Van den vos Reynaerde

Van den vos Reynaerde [1001-2000]

Alle die hoechste bi namen
Ende ontboet datsi quamen
Alle gader an sinen raet.
Doe rieden si hoe dese daet
Best werde gherecht tes conincs eere.
Doe rieden die meeste heeren
Dat menne twee waerven daghen soude,
Reynaerde, of die coninc woude,
Ende horen tale ende weder tale.
Oec seiden si, si wilden wale
Dat Tybeert, die cater, van desen
Tote Reynaerde bode soude wesen.
Al ware hi cranc, hi ware vroet.
Dese raet dinct den coninc goet.
 DOe sprac die coninc: ‘Heere Tybeert,
Gaet wech. Eer ghi weder keert,
Besiet dat Reynaert met hu come.
Dese heeren segghen some,
Al es Reynaert andren dieren fel,
Hi gheloevet hu so wel,
Dat hi gherne doet huwen raet.
Ne comt hi niet, hets hem quaet.
Men salne drie waerven daghen
Te lachtre alle sinen maghen.
Gaet Tybeert, dit secht hem.’
‘Ay heere,’ sprac Tybeert, ‘ic bem
Een arem wicht, een cleene dier.
Heere Brune, die staerc was ende fier,

[fol. 198vb]

 

Ne conste Reynaert niet ghewinnen.

1030

In welker wijs salics beghinnen?’

 

Doe sprac die coninc: ‘Heere Tybeert,

 

Ghi zijt wijs ende wel gheleert,

 

Al sidi niet groet. Nochtan,

 

Hets menich die met luste can

1035

Dat werken ende met goeden rade,

 

Dat hi met crachte niet ne dade.

 

Gaet, doet sciere mijn ghebod.’

 

Tybeert sprac: ‘Nu helpe mi God,

 

Dat het mi moete wel vergaen.

1040

Ic sal eene vaert bestaen

 

Die mi doet zwaer in minen moet.

 

God ghevere mi af al goet.’

 

NU moet Tybeert doen die vaert,

 

Die zeere es drouve ende vervaert.

1045

Ende als hi up den wech quam,

 

Sach hi van verren ende vernam

 

Sente Martins voghel ende quam ghevloghen.

 

Doe wart Tybeert vroe ende in hoghen

 

Ende riep an Sente Martins voghel:

1050

‘Nu vliech te miere rechter hant.’

 

Die voghel vloech daer hi vant

 

Een haghe daer hi in wilde lijden

 

Ende vloech Tybeert ter luchter zijden.

 

Dit teekin ende dit ghemoet

1055

Dochte Tybeert niet wesen goet.

 

Hadde hi ghesien den voghel lijden

 

Scone ter rechter zijden,

 

So waende hi hebben goet gheval.

 

Nu was hi dies onthopet al.

1060

Nochtan maecte hi hem selven moet

 

Ende gheliet hem, als menich doet,

 

Bet dan hem te moede was.

 

Dus liep hi henen sinen pas,

 

Tes hi quam te Manpertus

1065

Ende vant Reynaerde in zijn huus

 

Alleene staen, verweendelike.

 

Tybeert sprac: ‘God, die rike,

 

Moete hu goeden avont gheven.

 

Die coninc dreecht hu an hu leven,

1070

Ne comdi niet te hove met mi.’

[fol. 199ra]

 

Reynaert sprac: ‘Tybeert, helet vry,

 

Neve, ghi zijt mi willecome!

 

God gheve hu eere ende vrome.

 

Bi Gode, dat jan ik hu wale.’

1075

Wat coste Reynaerde scone tale.

 

Al seghet sine tonghe wale,

 

Sine herte die es binnen fel!

 

Dit wert Tybeerde ghetoghet wel

 

Eer die lijne wert ghelesen

1080

Ten hende. Ende met desen

 

Sprac Reynaert: ‘Neve, ic wille dat ghi

 

Tavont herberghe hebt met mi

 

Ende morghen willen wi metten daghe

 

Te hove waert sonder saghe.

1085

In hebbe oec onder alle mine maghe

 

Niement, Tybeert, daer ic mi nu

 

Bet up verlate dan up hu.

 

Hier was commen Bruun, de braet.

 

Hi toechde mi so fel ghelaet

1090

Ende dochte mi so over staerc,

 

Dat ic omme dusent maerc

 

Den wech met hem niet hadde bestaen.

 

Dat sal ic met hu, al sonder waen,

 

Maerghin metter dagheraet.’

1095

Tybeert sprac: ‘Hets beteren raet

 

Ende het dinct mi beter ghedaen

 

Dat wi nochtavont te hove gaen

 

Dan wi tote morghin beiden.

 

Die mane scijnet an der heiden

1100

Also claer alse die dach.

 

Ic wane, niemen ne sach

 

Beter tijt tote onser vaert.’

 

‘Neen, lieve neve,’ sprac Reynaert,

 

‘Sulc mochte ons daer ghemoeten,

1105

Hi soude ons quedden ende groeten

 

Die ons nemmermee dade goet,

 

Quame hi snachts in ons ghemoet.

 

Ghi moet herberghen tavont met mi.’

 

Tybeert sprac: ‘Wat souden wy

1110

Eten, Reynaert, of ic hier bleve?’

 

‘Daer omme zorghe ic, lieve neve.

 

Hier es der spijsen quaden tijt.

[fol. 199rb]

 

Ghi mocht heten, begheerdijt,

 

Een stic van eere honich raten,

1115

Die bequamelic es utermaten.

 

Wat sechdi, moochdi shonichs yet?’

 

Tybeert sprac: ‘Mine roukes niet.

 

Reynaert hebdi niet in huus?

 

Gavedi mi eene vette muus,

1120

Daer mede lietic hu ghewaert.’

 

‘Eene vette muus,’ sprac Reynaert,

 

‘Soete Tybeert, wat secht di?

 

Hier woent noch een pape bi,

 

Een scuere staet noch an sijn huus,

1125

Daer in es meneghe vette muus.

