.

 

Ghevalt, datsi hu ontvaren,

 

Ghi hebt hu te wachtene meer

 

Dan ghi noint hadt eer.

3040

Blijft ghesont ende laet mi gaen.’

 

Na dese tale ghinc hi staen

 

Up sine II achterste voeten

 

Ende maende die diere cleene ende grote,

 

Datsi alle voer hem baden

3045

Of si alle an sine weldaden

 

Recht deel nemen wouden.

[fol. 210vb]

 

Si seiden alle datsi souden

 

Sijns ghedincken in haer ghebede.

 

Nu hoert voert wat Reynaert dede!

3050

Daer hi van den coninc sciet,

 

So drouvelic hi hem gheliet,

 

Dat hem somen zeere ontfaremde.

 

Cuwaert, den haze, hi becaremde:

 

‘O wy, Cuwaert, sullen wi sceeden?

3055

Of God wilt, ghi sult mi gheleeden,

 

Ende mijn vrient, Belin de ram.

 

Ghi twee, ghine daedt mi noint gram.

 

Ghi moet mi bet voert bringhen.

 

Ghi zijt van zoeter wandelinghen

3060

Ende onberoupen ende goedertieren

 

Ende ombeclaghet van allen dieren.

 

Ghestade es huwer beeder zede,

 

Als ic doe ten tijden dede

 

Als ic clusenare was.

3065

Hebdi lovere ende gras,

 

Ghine doet ne gheenen heesch

 

Noch om broet no om vleesch

 

Noch om sonderlinghe spijse.’

 

Met aldus ghedanen prijse

3070

Hevet Reynaert dese II verdoort,

 

Datsi met hem ghinghen voort

 

Tote dat hi quam voer zijn huus

 

Ende voer de porte van Manpertuus.

 

ALse Reynaert voer de porte quam,

3075

Doe sprac hi: ‘Belin, neve ram,

 

Ghi moet alleene buten staen.

 

Ic moet in mine veste gaen;

 

Cuaert sal in gaen met mi.

 

Heere Belin, bidt hem dat hi

3080

Troeste wel vrauwe Hermelinen

 

Met haren cleenen welpkinen,

 

Als ic orlof an hem neme.’

 

Belin sprac: ‘Ic bids heme

 

Dat hise alleene troeste wale.’

3085

Reynaert ghinc met scoenre tale

 

So smeeken ende losengieren

 

In so menegher manieren,

 

Dat hi bi barate brochte

[fol. 211ra]

 

Cuwaerde in sine haghedochte.

3090

 ALs si in dat hol quamen,

 

Cuaert ende Reynaert tsamen,

 

Doe vonden si vrauwe Hermelinen

 

Met haren cleenen welpkinen.

 

Die was in zorghen ende in vare,

3095

Want so waent dat Reynaert ware

 

Verhanghen ende so vernam

 

Dat hi weder thuus waert quam

 

Ende palster ende scerpe drouch.

 

Dit dochte haer wonders ghenouch.

3100

So was blide ende sprac saen:

 

‘Reynaert, hoe sidi ontgaen?’

 

‘Ic bem worden peelgrijn.

 

Heere Brune ende heere Ysengrijn

 

Sijn worden ghisele over mi.

3105

Die coninc hevet, danc hebbe hi,

 

Cuaerde ghegheven in rechter zoene

 

Al onsen wille mede te doene.

 

Die coninc die lyede das,

 

Dat Cuaert die eerste was

3110

Die ons verriet jeghen hem

 

Ende bi der trauwen die ic bem

 

Sculdich hu, vrauwe Hermeline:

 

Cuaerde naket eene groete pine.

 

Ic bem up hem met rechte gram!’

3115

Ende alse dat Cuaert vernam

 

Keerdi hem omme ende waende vlien,

 

Maer dat ne conste hem niet ghescien,

 

Want Reynaert hadde hem ondergaen

 

Die porte ende ghegreepene saen

3120

Bi der kelen mordadelike.

 

Ende Cuaert riep ghenadelike:

 

‘Helpt mi, Belin! Waer sidi?

 

Dese peelgrijn verbijt mi!’

 

DAt roupen was sciere ghedaen,

3125

Bedi Reynaert hadde saen

 

Sine kele ontwee ghebeten.

