Vormen. Jaargang 4

[p. 95]

Het kwade seizoen.

Bij elke wenteling der seizoenen weegt de weemoed der herinneringen zwaarder op het wezen van een werkenden mensch. Het hooge gehucht is lijk een simpele deemoed voor de neige zekerheid van die wet: langs het gehucht komen en gaan de seizoenen hun verzwarenden gang. Ze schuiven aan van over de rivier. Ze schuiven statig langs den berg omhoog. Ze ruischen een tijd in een breeden adem over 't gehucht, het gebaar van hun aanwezigheid gaat over de trage verkleuring van de velden. Dan gaan ze voort, de verten in. Hun weemoed zinkt lijk zachte regens in de hardheid van menschen en grond. Later komen ze weer.

Tonne Verweers had van kleinsaf gezien hoe de schouders van de sterksten naar binnen trokken lijk onder een zware vracht; hij had altijd geleefd op de hoogte die de openheid der verten omvat. Maar hij kon zich niets anders herinneren dan dat elk seizoen zijn leven schooner had gemaakt. Hij placht met trots te vertellen hoe hij geboren werd vroeg in Februari, toen de zon scheen lijk in Mei.

- Dat is altijd mijn geluk geweest jong, zei hij dan. En bezie mijn lijf, tast eens aan mijn forschballen; verschiet g'er dan van dat mijn moeder den heelen dag liggen schreeuwen heeft in haar bed?

Geen mensch op 't gehucht was struischer dan hij. Er waren gedrongen boerenfiguren, die breeder schouders hadden, maar hij was uitgegroeid tot een boom van een mensch al vóór hij twintig jaar was. En hij voelde blij hoe elk seizoen een nieuwe forsch dreef in zijn lijf.

Hij werd soldaat. De acht maanden dienst brachten een ommekeer in hem; hij zag de wereld anders dan van de hoogte op 't gehucht. Hij was maar pas terug of er sloeg een ongedurigheid in zijn lijf; hij kon de lastigheid van zijn forsch niet meer uitwerken op het tamme gedoe dat de dagen der boeren regelt op het veld. Als hij den beemd moest gaan maaien, werkte hij lijk een furie om toch maar vóór zijn broers gedaan te hebben. Dan liep hij naar huis, hij waschte zich proper en zakte terug af naar 't dorp. Daar lag hij dan den heelen avond rond te loopen, soms zat hij in een staminee te luisteren naar het lawaai van die van 't gelaag. Het duurde

[p. 96]

niet lang of hij was overal bekend, de straatjong riepen hem fier bij zijn naam: hee Tonne.

Eens merkte hij een meisje op dat altijd stond te wachten als hij voorbij kwam. Hij had nog met geen vrouwvolk geloopen, en toen ze hem starlings aankeek durfde hij niet meer omhoog zien. Hij werd rood en liep rap door. Maar toen hij terug kwam stond ze daar weer. Hij kende haar van ver: klein en zwart in haar voorschoot. Hij liep voorbij met groote stappen, toen hij vlak bij haar was keek hij ineens opzij. Ze stond hem zwijgend aan te staren. Hij ging naar de staminee en dronk een paar pinten. Hij luisterde halvelings naar het gepraat van de venten en zat te peinzen wat hij tegen haar zou zeggen.

Hij sprak haar aan, maar hij wist niet wat zeggen. Ze begon zelf te vertellen, hij stond haar te bezien. Ze was klein, met groote groene oogen en zware wenkbrauwen; hij moest er ineens aan peinzen wat een raar koppel ze zouden zijn. Ze heette Mathilde, maar ze noemden haar Tille. Dan vertelde ze hem van thuis, dat haar vader veel dronk en rammel kreeg van zijn wijf. Toen Tonne alleen naar huis ging was er een blijde verwarring in hem.