 

Ic waense niet ghedroughe een waghen,

 

So dicken hoere ic den pape claghen

 

Dat sine dryven huten huuse.’

 

‘Reynaert, zijn daer so vette muse?

1130

Verghave God, waer ic nu daer.’

 

‘Tybeert,’ seit hi, ‘sechdi waer?

 

Wildi muse?’ ‘Of icse wille!

 

Reynaert, doet dies een ghestille.

 

Ic minne muse voer alle saken.

1135

Weetti niet dat muse smaken

 

Bet dan eenich venisoen?

 

Wildi minen wille doen

 

Dat ghi mi leet daer si zijn,

 

Daer mede mochti die hulde mijn

1140

Hebben, al haddi minen vadre

 

Doot ende mijn gheslachte al gadre.’

 

REynaert sprac: ‘Neve, houddi hu spot?’

 

‘Neenic, Reynaert, also helpe mi God.’

 

‘Weet God, Tybeert, wistic dat,

1145

Ghi soutter sijn nochtavont sat.’

 

‘Sat, Reynaert? Dat ware vele.’

 

‘Tybeert, dat sechdi thuwen spele.’

 

‘In doe, Reynaert, bi miere wet.

 

Haddic een muus ende waer so vet,

1150

In gaefse niet omme eenen busant.’

 

‘Tybeert, gaet met mi te hant.

 

Ic leede hu daer ter selver stat

 

Daer icker hu sal maken zat,

 

Eer ic nemmermeer van hu sceede.’

[fol. 199va]

1155

‘Ja ic, Reynaert, up die gheleede

 

Ghinghe ic met hu te Mompelier.’

 

‘So gaen wi dan, wi sijn hier

 

Al te langhe’, sprac Reynaert.

 

Doe so namen si up die vaert.

1160

Tybeert ende sijn oem Reynaert

 

Ende liepen daer si loepen wilden

 

Datsi nye toghel up hilden,

 

Eer si quamen tes papen scuere,

 

Die met eenen erdinen muere

1165

Al omme ende omme was beloken,

 

Daer Reynaert in was te broken

 

Des ander daghes daer te voren

 

Doe die pape hadde verloren

 

Eenen hane die hi hem nam.

1170

Hier omme was tornich ende gram

 

Des papen sone Martinet

 

Ende hadde voer dat gat gheset

 

Een strec den vos mede te vane.

 

Dus gherne wrake hi den hane.

1175

Dit wiste Reynaert, dat felle dier,

 

Ende sprac: ‘Neve Tybeert, hier,

 

Crupet in dit selve gat.

 

Ne weset traghe no lat.

 

Gaet al omme ende omme gripen.

1180

Hoert hoe die muse pipen!

 

Keert weder huut als ghi zijt sat.

 

Ic sal hier bliven voer dit gat

 

Ende sal hu hier buten beiden.

 

Wine moghen niet tavont sceiden.

1185

Morghin gaen wi te hove waert.

 

Tybeert siet dat ghi niet en spaert.

 

Gaet heten ende laet ons keeren

 

Te miere herberghen met eeren.

 

Mijn wijf sal ons wel ontfaen.’

1190

‘Willic te desen gate in gaen?

 

Wat sechdi, Reynaert, eist hu raet?

 

Die papen connen vele baraet,

 

Ic besteecse arde noode.’

 

‘O wy, Tybeert, twi sidi bloode?

1195

Wanen quam huwer herten desen wanc?’

 

Tybeert scaemde hem ende spranc

[fol. 199vb]

 

Daer hi vant groet ongherec,

 

Want eer hijt wiste, was hem een strec

 

Omme sinen hals arde vast.

1200

Dus hoende Reynaert sinen gast.

 

Alse Tybeert gheware wart

 

Des strecs, wart hi vervaert

 

Ende spranc voert. Dat strec liep toe.

 

Tybeert moeste roupen doe

1205

Ende wroughede hem selven dor den noot.

 

Hi makede een gheroup so groot

 

Met eenen jammerliken ghelate,

 

Dat Reynaert hoerde up der strate,

 

Buten, daer hi alleene stoet,

1210

Ende riep: ‘Vindise goet,

 

Die muse, Tybeert, ende vet?

 

Wiste nu dat Martinet,

 

Dat ghi ter taflen satet

 

Ende dit wiltbraet dus hatet,

1215

Dat ghi verteert in weet hoe,

 

Hi sauder hu saeuse maken toe.

 

So hovesch een cnape es Martinet!

 

Tybeert, ghi singhet in lanc so bet.

 

Pleecht men tes coninx hove des?

1220

Verghave God, die gheweldich es,

 

Dat, Tybeert, daer met hu ware

 

Ysingrijn, die mordenare,

 

In sulker bliscap als ghi zijt!’

 

Dus heeft Reynaert groot delijt

1225

Dor Tybeerts ongheval.

 

Ende Tybeert stont ende ghal

 

So lude dat Martinet ontspranc.

 

Martinet riep: ‘Ha ha, God danc!

 

Ter goeder tijt heeft nu ghestaen

1230

Mijn strec. Ic hebber met ghevaen

 

Den hoenre dief, na minen wane.

 

Nu toe, ghelden wi hem den hane!’

 

MEt desen wart hi toten viere

 

Ende ontstac eenen stroe wisch sciere

1235

Ende wecte moedre ende vadre

 

Ende die kindre alle gadre

 

Ende riep: ‘Nu toe, hi es ghevaen!’

 

Doe mochtemen sien porren saen

[fol. 200ra]

 

Alle die in dien huus waren.

1240

Selve die pape ne wilde niet sparen,

 

Quam hute sinen bedde, moeder naect.

 

Martinet hi was gheraect

 

Tote Tybeert ende riep: ‘Hijs hier!’

 

Die pape spranc an dat vier

1245

Ende ghegreep zijns wijfs rocke.