 

Doe sprac Reynaert: ‘Nu gaen wi heten

 

Desen goeden vetten hase.’

 

Die welpine liepen ten base

3130

Ende ghinghen heten al ghemeene.

[fol. 211rb]

 

Haren rauwe was wel cleene,

 

Dat Cuaert hadde verloren tlijf.

 

Ermeline, Reynaerts wijf,

 

Hat dat vleesch ende dranc dat bloet.

3135

Ay, hoe dicke dancte so goets

 

Den coninc, die dor sine doghet

 

Die cleene welpkine hadde verhoghet

 

So wel met eenen goeden male.

 

Reynaert sprac: ‘Hi jans hu wale.

3140

Ic weet wel, moet die coninc leven,

 

Hi soude ons gherne ghiften gheven

 

Die hi selve niet ne woude

 

Hebben om VII maerc van goude.’

 

‘Wat ghiften es dat?’ sprac Hermeline.

3145

Reynaert sprac: ‘Hets eene lijne

 

Ende eene vorst ende twee micken,

 

Maer maghic, ic sal hem ontscricken

 

Hopic, eer lijden daghen twee,

 

Dat ic omme zijn daghen mee

3150

Ne gave dan hi omme tmijn.’

 

Soe sprac: ‘Reynaert, wat mach dat zijn?’

 

REynaert sprac: ‘Vrauwe, ic secht hu:

 

Ic weet een wildernesse nu

 

Van langhen haghen ende van heede

3155

Ende die so nes niet onghereede

 

Van goeden ligghene ende van spijsen.

 

Daer wonen hoenre ende pertrijsen

 

Ende menegherande vogheline.

 

Wildi doen, vrauwe Ermeline,

3160

Dat ghi gaen wilt met mi daer?

 

Wi moghen daer wonen VII jaer.

 

Willen wi wandelen onder die scade

 

Ende hebben daer groete ghenade,

 

Eer wi worden daer bespiet.

3165

Al seidic meer, in loghe niet.’

 

‘AY, Reynaert,’ sprac vrauwe Hermeline,

 

‘Dit dinct mi wesen eene pine

 

Die al gader ware verloren.

 

Nu hebdi dit lant verzworen

3170

In te wonen nemmermee,

 

Eer ghi comt over zee

 

Ende hebt palster ende scerpe ontfaen.’

[fol. 211va]

 

Reynaert andwoerde vele saen:

 

‘So meer ghezworen, so meer verloren.

3175

Mi seide een goet man hier te voren

 

In rade dat hi mi riet:

 

“Bedi ne gheene trauwe ne diedet niet”.

 

Al vuldade ic dese vaert,

 

En holpe mi niet,’ sprac Reynaert,

3180

‘In waers een ey niet te bat;

 

Ic hebbe den coninc eenen scat

 

Belovet die mi es onghereet,

 

Ende als hi des de waerheit weet

 

Ende hi bi mi es bedroghen,

3185

Dat ic hem al hebbe gheloghen,

 

So sal hi mi haten vele meere

 

Dan hi noint dede eere.

 

Daer bi peinsic in minen moet:

 

Dat varen es mi also goet

3190

Alse dit bliven,’ sprac Reynaert,

 

‘Ende Godsat hebbe mijn rode baert.

 

Ghedoe hoe ic ghedoe,

 

Of mi troestet mee daer toe

 

No die cater, no die das,

3195

No Bruun, die na mijn oem was,

 

No dor ghewin, no dor scade,

 

Dat ic in sconinx ghenade

 

Ne comme, dat ic leve lancst.

 

Ic hebbe leden so meneghen anxt.’

3200

 SO zeere balch die ram Belijn

 

Dat Cuaert, die gheselle zijn,

 

In dat hol so langhe merrede.

 

Hi riep als die hem zeere errede:

 

‘Cuaert, lates den duvel wouden!

3205

Hoe langhe sal hu daer Reynaert houden?

 

Twine comdi huut ende laet ons gaen?’

 

Alse Reynaert dit hadde verstaen,

 

Doe ghinc hi hute tote Beline

 

Ende sprac al stillekine:

3210

‘Ay, heere, twi so belghedi?