De oude boer wilde van die vrijerij niet hooren. Hij sprak schande over de zatlooperij van haar vader en noemde haarzelf een teef. Maar er was niets aan te doen. Soms stond Tonne een lange poos op het uiteinde van hun veld. Daar schoot de grond voor zijn voeten omlaag. Hij keek naar het gedoe in de steekputten; hij kon van hier de loodsen zien, de plaatsen, de ovens. En ginder de rivier, met de lage verten: daar kwamen de winden en de regens uit. Soms schoof er een trage schuit voorbij; hij zag in gedachten hoe de mannen met wagens op en af reden, hij hoorde een stem die riep: geld lijk slijk als ge kruim in uw armen hebt. Hij verschoot; hij speekte eens in de diepte en ging naar zijn lief.

Hij deed het heele zomerseizoen nog mee op de boerderij, dan begon hij van trouwen te spreken. De boer morde en dreigde. De maanden gingen voorbij. De verten trokken open voor de verwachting van het nieuwe jaar. De openheid drong aan van over de rivier. De beemden en de gelagen kleurden dieper, daar stak het gehucht lijk een zwaarte bovenuit.

Ze trouwden in Februari, de zon scheen niet. Maar het gebaar van den hemel was verzilverd met een verlangen naar

[p. 97]

goedheid lijk het haar van een oude vrouw. Langs water en lucht was dat verlangen breed uitgedreven over de beemden rondom. Toen Tonne Verweers met zijn vrouw uit de kerk kwam, schoot die dracht van water en lucht lijk een blijdschap in zijn lijf. Hij bleef ineens staan, hij keek over zijn schouder. Zijn vrouw trok hem voort; hij zei:

- Ze zullen me niet houden ginderboven, het zal een vroeg seizoen zijn op 't gelaag, we zullen ze daar eens gaan verdienen zie.

Den heelen dag dreef die vreemde reuk in de lucht. Dat was de lauwigheid die alles aan 't verwijden was; de verten over de rivier weken wijder en wijder uit, en de boog van den einder zette hoog uit tegen de weifele lucht. Dien nacht hing de openheid lijk een gebaar van begeerte over hun bed.

Den volgenden morgen ging Tonne werk vragen. Ze bekeken hem eens goed en schreven zijn naam op; ook dien van zijn vrouw, ze hadden veel gammers vandoen. Als er werk was zouden ze hem wel verwittigen.

Er waren nog geen twee dagen voorbij of ze kwamen hem al roepen. Er was een kolenschuit aangekomen en die moest onmiddellijk gelost worden; het wordt een kwaad seizoen, zei de meestergast.

Tonne liep den heelen dag overentweer met een zak kolen in zijn nek. In 't begin ging hij voorzichtig over de smalle loopplank; het frissche geruisch van het water maakte hem bang. Hij werd er rap aan gewoon, hij liep harder en harder. Het zware stof kroop tusschen zijn dingen en plakte aan zijn bezweet lijf. Zijn vrouw moest hem helpen wasschen van onder tot boven. Maar op een avond deed hij zijn zwarte klauw open en sloeg zijn loon op tafel met een geklank van geld. Dat was hun eerste rijkdom. Dat ging zoo voort; ze leerden den gang der dagen meten naar de veertiendaagsche pree.

Dan trok de zon de laatste klammigheid uit de lucht en de groote drukte kwam over de gelagen. Zijn vrouw moest gaan gammen; hijzelf werd bij de inzetters geplaatst. Dat waren nu twee schoone sommen die regelmatig binnen kwamen, ze wisten niet meer wat ze met hun geld moesten doen.

Tonne zei:

- We komen nog zooveel te kort.

[p. 98]

Maar zijn vrouw had een neige schittering in haar oogen gekregen.

- Laat er ons eens mee uitgaan, zei ze, w'hebben nog geen plezier gehad sinds onzen trouw.