 

Een offer keersse nam vrouwe Julocke

 

Ende ontstacse metter haest.

 

Die pape liep Tybeert naest

 

Ende ghincken metten rocke slaen.

1250

Doe moeste Tybeert daer ontfaen

 

Wel meneghen slach, al in een.

 

Die pape stont, als hem wel sceen,

 

Al naect ende slouch slach in slach

 

Up Tybeert die voer hem lach.

1255

Daer ne spaerdene haer ne gheen.

 

Martinet ghegreep eenen steen

 

Ende warp Tybeert een hoghe huut.

 

Die pape stont al bloeter huut

 

Ende hief up eenen groeten slach.

1260

Alse Tybeert dat ghesach,

 

Dat hi emmer sterven soude,

 

Doe dedi een deel als die boude,

 

Dat dien pape verghinc te scanden.

 

Beede met claeuwen ende met tanden

1265

Dedi hem pant, alsoet wel scheen,

 

Ende spranc dien pape tusschen die been

 

In die burse al sonder naet,

 

Daermen dien beyaert mede slaet.

 

Dat dinc viel neder up den vloer.

1270

Die vrauwe was zeerich ende zwoer,

 

Bi der zielen van haren vader,

 

Sine wilde wel om al gader

 

Die offerande van eenen jare,

 

Dat niet den pape ghevallen ware

1275

Dit vernoy ende dese scame.

 

So sprac: ‘Int sleets duvels name

 

Moete dit strec sijn gheset.

 

Siet, lieve neve Martinet:

 

Dit was van huwes vader ghewande.

1280

Siet hier mijn scade ende mijn scande

[fol. 200rb]

 

Emmermeer voert in allen stonden.

 

Al ghenase hi van der wonden,

 

Hi blivet den soeten spele mat.’

 

Reynaert stont noch doe voer tgat.

1285

 DOe hi dese tale hoerde,

 

Hi louch dat hem bachten scorde

 

Ende hem crakede die taverne.

 

Doe sprac hi te sinen scherne:

 

‘Swijghet, Julocke, soete vrouwe,

1290

Ende laet zijncken desen rauwe

 

Ende laet bliven huwen toren!

 

Wattan, al hevet hu heere verloren

 

Eenen van den clippelen zinen,

 

Al te min so sal hi pinen!

1295

Laet bliven dese tale achtre!

 

Gheneset de pape, en es gheen lachtre

 

Dat hi ludet met eere clocken!’

 

Dus troeste Reynaert vrauwe Ju Locken,

 

Die haer arde zeere mesliet.

1300

Die pape mochte langher niet

 

Ghestaen; hi viel in ommacht.

 

Doe hiefsene up met haerre cracht

 

Ende drouchene recht te bedde waert.

 

Hier binnen keerde Reynaert

1305

Alleene ter herberghen waert

 

Ende liet Tybeert zeere vervaert

 

Ende in zorghen van der doot.

 

Al was Tybeerts zorghe groet,

 

Doe hise alle onledich sach

1310

Over dien pape die daer lach

 

Ghewont, doe ghinc hi hem pinen

 

So dat hi metten tanden zine

 

Die pese midden beet ontwee.

 

Doe ne wildi letten nemmee

1315

Ende spranc weder hute ten gate

 

Ende dede hem up die rechte strate

 

Die tes conincx waert ghelach.

 

Eer hi daer quam so waest dach

 

Ende die zonne begonste rijsen.

1320

In eens arems ziecs wijsen

 

Quam Tybeert in thof gheronnen,

 

Die tes papen hadde ghewonnen

[fol. 200va]

 

Dat hi langhe claghen mach.

 

Alse die coninc dit versach,

1325

Dat hi hadde dat hoeghe verloren,

 

Doe mochtemen vreeselike horen

 

Den coninc dreeghen den dief Reynaert.

 

Die coninc doe niet langher ne spaert,

 

Hine riep sine baroene te rade

1330

Ende vraechde wat hi best dade

 

Jeghen Reynaerts overdaet.

 

Doe wart ghindre menich raet

 

Hoemen Reynaert ter redenen brochte,

 

Die dese overdaet wrochte.

1335

 DOe sprac Grimbeert die das,

 

Die Reynaerts broeder sone was:

 

‘Ghi heeren, ghi hebt meneghen raet.

 

Al ware mijn oem noch also quaet,

 

Salmen vry recht voert draghen:

1340

Men salne drie waerven daghen,

 

Alsomen doet eenen vryen man.

 

Ende en comt hi niet dan,

 

So es hi sculdich alre dinc

 

Daer hi af voer den coninc

1345

Van desen heeren es beclaghet.’

 

‘Wie wildi, Grimbeert, dattene daghet?’

 

Sprac de coninc, ‘Wie es hier

 

Die sijn hoeghe ofte sijn lier

 

Wille setten in avontueren

1350

Omme eene felle creatuere?

 

Ic wane hier niemene en es so zot.’

 

Grimbeert sprac: ‘So helpe mi God.

 

Siet mi hier, ic bem so coene

 

Dat ic wel dar bestaen te doene

1355

Dese bodscap, ghebiedijt.’

 

‘Grimbeert, gaet wech, ende zijt

 

Vroet ende wacht hu jeghen mesval.’

 

Grimbert sprac: ‘Coninc, heere, ic sal.’

 

DUs gaet Grimbeert te Manpertuus.

1360

Als hire quam, vant hi in huus

 

Sinen oem ende vrauwe Ermelijnen,

 

Die bi haren welpekijnen

 

Laghen in die haghedochte.

 

Ende ten eersten dat Grimbeert mochte,

[fol. 200vb]

1365

Groette hi sinen oem ende ziere moyen.

 

Hi sprac: ‘En sal hu niet vernoyen

 

Des onrechts daer ghi in zijt?

 

Dincket hu noch niet wesen tijt

 

Dat ghi trect, oem Reynaert,

1370

Tote des conincs hove waert,

 

Daer ghi wel zeere zijt beclaghet?