 

Al sprac Cuwaert jeghen mi

 

Ende jeghen ziere moyen,

 

Waer omme mach hu dus vernoyen?

 

Cuaert dede mi verstaen,

[fol. 211vb]

3215

Ghi moghet wel sachte voeren gaen,

 

Ne wildi hier niet langher zijn.

 

Hi moet hier merren een lettelkijn

 

Met siere moyen Hermelinen

 

Ende met haren welpkinen,

3220

Die seere weenen ende mesbaren

 

Om dat ic hem sal ontfaren;’

 

Belin sprac: ‘Nu secht mi,

 

Heere Reynaert, wat hebdi

 

Cuaerde te leede ghedaen?

3225

Also als ic conste verstaen,

 

So riep hi arde hulpe up mi.’

 

Reynaert sprac: ‘Wat sechdi,

 

Belin? God moete hu beraden.

 

Ic segghe hu wat wi doe daden.

3230

Doe ic in huus gheganghen quam

 

Ende Ermeline an mi vernam

 

Dat ic wilde varen over zee,

 

Ten eersten wart haer so wee,

 

Datso langhe in ommacht lach

3235

Ende alse Cuaert dat ghesach,

 

Doe riep hi lude: ‘Helet, vry,

 

Com hare, ende helpt mi

 

Miere moyen laven, so es in ommacht!’

 

Doe riep hi met groeter cracht;

3240

Dit waren die woerde ende niet hel.’

 

‘En trauwen, ic verstont oec wel

 

Dat Cuaert dreef groet mesbare.

 

Ic waende hem yet mesvallen ware.’

 

Reynaert sprac: ‘Belin, neent niet!

3245

Mi ware leet mesquame hem yet

 

Minen kindren of minen wive

 

Dan mijns neven Cuwaerts live.’

 

REynaert sprac: ‘Vernaemdi yet

 

Dat mi de coninc ghistren hiet

3250

Voer arde vele hoeghe liede,

 

Als ic huten lande sciede,

 

Dat ic hem een paer lettren screve?

 

Suldijt hem draghen, Belin, neve?

 

Het es ghescreven ende al ghereet.’

3255

Belin sprac: ‘Ende ic ne weet,

 

Reynaert, wistic hu ghedichte

[fol. 212ra]

 

Dat ghetrauwe ware, ghi mochtet lichte

 

Ghebidden dat ict den coninc

 

Droughe, haddic eeneghe dinc

3260

Daer icse mochte in steken.’

 

Reynaert sprac: ‘Hu ne sal niet ghebreken.

 

Eer des coninx lettren hier bleven,

 

Ic soude hu dese scerpe eer gheven,

 

Heere Belin, die ic draghe

3265

Ende hanghense an huwe craghe

 

Ende des conincs lettren daer in.

 

Ghi sulter af hebben groet ghewin,

 

Des conincs danc ende groet eere.

 

Ghi sult den coninc, minen heere,

3270

Harde willecomme zijn.’

 

Dit loofde mijn heere Belijn.

 

REynaert ghinc in die aghedochte

 

Ende keerde weder ende brochte

 

Sinen vrient Beline jeghen

3275

Dat hoeft van Cuaerde ghedreghen

 

In die scerpe ghesteken,

 

Ende hinc bi sinen quaden treken

 

Die scerpe Belin an den hals

 

Ende beval hem, als ende hals,

3280

Dat hi die lettren niet ne soude

 

Besien, of hi gherne woude

 

Den coninc teenen vrienden maken,

 

Ende seide hem dat die lettren staken

 

In die scerpe verholenlike,

3285

Ende of hi wesen wilde rike

 

Ende sinen heere, den coninc, hadde lief,

 

Dat hi seide, dat desen brief

 

Bi hem alleene ware ghescreven,

 

Ende hiere raet toe hadde ghegheven.

3290

Die coninc souts hem weten danc.

 

Dat hoerde Belin ende spranc

 

Van der stede daer hi up stoet

 

Meer dan eenen halven voet,

 

So blide was hi van der dinc,

3295

Die hem te toerne sint verghinc.

 

DOe sprac Reynaert: ‘Belin heere,

 

Nu weetic wel dat ghi doet eere

 

Hu selven ende die zijn int hof.