Er schoot een koude klauw rond de blijdschap van Tonne. Hij keek neer in de oogen van zijn vrouw. Ze schitterden hel groen, hij voelde plots een hevigen angst. Maar hij zei:

- Ba ja 't, en waarom niet.

Toen ze dien avond arm in arm over straat liepen, voelde Tonne zich raar bevangen; dat was een onrust lijk in de eerste dagen van hun vrijerij. Ze gingen op staminee. Daar zaten ze te drinken in het plezant gedoe van vertelsels en harmonikamuziek. Tonne zag de blijde voldoening in de oogen van zijn vrouw; hij werd jaloersch en wist niet op wien. Hij trachtte vroolijk te doen en te drinken, maar de vele jaren op 't gehucht hadden hem doordrongen van stilte en gierigheid. Als ze dan laat naar huis gingen, groeide in hem de lauwe weemoedigheid die pleegt te komen na avonden van drank en lawaai. Dan kwamen de nachten en het warm geluk van hun bed; dat was een schoone zekerheid waar zijn twijfel in verzonk.

Hij wachtte ongedurig op de zwangerschap van zijn vrouw. Maar de weken schoven voorbij en ze zei niets. Als hij in de staminee naast haar zat, voelde hij dikwijls hoe ze starlings naar iemand zat te kijken. Hij keek even opzij en zag dat ze lachte; dan blikte hij ineens den man in de oogen, hij was blij als hij den ander zag verschieten.

Maar er brak iets lijk een trage pijn in hem. Soms zat hij lang te peinzen aan 't gehucht, en aan den kalmen gang waarin het leven van menschen en dieren verglijdt. Daar neemt de boer een vrouw en ze is van hem alleen door het gebaar van God; hij is zeker van haar als van zijn ploegbeest, zoo richt hij haar sterk in den greep van zijn begeerte, lijk een schoon werktuig waar hij zijn kinderen mee maakt.

Tonne voelde ineens een donkere voldoening toen een andere inzetter hem den eersten keer verwittigde voor Soo Maes.

- Ge zult moeten op uw Tille passen Tonne, want Soo Maes heeft er zijn zinnen op gezet.

Tonne zei:

- Hij kan doen wat hij wil, maar dat hij zich maar eens

[p. 99]

goed bepeinst voordat hij haar aanraakt, want dan maak ik hem kapot.

Hij was verbaasd dat hij het niet eerder gezien had: als hij met zijn vrouw in een staminee ging, was Soo Maes daar binnen de vijf minuten ook. Dan voelde Tonne hoe die twee mekaar zaten te bekijken; hij ging kalm op een ploeg kaartspelers staan zien.

Hij begreep zichzelf niet meer. Hij had weken lang de pijn van den twijfel gevoeld, nu snakte hij naar zekerheid. Het verlangen maakte hem sluw. Hij verborg zijn loerende aandacht achter het lomp gedoe van zijn groot lijf. Hij zag hoe Soo Maes stouter werd en hoorde soms hoe er heimelijk vertelsels gefluisterd werden over hem. Hij trilde van ongedurigheid, maar hij wachtte. Hij wachtte tot hij voelde dat zelfs de zwoele weemoed van hun bed geen vat meer had op zijn vrouw.

Tegen zijn maten in den oven zei hij:

- Nu gaat ge toeren beleven jongens.

Maar den volgenden dag kwam de meestergast hen verwittigen dat ze met een steenschuit naar de Walen moesten om die ginder te lossen. Tonne vloekte. Dat was minstens een week van huis weg, nu kreeg Soo Maes zijn kans. Ze vaarden af in 't midden van de week. Het ging traag, de mannen lagen lusteloos op de luiken, soms hielpen ze den schipper. Eindelijk kwamen ze aan; ze waren blij dat ze zich eens goed konden verzetten aan 't werk. De schuit was rap gelost, maar de schipper moest een paar dagen overliggen. De mannen trokken de stad in. Tonne bleef achter. Hij twijfelde. Maar zijn donkere verlangens wortelden diep; hij vertrok in den namiddag met den trein.