 

Ghi zijt III waerven ghedaghet.

 

Vermerrendi maerghin den dach,

 

So zorghic dat hu ne mach

1375

Negheene ghenade nie ghescien.

 

Ghi sult in den derden daghe sien

 

Huwen casteel bestormen, Manpertuus.

 

Ghi sult gherecht sien voer hu huus

 

Eene galghe ofte een rat.

1380

Over waer segghic hu dat:

 

Beede hu kindre ende hu wijf

 

Sullen verliesen haer lijf

 

Lachterlike, al sonder waen.

 

Ghine moghet selve niet ontgaen.

1385

Daer omme es hu de beste raet,

 

Dat ghi met mi te hove gaet.

 

Hets messelic hoet ghevallen mach...

 

Hu es dicken up eenen dach

 

Vremder avontueren ghevallen,

1390

Dan ghi noch - qijite van hem allen -

 

Met des conincx orlove

 

Maerghin sciet huten hove.’

 

REynaert seide: ‘Ghi secht waer.

 

Nochtan, Grimbeert, comme ic daer,

1395

Onder des conincs ghesinde,

 

Dat ic binnen den hove vinde,

 

Es up mi verbolghen al.

 

Quame ic danen, het ware gheval.

 

Nochtan dinct mi beter wesen

1400

- Ghenese of ic mach ghenesen -

 

Dat ic met hu te hove vare

 

Dan het al verloren ware:

 

Casteel, kindre ende wijf

 

Ende daer toe mijns selves lijf.

1405

In mach den coninc niet ontgaen.

 

Alse ghi wilt, so willic gaen.

[fol. 201ra]

 

Hoert,’ seit hi, ‘vrauwe Hermelijne,

 

Ic bevele hu die kindre mine,

 

Dat ghire wale pleghet nu.

1410

Voer alle dandre bevelic hu

 

Minen zone Reynaerdine.

 

Hem staen wel de gaerdeline

 

In zine muulkine over al.

 

Ic hope dat hi mi slachten sal.

1415

Hier es Rollel, ende scone dief,

 

Die hebbic nochtan harde lief,

 

Ja, als yement sine kindre doet.

 

Al eist dat ic nu van hier moet,

 

Ic salt mi nemen arde na

1420

Up dat ic mach, dat ic ontga.

 

Grimbeert, neve, God moet hu lonen.’

 

Met hoofschen woorden ende met sconen

 

Nam Reynaert an de sine orlof

 

Ende ruumde sijns selves hof.

1425

Ay, hoe drouve bleef vrauwe Hermeline

 

Ende hare cleene welpekine.

 

DOe Reynaert sciet huut Manpertuus

 

Ende hi hof liet ende huus

 

Aldus omberaden staen.

1430

Nu hoert wat Reynaert heeft ghedaen

 

Teerst dat hi quam an der heyden.

 

Hi sprac te Grimbeerte ende zeide:

 

‘Grimbert, scone, wel soete neve,

 

Van zorghen suchtic ende beve.

1435

Lieve neve, ic wille gaen

 

- Nu hoert mine redene saen -

 

Te biechten hier te di:

 

Hier nes ander pape bi.

 

Hebbic mine biechte ghedaen,

1440

Hoe so die saken sijn vergaen,

 

Mine ziele sal te claerre wesen.’

 

Grimbeert andwoerde na desen:

 

‘Oem, wildi te biechten gaen,

 

So moetti dan verloven saen

1445

Alle diefte ende allen roef,

 

Of en diet hu niet een loef.’

 

‘Dat weetic wel,’ sprac Reynaert,

 

‘Grimbeert, nu hoert haer waert

[fol. 201rb]

 

Ende vandet mi geraden.

1450

Siet, ic comme hu te ghenaden

 

Van alle gader minen mesdaden.

 

Nu hoert, Grimbeert, ende verstaet:

 

Confiteor pater, mater,

 

Dat ic den otter ende den cater

1455

Ende alle diere hebbe mesdaen.

 

Daer af willic mi in biechten dwaen.’

 

Grimbeert sprac: ‘Oem, walschedi?

 

Of ghi yet wilt, spreect jeghen mi

 

In Dietsche, dat ict mach verstaen.’

1460

Doe sprac Reynaert: ‘Ic hebbe mesdaen

 

Jeghen alle diere die leven.

 

Bidt gode dat hijt mi moete vergheven.

 

Ic dede minen oem Brune

 

Al bloedich maken sine crune.

1465

Tybeert dede ic muse vaen

 

Daer ickene zeere dede slaen

 

Tes papen huus, daer hi spranc int net.

 

Ic hebbe ghedaen groet ongherec

 

Canticleer ende sine kindre,

1470

Waren si meerre ofte mindre,

 

Dicken makedicse los.

 

Dor recht beclaghet hi den vos.

 

Die coninc en es mi oec niet ontgaen.

 

Ic hebbe hem toren oec ghedaen

1475

Ende mesprijs der coninghinne,

 

Datsi spade sullen verwinnen

 

Also vele eeren van mi.

 

Oec hebbic, dat segghic di,

 

Grimbeert, mee liede bedroghen

1480

Dan ic di soude ghesegghen moghen.

 

Ende Ysengrijn, dat verstaet,

 

Hietic oem dor baraet.

 

Ic maectene moonc ter Elmaren,

 

Daer wi beede begheven waren.

1485

Dat wart hem al te zeere te pinen.

 

Ic dede hem an die clocke lijnen

 

Binden beede sine voete.

 

Dat luden wart hem doe so soete

 

Dat hijt emmer wilde leeren.

1490

Dat verghinc hem tonneeren,

[fol. 201va]

 

Want hi luudde so utermaten,

 

Dat alle die ghinghen bider straten

 

Ende waren binnen der Elmare,

 

Waenden dat die duvel ware

1495

Ende liepen daer si luden hoerden.

 

Eer hi doe conste in corten woerden

 

Ghespreken: “Ic wille mi begheven”,

 

Hadsi hem na ghenomen tleven.