[fol. 212rb]

 

Men saels hu spreken groeten lof

3300

Alsmen weet dat ghi coont dichten

 

Met sconen woerden ende met lichten,

 

Alsi dat ics niet ne can.

 

Men seit dicken hets menich man

 

Groete eere ghesciet, dat hem God jonste,

3305

Van dinghen die hi lettel conste.’

 

Hier na sprac Belin: ‘Reynaert,

 

Wats hu raet? Wille Cuaert

 

Met mi weder te hove gaen?’

 

‘Neen hi,’ sprac Reynaert, ‘hi sal hu saen

3310

Volghen bi desen selven pade.

 

Hine hevet noch ne gheene stade.

 

Nu gaet voren met ghemake.

 

Ic sal Cuaerde sulke sake

 

Ontdecken die noch es verholen.’

3315

‘Reynaert, so blivet Gode volen’,

 

Sprac Belin ende dede hem up de vaert.

 

Nu hoert wat hi doet, Reynaert!

 

Hi keerde in sine haghedochte

 

Ende sprac: ‘Hier naect ons gherochte,

3320

Bliven wi hier, ende grote pine.

 

Ghereet hu, vrauwe Hermeline,

 

Ende mine kindre also al gader.

 

Volghet mi, ic bem hu vader,

 

Ende pinen wi ons dat wi ontfaren.’

3325

Doene was daer doe gheen langher sparen.

 

Si daden hem alle up die vaert:

 

Ermeline ende heere Reynaert

 

Ende hare jonghe welpkine;

 

Dese ane vaerden die woestine.

3330

 NU hevet Belin die ram

 

Soe gheloepen, dat hi quam

 

Te hove een lettel na middach.

 

Als die coninc Belin ghesach,

 

Die de scerpe weder brochte,

3335

Daer Brune die beere so onsochte

 

Te voren omme was ghedaen,

 

Doe sprac hi te Belin saen:

 

‘Heere Belin, wanen comedi?

 

Waer es Reynaert? Hoe comt dat hi

3340

Dese scerpe niet met hem draghet?’

[fol. 212va]

 

Belin sprac: ‘Coninc, ic maghet

 

Hu segghen also ict weet.

 

Doe Reynaert al was ghereet

 

Ende hi den casteel rumen soude,

3345

Doe seide hi mi dat hi hu woude

 

Een paer lettren, coninc vry,

 

Senden ende doe bat hi mi

 

Dat icse droughe dor huwe lieve.

 

Ic seide, meer dan VII brieve

3350

Soudic dor huwen wille draghen.

 

Doe ne conste Reynaert niet bejaghen

 

Daer ic de brieve in draghen mochte.

 

Dese scerpe hi mi brochte

 

Ende die lettren daer in ghesteken.

3355

Coninc, ghine horet noint spreken

 

Van betren dichtre dan ic bem.

 

Dese lettren dichte ic hem,

 

Gaet mi te goede of te quade.

 

Dese lettren dichte ic bi minen rade

3360

Aldus ghemaect ende ghescreven.’

 

Doe hiet hem die coninc gheven

 

Den brief Botsaerde, sinen clerc.

 

Dat was hi die ant werc

 

Bet conste dan yement die daer was.

3365

Botsaert plach emmer dat hi las

 

Die lettren die te hove quamen.

 

Bruneel ende hi, die namen

 

Die scerpe van den halse Belijns,

 

Die bi der dompheit zijns

3370

Hier toe hadde gheseit so verre,

 

Dat hi snieme sal werden erre.

 

Die scerpe ontfinc Botsaert, de clerc.

 

Doe moeste bliken Reynaerts werc.

 

ALse hi dat hoeft voert trac,

3375

Botsaert, ende sach dat:

 

‘Helpe, wat lettren zijn dit?

 

Heere coninc, bi miere wit,

 

Dit es dat hoeft van Cuaerde!

 

O wach, dat ghi noint Reynaerde,

3380

Coninc, ghetrauwet so verre!’

 

Doe mochtemen drouve sien ende erre

 

Dien coninc entie coninghinne.

[fol. 212vb]

 

Die coninc stont in drouven zinne

 

Ende slouch zijn hoeft neder.