Van Mechelen moest hij te voet verder. Het was pikdonker toen hij in 't dorp kwam. Hij opende de deur zonder aarzelen, de zekerheid brak open lijk een bol vuur rond zijn hart. Hij zette zijn valies tegen den muur en bleef staan voor de deur. Hij zei:

- Hebt g'u kunnen amuseeren?

Zijn vrouw werd zoo wit als een laken; ze had ineens nog zwarter wenkbrauwen, peinsde Tonne. Maar hij moest rap Soo Maes in 't oog houden, die was rechtgestaan en loerde naar een uitweg.

Tonne trilde warm. Geen enkelen keer had hij gevochten.

[p. 100]

Hij had zijn geweldige forsch jaren en jaren in zijn lijf bewaard, soms had hij de vreugde doorleefd er een deel van uit te werken op een zware karwei. Nu schoot er een wilde blijdschap door zijn spieren; de ingehouden forsch van jaren brak los in een vlaag van voldoening en haat. Bloed joeg met zware slagen naar alle kanten van zijn lijf. Hij zag hoe Soo Maes langzaam vooruitschoof, een beetje zijlings en gebogen. Hij keek naar zijn oogen, die waren groot en lichtblauw, hij zag ze kleiner worden, nu waren dat juist maar twee spleetjes waar kwade schrik in blonk. Tonne zag ineens hoe breed de schouders van Soo Maes waren; bijna breeder dan de mijne, peinsde hij, dat verhoogde nog zijn wild plezier.

Soo Maes sloeg. Ineens, met een schuinsen zwaai, vlak in de maag. Maar de vuist van Tonne bonkte al tegen zijn schouder, hij waggelde achteruit. Hij schoot terug vooruit, zijn twee klauwen waren wijd open, ze sloegen neer en zochten een greep over Tonne's gezicht. Tonne hield Soo Maes met zijn linkerarm rond zijn lee, met zijn andere klauw neep hij zijn keel toe. Hij liet zijn vingers een beetje gekromd, de nagels beten in het vleesch. Soo Maes schreeuwde rauw. Hij sloeg zijn klauw weer omhoog, zocht de oogen van Tonne; zijn nagels scharden langs Tonne zijn neus. Tonne voelde de pijn. Hij hief Soo Maes van den grond. Hij deed twee stappen vooruit, hij smakte hem tegen den muur. Soo Maes bonkte op den vloer. Maar hij vloog al recht. Tonne hief zijn been op. Hij stampte. Soo Maes bleef staan. Hij trok zijn breede schouders ineen, dan keek hij met groote oogen naar de zoldering. Tonne keek ook, maar er hing niets dan de lamp; hij hoorde Soo Maes al vallen. Hij pakte hem bij zijn frak en sleepte hem buiten. Daar liet hij hem liggen in de donkerte.

Ze haalden hem van zijn bed, hij sliep vast naast zijn bevende vrouw. Hij moest mee. Hij zat een paar dagen in den bak, dan moest hij naar 't verdegerecht te Boom. De getuigen zegden allemaal dat hij stil en oppassend was, zijn moeder zat er bij te schreien met haar zakdoek voor haar gezicht. De oude boer zat er naast; hij keek zwijgend vooruit en beet op zijn tanden. Als ze over de wonden van Soo Maes begonnen te spreken, peinsde Tonne hardop:

- Ik had hem toch moeten kapotmaken.