 

Sint dedic hem crune gheven.

1500

Hem maechs ghedincken al zijn leven,

 

Dat weetic wel over waer.

 

Ic dede hem af bernen dat haer,

 

So dat hem die zwaerde cramp.

 

Sint dedic hem meerren scamp

1505

Up thijs daer icken leerde visschen,

 

Daer hi mi niet conste ontwisschen.

 

Hi ontfincker meneghen slach.

 

Sint leeddickene up eenen dach

 

Tote des papen van Vimbloys.

1510

In al dat lant van Vermendoys,

 

So en woende gheen pape riker.

 

Die selve pape hadde eenen spijker,

 

Daer menich vet bake in lach.

 

Des haddic dicken goet ghelach.

1515

Onder dien spijker haddic een gat

 

Verholenlike ghemaect. In dat,

 

Daer dedic Ysingrijn in crupen.

 

Daer vant hi rentvleesch in cupen

 

Ende baken hanghende vele.

1520

Des vleesch dedi dor sine kele

 

So vele gheliden utermaten.

 

Als hi weder huten gate

 

Waende keeren huter noet,

 

Hem was dien leeden buuc so groet,

1525

Dat hi beclaghede zijn ghewin.

 

Daer hi was commen ongherich in,

 

Ne condi niet commen huut.

 

Ic liep, ic maecte groet gheluut

 

Int dorp ende maecte groet gherochte.

1530

Nu hoert wat ic daer toe brochte:

 

Ic liep aldaer die pape zat

 

Te ziere taflen ende hat.

[fol. 201vb]

 

DIe pape hadde eenen cappoen,

 

Dat was dat alre beste hoen

1535

Dat men in al dat lant vant.

 

Hi was ghewent al toter hant.

 

Dien prandic in minen mont

 

Voer die tafle daer hi stont,

 

Al daert die pape toe sach.

1540

Doe riep die pape: “Nu vant, slach!

 

Helpe! Wie sach dit wonder nye!

 

Die vos comt daer ic toe zye

 

Ende roeft mi in mijns huus.

 

So helpe mi Sancta Spiritus.

1545

Te wers hem, dat hire quam!”

 

Dat tafel mes hi up nam

 

Ende stac de tafle datso vloech

 

Verre boven mi arde hoech

 

In midden waerde up den vloer.

1550

Hi vloucte zeere ende zwoer

 

Ende hi riep lude: “Slach ende va!”

 

Ende ic voeren ende hi na.

 

Sijn tafel mes haddi verheven

 

Ende brochte mi ghedreven

1555

Up Ysingrijn daer hi stont.

 

Ic hadde dat hoen in minen mont,

 

Dat arde groet was ende zwaer.

 

Datso moestic laten daer,

 

Waest mi leet ofte lief.

1560

Doe riep die pape: “Ay heere dief,

 

Ghi moet den roef hier laten!”

 

Hi riep ende ic ghinc miere straten

 

Danen, daer ic wesen woude.

 

Alse die pape up heffen soude

1565

Dat hoen, sach hi Ysingrine.

 

Doe naecte hem eene grote pine.

 

HI warpene int hoeghe metten messe.

 

Den pape volchden si zesse,

 

Die alle met groeten staven quamen.

1570

Ende als si Ysingrijn vernamen,

 

Doe maecten si een groet gheluut

 

Ende die ghebuere quamen huut

 

Ende maecten grote niemare

 

Manlic andren, dat daer ware

[fol. 202ra]

1575

In spapen spijker een wulf ghevaen,

 

Die hem selven hadde ghevaen

 

Bi den buke in dat gat.

 

Als die ghebuere ghevreescheden dat,

 

Liepen si dat wonder bescauwen.

1580

Aldaer wart Ysingrijn te blauwen,

 

So dat hem ghinc al huten spele,

 

Want hi ontfincker arde vele

 

Groete slaghe ende groete worpe.

 

Dus quamen die kindre van den dorpe

1585

Ende verbonden hem die hoghen.

 

Het stont hem so, hi moest ghedoghen.

 

So zeere slouch si ende staken,

 

Dat sine huten gate traken.

 

Doe ghedoghedi vele onghevals,

1590

Ende bonden hem an sinen hals

 

Eenen steen ende lietene gaen

 

Ende lietene diene honden saen,

 

Diene ghinghen bassen ende jaghen.

 

Oec diende men hem met groten slaghen

1595

So langhe dat hi ghelove was.

 

Doe viel hi neder up dat gras

 

Of hi ware al steen doot.

 

Doe was dier kindre bliscap groot.

 

Ghindre was groete niemare.

1600

Si namene ende leidene up eene bare

 

Ende droughene met groten ghehuke

 

Over steene ende over struke.

 

BUten dien dorpe in eene gracht

 

Bleef hi ligghende al dien nacht.

1605

Inne weet hoe hi danen voer.

 

Sint verwervic dat hi mi zwoer

 

Sine hulde een jaer al omtrent.

 

Dat dedi up sulc convent

 

Dat icken soude maken hoenre sat.

1610

Doe leeddickene in eene stat

 

Daer ic hem dede te verstane,

 

Dat twee hinnen ende eenen hane

 

In een groet huus an eere straten

 

Up eenen aenbalke saten,

1615

Recht teere valdore bi.

 

Daer dedic Ysingrijn bi mi

[fol. 202rb]

 

Up dat huus clemmen boven.

 

Ic seide, ic wilde hem gheloven,

 

Wildi crupen in die valdore,

1620

Dat hire soude vinden vore

 

Van vetten hoenren sijn ghevouch.

 

Ter valdore ghinc hi ende louch

 

Ende croep daer in met vare

 

Ende began tasten haren thare.

1625

Hi taste ende als hi niet en vant,

 

Sprac hi: “Neve, hets hier bewant

 

Te zorghen, ic ne vinder niet.”

 

Ic sprac: “Oem, wats hu ghesciet?