3385

Over lanc hief hijt weder

 

Up ende begonste werpen huut

 

Een dat vreeselicste gheluut

 

Dat noint van diere ghehoort waert.

 

Ghene dieren waren vervaert.

3390

Doe spranc voert Syrapeel,

 

Die lubaert. Hi was een deel

 

Des coninx maech, hi mocht wel doen.

 

Hi sprac: ‘Heere, coninc lyoen,

 

Twi drijfdi dus groet onghevouch?

3395

Ghi mesliet hu ghenouch,

 

Al ware de coninghinne doot.

 

Doet wel ende wijsheit groot

 

Ende slaect huwen rauwe een deel.’

 

Die coninc sprac: ‘Heere Sierapeel,

3400

Mi hevet een quaet wicht so verre

 

Bedroghen, dat ics bem erre,

 

Ende int strec gheleet bi barate,

 

Dat ic recht mi selven hate

 

Ende ic mine eere hebbe verloren.

3405

Die mine vriende waren te voren,

 

Die stoute heere Brune ende heere Ysingrijn,

 

Die rovet mi een valsch peelgrijn.

 

Dat gaet miere herten na so zeere,

 

Dat het gaen sal an mine eere

3410

Ende an mijn leven, het es recht.’

 

Doe sprac Syrapeel echt:

 

‘Es ghedaen mesdaet, men saelt zoenen.

 

Men sal den wulf enten beere doen comen

 

Ende vrauwe Hersenden also wel

3415

Ende betren hem hare mesdaet snel

 

Ende over haren toren ende over hare pine

 

Versoenen metten ram Beline,

 

Na dat hi selve heeft ghelyet

 

Dat hi Cuaerde verriet.

3420

Ende daer na sullen wi alle loepen

 

- Hi heeft mesdaen hi moet becoepen -

 

Na Reynaerde ende sulne vanghen

 

Ende sullen sine kele hanghen

 

Sonder vonnesse, hets recht!’

[fol. 213ra]

3425

Doe andwoerde die coninc hecht:

 

‘OWy, heere Syrapeel,

 

Mochte dit ghescien, so ware een deel

 

Ghesocht den rauwe die mi slaet.’

 

Syrapeel sprac: ‘Heere, jaet!

3430

Ic wille gaen maken die zoene.’

 

Doe ghinc Syrapeel die coene,

 

Daer hi die ghevanghene vant.

 

Ic wane dat hise teerst ontbant

 

Ende daer na sprac hi: ‘Ghi heeren beede,

3435

Ic bringhe hu vrede ende gheleede.

 

Mine heere de coninc groet hu,

 

Ende hem berauwet zeere nu

 

Dat hi jeghen hu heeft mesdaen.

 

Hi biet hu, wildijt ontfaen,

3440

Wie so blide si ofte gram.

 

Hi wille hu gheven Belin den ram

 

Ende alle sheere Belins maghe

 

Van nu toten domsdaghe,

 

Eist int velt, eist int wout.

3445

Hebse alle in hu ghewout

 

Ende ghise ghewilleghelike verbit.

 

Die coninc ontbiet hu voer al dit,

 

Dat ghi sonder eeneghe mesdaet

 

Reynaerde moghet toren ende quaet

3450

Doen ende alle zine maghen,

 

Waer so ghise moghet belaghen.

 

Dese twee groete vreden

 

Wille hu die coninc gheven heden

 

Te vryen leene eewelike.

3455

Ende hier binnen wilt die coninc rike,

 

Dat ghi hem zweert vaste hulde.

 

Hine wille oec bi sinen sculde

 

Nemmermeer jeghen hu mesdoen.

 

Dit biedt hu de coninc lyoen.

3460

Dit neemt ende leeft met ghenaden,

 

Bi Gode, ic dart hu wel raden.’

 

Isingrijn sprac toten beere:

 

‘Wat sechdire toe, Brune heere?’

 

Brune sprac: ‘Ic hebbe liever in de rijsere

3465

Dan hier te ligghene int ysere.

 

Laet ons toten coninc gaen

[fol. 213rb]

 

Ende sinen pays daer ontfaen.’

 

Met Syrapeel datsi ghinghen

 

Ende maecten pays van allen dinghen.