Hij kreeg drie weken gevang, ze deden hem per auto naar

[p. 101]

de stad. Hij staarde zich suf op de kale muren van zijn cel. In de alleenigheid van die triestige dagen kwam de zwaarte van de vele seizoenen over hem. Die waren vroeger over hem heen geruischt zonder hem te raken, nu kwamen die allemaal terug uit de trage wenteling van de dagen. In de zwoele nachten droomde hij vaak. Dan zag hij zichzelf staan boven op het gehucht, de seizoenen drongen aan in een wenteling die golfde uit de verwaasde verten van het land. Dat was een stille bedreiging; die vereeuwigde zich in het wisselend wezen van water en lucht. Soms schemerde daar zijn vrouw door lijk in een waas van begeerte: donker van haar en oogen, en blank van naaktheid. Zoo had hij haar vele nachten gekend; hij zweette hard van machteloosheid. Eens riep hij haar naam hardop in zijn slaap: Mathilde. Hij schrok wakker, de zwaarte van den nacht golfde hoorbaar boven zijn kop. Hij greep er naar en lag verdwaasd toen hij voelde dat er niets dan leegte was. Maar de vracht der seizoenen woog zwaarder op hem.

Op een morgen liet men hem vrij, de zon scheen zacht. Hij kwam op straat en bleef staan. Hij keek naar de lucht, daar was geen einde aan, dat was allemaal zoo wijd geworden, dacht hij; hij werd er lastig van in zijn keel.

Hij liep een heelen tijd in de stad rond; tegen den noen aan ging hij ergens eten. Dan stapte hij weifelend op. Hij liep traag langs de groote baan. Trams en auto's reden hem voorbij; hij bleef zijn eenderen stap houden, de zon schoof in een wijden boog over zijn gebogen kop.

Hij ging dikwijls naast den weg zitten, het was laat in den achternoen toen hij te Boom aankwam. Hij ging langs den waterkant verder; langs den steenweg durfde hij niet gaan. Hij kwam op den dijk, de frisschigheid dreef ineens vol tegen hem aan. Hij vertraagde zijn stap. Hij dacht:

- Ik ga eerst eens goed peinzen, wat moet een mensch nu feitelijk doen?

Hij ging zitten naar de rivier gekeerd. Hij zat daar een poos met zijn ellebogen op zijn knieën, zijn kop omlaag. Hij begon in zichzelf te herhalen; ik laat ze zitten, ik laat ze zitten. De frischheid van den avond maakte zijn geest wijd en scherp, daar konden ineens veel gedachten naast elkaar komen staan in eendere klaarte; hij peinsde aan den boer; hij hoorde hem weer zeggen: wat is ze waard, die teef. Dan

[p. 102]

de geburen met hun geniepige lachjes. Dan Soo Maes. En zijn vrouw. Tonne slikte. Hij wrong ineens zijn kop omhoog en keek met groote oogen over de rivier. Hij peinsde hardop: ik laat ze zitten.

De hooge weifeling van ebbe en vloed was met een vreemde zwaarte overspreid; dat was de onrust van het diepe slijk dat opwoelde naar de openheid van den avond hierboven. Tonne ademde traag. En toen hij voelde hoe de reuk van die diepten in den avond smolt, kwam er een weemoedigheid in hem die schreeuwde om een vrouw. Zijn vrouw. Dat wist hij nu: die was in de nachten van alleenigheid lijk een verlokking door zijn slaap gegaan.

Hij moest ineens zijn kop diep in zijn handen laten zakken, hij voelde de dauwige frischheid van het gras vlak bij zijn gloeiend gezicht, hij moest ineens schreien lijk een vrouwmensch. Hij schreide met schokken die de groote verwarring in zijn lijf openbraken; hij voelde hoe daar ineens een openheid door golfde. De adem van die groote verwijding hier rond hem, een stuk van al wat hij zien en voelen en rieken kon. Dan hield hij op. Kalmte kwam in hem. Maar hij bleef zitten met zijn gezicht omlaag. Hij voelde een trage, diepe deugd, lijk een versche forsch die groeide in hem. Dat was zijn hart. Dat keerde naar de wijde openheid van het nieuwe seizoen.

Piet VAN AKEN.

Terhagen, Oogst 1939