 

Cruupter een lettel bet in.

1630

Men moet wel pijnen om ghewin.

 

Ic hebse wech, diere saten voren.”

 

Dus so liet hi hem verdoren,

 

Dat hi die hoenre te verre sochte.

 

Ic sach dat icken hoenen mochte

1635

Ende hoendene so, dat hi voer

 

Van daer boven up den vloer

 

Ende gaf eenen groeten val,

 

Datsi ontspronghen over al

 

Die in dien huse sliepen.

1640

Die bi den viere laghen, si riepen,

 

Daer ware in huus sine wisten wat

 

Ghevallen voer dat vyuer gat.

 

Si worden up ende ontstaken lecht.

 

Doe sine daer saghen echt,

1645

Wart hi ghewont toter doot.

 

Ic hebben brocht in menegher noot,

 

Meer dan ic ghesegghen mochte.

 

Nochtan, al dat ic nye ghewrochte

 

Jeghen hem, sone roucke ic niet

1650

So zeere, als dat ic verriet

 

Vrauwe Yswenden, sijn scone wijf,

 

Die hi liever hadde dan sijns selfs lijf.

 

God, die moet mi vergheven.

 

Haer dedic dat mi liever ware bleven

1655

Te doene dant es ghedaen.’

 

Grimbeert sprac: ‘Of ghi wilt gaen

 

Claerliken te biechten tote mi

 

Ende zijn van huwen zonden vry,

[fol. 202va]

 

So suldi spreken ombedect.

1660

In weet waer waert ghi dit trect.’

 

‘Ic hebbe jeghen sijn wijf mesdaen.’

 

‘Oem, dat en can ic niet verstaen

 

Waer ghi dese tale keert.’

 

Reynaert sprac: ‘Neve Grimbeert,

1665

Ware dat hoofschede groot

 

Of ic hadde gheseit al bloot:

 

Ic hebbe gheslapen bi miere moyen?

 

Ghi zijt mijn maech, hu souts vernoyen

 

Seidic eeneghe dorperheit.

1670

Grimbeert, nu hebbic hu gheseit

 

Al dat mi mach ghedincken nu.

 

Gheeft mi aflaet, dat biddic hu,

 

Ende settet mi dat hu dinct goet.’

 

Grimbeert was wijs ende vroet

1675

Ende brac een rijs van eere haghe

 

Ende gaffer mede XL slaghe

 

Over alle sine mesdaden.

 

Daer na, in gherechten raden,

 

Riet hi hem goet te wesene

1680

Ende te wakene ende te lesene

 

Ende te vastene ende te vierne

 

Ende te weghe waert te stierne

 

Alle die hi buten weghe saghe,

 

Ende hi voert alle sine daghe

1685

Behendelike soude gheneeren.

 

Hier na so dedi hem verzweeren

 

Beede roven ende stelen.

 

Nu moet hi siere sielen pleghen,

 

Reynaert, bi Grimbeerts rade,

1690

Ende ghinc te hove up ghenade.

 

NU es die biechte ghedaen.

 

Die heeren hebben den wech bestaen

 

Tote des conincs hove waert.

 

Nu was buter rechter vaert

1695

Dien si te gane hadden begonnen,

 

Een pryoreit van zwerten nonnen,

 

Daer meneghe gans ende menich hoen,

 

Meneghe hinne, menich cappoen

 

Plaghen te weedene buten muere.

1700

Dit wiste die felle creatuere,

 

Die onghetrauwe Reynaert,

[fol. 202vb]

 

Ende sprac: ‘Te ghenen hove waert,

 

So leghet onse rechte strate.’

 

Met dusdanen barate

1705

Leedde hi Grimbeert bi der scueren,

 

Daer die hoenre buten muere

 

Ghinghen weeden haren thare.

 

Den hoenre wert Reynaert gheware.

 

Sine oghen begonden omme te ghane.

1710

Buten den andren ghinc een hane

 

Die arde vet was ende jonc.

 

Daer na gaf Reynaert eenen spronc

 

So dat dien hane die plumen stoven.

 

Grimbeert sprac: ‘Oem, ghi dinct mi doven!

1715

Onsalich man, wat wildi doen?

 

Wildi noch om een hoen

 

In alle die groete zonden slaen

 

Daer ghi te biechten af zijt ghegaen?

 

Dat moet hu wel zeere rauwen!’

1720

Reynaert sprac: ‘Bi rechter trauwen,

 

Ic hads vergheten, lieve neve.

 

Bidt Gode dat hijt mi vergheve.

 

Het ne ghesciet mi nemmermeer.’

 

Doe daden si eenen wederkeer

1725

Over eene smale brugghe.

 

Hoe dicken sach Reynaert achter rugghe

 

Weder daer die hoenre ghinghen.

 

Hine conste hem niet bedwinghen,

 

Hine moeste ziere zeden pleghen.

1730

Al haddemen hem thoeft af ghesleghen,

 

Het ware ten hoenren waert ghevloghen

 

Also verre alst hadde ghemoghen.

 

Grimbeert sach dit ghelaet

 

Ende seide: ‘Onreyne vraet,

1735

Dat hu dat hoghe so omme gaet.’

 

Reynaert andwoerde: ‘Ghi doet quaet

 

Dat ghi mine herte so versmaet

 

Ende mine bede dus verstorbeert.

 

Laet mi doch lesen II pater noster

1740

Der hoenre zielen van den cloester

 

Ende den gansen te ghenaden,

 

Die ic dicken hebbe verraden,

 

Dien desen heleghen nonnen

 

Met miere lust af hebbe ghewonnen.’

[fol. 203ra]

1745

Grimbeert balch, ne waer Reynaert

 

Hadde emmer zine oghen achter waert.

 

Tes si quamen ter rechter straten,

 

Doe began hem drouve ghelaten

 

Ende arde zeere beefde Reynaert.

1750

Daer keerde si te hove waert.

 

Doe hi began den hove naken,

 

Daer hi waende seere mesraken.

 

DOe in sconinx hof was vernomen

 

Dat Reynaert ware te hove comen

1755

Met Grimbeerde den das,

 

Ic wane daer niemene ne was

 

So arem no van so crancken maghen,

 

Hine ghereedde hem up een claghen.

 

Dit was al jeghen Reynaerde.

1760

Nochtan dedi als die onvervaerde,

 

Hoe so hem te moede was.

 

Ende hi sprac te Grimbeerte den das:

 

‘Leedet ons die hoechste strate.’

 

Reynaerd ghinc in dien ghelate

1765

Ende in also bouden ghebare

 

Ghelijc of hi sconinx sone ware

 

Ende hi niet en hadde mesdaen.

 

Boudeliken ghinc hi staen

 

Voer Nobele, dien coninc,

1770

Ende sprac: ‘God, die alle dinc

 

Gheboet, hi gheve hu, coninc heere,

 

Langhe bliscap ende eere.

 

Ic groet hu, coninc, ende hebbe recht.

 

En hadde nye coninc eenen knecht

1775

So ghetrauwe jeghen hem

 

Als ic oyt was ende bem.

 

Dat es dicken worden anschijn.

 

Nochtan, die sulke die hier zijn,

 

Soude mi nochtan gherne roven

1780

Huwer hulden, wilde ghi hem gheloven.

 

Maer neen, ghi niet. God moete hu lonen!

 

Het ne betaemt niet der cronen,

 

Datsi den scalken ende den fellen

 

Te lichte gheloven datsi vertellen.

1785

Nochtan willics Gode claghen

 

Dier es te vele in onsen daghen

[fol. 203rb]

 

Der scalke die wroughen connen,

 

Die niet ter rechter hant hebben ghewonnen

 

Over al in rike hove.

1790

Dien salmen niet gheloven.

 

Die scalcheit es hem binnen gheboren,

 

Datsi den goeden lieden doen toren.

 

Dat wreke God up haer leven

 

Ende moete hem eewelike gheven

1795

Al sulken loen als si zijn waert.’

 

Die coninc sprac: ‘O wy, Reynaert!

 

O wy, Reynaert, onreyne quaet,

 

Wat condi al scone ghelaet!

 

Dat en can hu niet ghehelpen een caf.

1800

Nu comt huwes smeekens af.

 

In werde bi smeekene niet hu vrient.

 

Hets waer, ghi sout mi hebben ghedient

 

Van eere saken in den woude,

 

Daer ghi qualic in hebt ghehouden

1805

Die eede die ic hadde ghezworen.’

 

‘O wy, wat hebbic al verloren!’

 

Sprac Canticleer, die daer stont.

 

Die coninc sprac: ‘Hout huwen mont,

 

Heere Canticleer, nu laet mi spreken,

1810

Laet mi antwoerden sinen treken.

 

AY, heere dief, Reynaert,

 

Dat ghi mi lief hebt ende waert,

 

Dat hebdi sonder huwe pine

 

Mine boden laten anschine:

1815

Arem man Tybeert, heere Brune,

 

Die noch bloedich es zijn crune.

 

Ic ne sal hu niet scelden;

 

Ic waent hu kele sal ontghelden

 

Noch heden al up eene wijle.’

1820

‘Nomine Patrum, Christum filye,’

 

Sprac Reynaert, ‘of mijn heere Brune

 

Noch al bloedich es die crune,

 

Was hi te blauwen of versproken,

 

Waer hi goet hi ware ghewroken

1825

Eer hi noint vloe int water.

 

Bander zijde, Tybeert die cater,

 

Dien ic herberghede ende ontfinc,

 

Of hi hute om stelen ghinc

[fol. 203va]

 

Tes papen sonder minen raet

1830

Ende hem die pape dede quaet,

 

Bi Gode, soudic dat ontghelden?

 

So mochtic mijn gheluc wel scelden!

 

Voert,’ sprac Reynaert, ‘coninc, lyoen,

 

Wien twifelt des, ghine moghet doen

1835

Dat ghi ghebiet over mi?

 

Hoe groot mine saken zi,

 

Ghi moghet mi vromen ende scaden.

 

Wildi mi zieden ofte braden

 

Ofte hanghen ofte blenden,

1840

Ic ne mach hu niet ontwenden.

 

Alle diere zijn in hu bedwanc.

 

Ghi zijt groet ende ic bem cranc.

 

Mine hulp es cleene ende dhuwe groet.

 

Bi Gode, al slouchdi mi doot,

1845

Dat ware eene crancke wrake

 

Recht in dese selve sprake.’

 

DOe spranc up Belin de ram

 

Ende sine hye, die met hem quam;

 

Dat was: dame Ha Wy.

1850

Belin sprac: ‘Ga wy

 

Alle voert met onser claghen.’

 

Bruun spranc up met sinen maghen

 

Ende Tybeert, die felle,

 

Ende Ysingrijn sijn gheselle,

1855

Forcondet dat everzwijn

 

Ende die raven Tyocelijn,

 

Pancer die bever, och Bruneel

 

Dat water var, dat butseel,

 

Ende dat een coren heere Rosseel,

1860

Die weline, die vrauwe Fine,

 

Cantecleer ende die kindre zine

 

Makeden groten vederslach,

 

Dat foret Cleene Bejach

 

Liepen alle in dese scare.

1865

Alle dese ghinghen openbare

 

Voer haren heere den coninc staen

 

Ende daden Reynaerde vaen.

 

NU ghinct ghindre up een playdieren.

 

Nye hoerde man van dieren

1870

So scone tale als nu es hier

[fol. 203vb]

 

Tusschen Reynaerde ende dandre dier

 

Voert bringhen, diemen brochte daer.

 

Het ware mi pijnlic ende zwaer,

 

Daer omme corte ic hu de woort.

1875

Die beste redenen ghinghen daer voort.

 

Die claghen die de dieren ontbonden,

 

Proufden si met goeden orconden

 

Als si sculdich waren te doene.

 

Die coninc dreef die hoeghe baroene

1880

Te vonnesse van Reynaerts saken.

 

Doe wijsden si datmen soude maken

 

Eene galghe, sterc ende vast,

 

Ende men Reynaerde, den fellen gast,

 

Daer an hinghe bi ziere kelen.

1885

Nu gaet Reynaerde al huten spele.

 

DOe Reynaert verordeelt was,

 

Orlof nam Grimbeert die das

 

Met Reynaerts naeste maghen:

 

Sine consten niet verdraghen,

1890

No sine consten niet ghedoghen,

 

Datmen Reynaerde voer haren oghen

 

Soude hanghen alse eenen dief.

 

Nochtan waest hem somen lief.

 

Die coninc, hi was arde vroet,

1895

Doe hi mercte ende verstoet

 

Datso menich jonghelinc

 

Met Grimbeerte huten hove ghinc,

 

Die Reynaerde na bestoet.

 

Doe peinsdi in sinen moet:

1900

‘Hier mach in loepen andren raet.

 

Al es Reynaert selve quaet,

 

Hi hevet meneghen goeden maech.’

 

Doe sprac hi: ‘Twi sidi traech,

 

Ysingrijn ende heere Bruun?

1905

Reynaerde es cont menich tuun

 

Ende hets den avonde bi.

 

Hier es Reynaert; ontsprinct hi,

 

Comt hi III voete huter noot,

 

Sinen lust die es so groot

1910

Ende hi weet so meneghen keer,

 

Hine wert ghevanghen tsjaermeer.

 

Salmen hanghen, twine doetment dan?

[fol. 204ra]

 

Eer men nu ghereeden can

 

Eene galghe, so eist nacht.’

1915

Ysingrijn was wel bedacht

 

Ende sprac: ‘Hier es een galghe bi.’

 

Ende mettien woerde versuchte hi.

 

DOe sprac die cater, heere Tybeert:

 

‘Heere Ysingrijn, hu es verzeert

1920

Hu herte, in wanconst hu niet.

 

Nochtan, Reynaert, diet al beriet,

 

Ende selve mede ghinc

 

Daermen huwe twee broeders hinc:

 

Rumen ende Wijde Lancken.

1925

Hets tijt, wildijs hem dancken.

 

Waerdi goet, het ware ghedaen,

 

Hine ware noch niet onverdaen.’

 

Ysingrijn sprac tote Tybeert:

 

‘Wat ghi ons al gader leert.

1930

Ne ghebrake ons niet een strop,

 

Langhe heden wist zijn crop

 

Wat zijn achter hende mochte weghen.’

 

Reynaerd, die langhe hadde ghesweghen,

 

Sprac: ‘Ghi heeren, cort mine pine.

1935

Tybeert heeft eene vaste lijne,

 

Die hi bejaghede, an sine kele,

 

Daer hi vernoys hadde vele

 

Int huus daer hi den pape beet,

 

Die voer hem stont al sonder cleet.

1940

Her Ysingrijn, nu maect hu voren

 

Ende sidi nu daer toe vercoren,

 

Ende ghi, Brune, dat ghi sult dooden

 

Reynaert huwen neve, den fellen roden!’

 

Doe so sprac die coninc saen:

1945

‘Doet Tybeerte mede gaen.

 

Hi mach clemmen, hi mach de lijne

 

Up draghen sonder huwe pijne.

 

Tybeert, gaet voren, ende maect ghereet.

 

Dat ghi yet let, dats mi leet.’

1950

Doe sprac Ysingrijn tote Brune:

 

‘So helpe mi de cloester crune

 

Die boven up mijn hoeft staet.

 

In hoerde nye so goeden raet

 

Alse Reynaert selve ghevet hier.

[fol. 204rb]

1955

langhet omme cloester bier.

 

Nu gaen wi voeren ende bruwen hem.’

 

Bruun sprac: ‘Neve Tybeert, nem

 

Die lijne. Du salt mede loepen.

 

Reynaert, die salt nu becoepen

1960

Mijn scone liere ende dine hoghe.

 

Ghawi ende hanghene so hoghe

 

Dats lachter hebben al sine vrient.’

 

‘Gha wi, hi heves wel verdient’,

 

Sprac Tybeert ende nam de lijne.

1965

Hine dede nye so lieve pine.

 

NU waren die drie heeren ghereet.

 

Dat was die wulf ende Tybeert

 

Ende der Bruun, die hadde gheleert

 

Honich stelen te zinen scaden.

1970

Ysingrijn was so beraden,

 

Eer hi van den hove sciet,

 

Hine wilde des laten niet,

 

Hine vermaende nichten ende neven

 

Ende alle die binnen den hove bleven,

1975

Beede ghebuere ende gaste,

 

Datsi Reynaerde hilden vaste.

 

Vrauwe Arsenden, zinen wive,

 

Beval hi, bi haren live,

 

Datso stonde bi Reynaerde

1980

Ende soene name bi den baerde

 

Ende van hem niet ne sciede,

 

No dor goet, no dor miede,

 

No dor niet, no dor noet,

 

No dor zorghe van der doot.

1985

 REynaert andwoerde in corten woorden,

 

Dat alle die daer waren horden:

 

‘Heere Ysingrijn, half ghenade!

 

Al ware hu lief mijn grote scade

 

Ende al brincdi mi in vernoye,

1990

Ic weet wel, soude mijn moye

 

Te rechte ghedincken ouder daet,

 

Sone dade mi nemmermeer quaet.

 

Maer her Ysingrijn, soete oem,

 

Ghi neemt huwes neven crancken goem.

1995

Ende heere Brune, ende heere Tybeert,

 

Dat ghi mi dus hebt onneert!

[fol. 204va]

 

Ghi drie, ghi hebbet ghedaen al

 

Datmen mi ontliven sal.

 

Daer toe hebdi ghemaket,

2000

Datso wie die mi ghenaket,