Vormen. Jaargang 4

[p. 70]

Alain Fournier en ‘Le Grand Meaulnes’

Alain Fournier is er geweest. Heel even en is dan weer weggegaan. Zijn literaire erfenis is niet omvangrijk: een paar jonge gedichten en een roman ‘Le Grand Meaulnes’, die sinds zijn verschijnen, in 1912, zich mocht verheugen in een steeds stijgende belangstelling, die op het huidig oogenblik wellicht culmineert. Getuigen daarvan zijn de menigvuldige luxe-uitgaven, en de talrijke essay's aangaande zijn auteur, die blijk geven ofwel van een geestdriftig bewonderen ofwel van een nuchter afwijzen.

En wanneer ‘Le Grand Meaulnes’ achteraf bekeken niet het ‘Epochemachendes’ werk zal blijken te zijn dat deze belangstelling misschien zou doen veronderstellen, dan zal toch moeten toegegeven, dat het een merkwaardige roman is die een niet te ontkennen invloed heeft uitgeoefend, zelfs hier in Vlaanderen, op verschillende jongeren na den oorlog.

Fournier heeft slechts dit eene werk geschreven - zijn leven is geweest als dat van sommige cacteeën die enkel met groote tusschenruimten bloeien - één bloem heeft hij gegeven; vóór de volgende bloeiperiode aanbrak werd zijn leven brutaal weggesneden. In 1914 kwam de oorlog en in September van hetzelfde jaar is men alle spoor van hem bijster. Gesneuveld. - Hij was 28 jaar oud.

Wanneer Fournier in een brief aan zijn vriend Jacques Rivière schrijft: ‘Mon livre futur sera peut-être un perpetuel va et vient insensible du rêve à la réalité’ en als hij daarbij de droom bepaalt als: ‘l'immense et imprécise vie enfantine, planant au-dessus de l'autre et sans cesse mise en rumeur par les échos de l'autre’ dan duidt hijzelf de essentie van zijn boek aan. Want ‘Le Grand Meaulnes’ is juist het wonderbare dooreenweven van de particulierste realiteit zijner jeugdherinneringen en de meest etherische droom, waar vorm en inhoud naar den geest elkaar zoodanig dekken dat bij analyse het geheel steeds geweld wordt aangedaan. De handeling zet in op een school in de omstreken van Bourges. Augustin Meualnes, een wildzang, is op een goeden dag daar komen aanlanden, en van toen zijn de avonturen begonnen. Op een vierdaagschen zwerftocht is hij ergens op een kasteel beland waar een kinderbruiloft werd gevierd. Hij maakt er kennis met de kasteel-

[p. 71]

dochter Yvonne de Galais. De terugkeer naar het dorp geschiedt 's nachts en de slapende Meaulnes is zich totaal onbewust van de ligging van het sprookjesdomein, dat nu voor hem de incarnatie blijft van het verloren paradijs. Eenmaal in het leven van alle dagen opgenomen is zijn eenig doel Yvonne de Galais weervinden, wat een vergeefsche poging blijkt te zijn. Wanneer het toeval hem later tegenover de beminde brengt, zal hij den dag nà het huwelijk weer vertrekken, om na een paar jaren terug te keeren tot het graf van Yvonne en de welkom klaterende lach van zijn dochtertje.

Deze schetsmatige samenvatting van de handeling, die opgebouwd is uit jeugdherinneringen, maar geordend in functie van het mysterie dat ze moeten uitdrukken, geeft reeds een vermoeden van het onwerkelijke, of beter het droomelement.

Augustin Meaulnes en Yvonne de Galais, zijn geen menschen in wie het dualisme tusschen gevoel en verstand een evenwicht of een conflict schept, waaruit ofwel hun geluk ofwel hun fatum groeit. Geen enkel der in het boek tredende personages is psychologisch behandeld noch geschetst. Voor ons hebben ze alleen belang door den droom die hen drijft, het geheimzinnig impuls van al hun daden. Ze leven enkel door de wereld die ze in zich dragen, en deze wereld is niet van deze aarde, het is alleen de hunne, zooals Fournier met le grand Meaulnes zijn wereld, ‘son monde à lui’ uitteekende.

Voor Fournier is het personage trouwens van ondergeschikt belang, bij de eerste idee een ‘roman schrijven’, zegt hij reeds aan Rivière: ‘Il y a des erreurs de rêve, de fausses pistes, de changements de direction, et c'est tout ça qui vit, s'agite, s'ébranle, se renverse, se lâche - le reste du personnage est plus ou moins mécanique’ - de essentie in hen is de gedachte. De figuratie is even irreëel. Rond de hoofdpersonen wemelen in bonte kleurigheid, kinderen en nog eens kinderen. Ze treden voor ons in hun kleurige pakjes en de betoovering van hun frissche jeugd, maar vóór we ze van naderbij bekijken kunnen zijn ze verdwenen. ‘Une seconde elles tournent sur elles-mêmes par jeu, leur amples jupes légères se soulèvent et se gonflent puis ensemble après cette pirouette elles bondissent dans la pièce et referment la porte’. Dit ‘procédé’ schraagt de onwezenlijke en bijna sprookjesachtige atmosfeer die het werk ademt. Van de personen zoowel

[p. 72]

als van het decor wordt een anekdotische trek scherp belicht, een klein détail in zijn onwrikbaar reëel verschijnen, in alle hevigheid naar voren gebracht, en de achtergrond is het oneindige.

‘La vaste campagne gelée sans distraction aucune, parfois une pie s'envolait, effrayée par la voiture pour aller se percher sur un orme sans tête’. Een vogel, een boom en de vlakte.

Ondanks de onmogelijkheid van de vergelijking doet deze visie denken aan de zeegezichten van Seurat. Het licht, de stilte, de oneindigheid. Want een faktor van groot belang is de stilte, het geluid, het klinkt bijna paradoxaal maar weinige boeken zijn stil als ‘Le Grand Meaulnes’.

Een zomerdag in het dorp, de huisdeur gaat een oogenblik open ‘ce qui fit entrer dans la pièce grise, en une bouffée d'air tiédi par le soleil, un fouillis de cris, d'appels, de pépiements, le bruit d'un seau d'eau sur la margelle du puits et le claquement d'un fouet au loin’. En verder wijl de regen over de velden zijn grijze sluiers opent ‘il y eut un long moment de silence, pendant lequel troublés jusqu'au plus profond du coeur, nous entendions la pluie froide dégouter dans les haies et sous les branches des arbres’. De verbeelding wordt tenslotte niet belemmerd in haar creatieve vlucht, alleen wordt ze een bepaalde richting uitgestuurd.

Fournier is vóór alles dichter; het suggestievermogen van zijn taal grenst aan het virtuoze. Deze aanleg leidt toch nooit tot een beschrijving die toelaat zich te verkneukelen over eigen kunde. - Het eerste verschijnen van Yvonne de Galais, en haar toilet, twee dingen die in 't algemeen zoo 'n prachtige wipplank bieden, worden hier alleen vermeld met een soberheid die bijna ontnuchterend werkt.

Dit pleit alleen voor een gevoel van smaak en discipline die Fournier zichzelf oplegde en die hij noodig wist voor het te bereiken resultaat. ‘Combien impossible à raconter, tant c'était simple’. (Correspondance H. Fournier - J. Rivière.)

‘Le Grand Meaulnes’ is niet het produkt van een doorleefde werkelijkheid, maar wel van een hartstochtelijk verlangen en een poëtisch doordachte droom. Een vraag dringt zich natuurlijk op, wat wij aan den droom van Alain Fournier hebben, en in hoeverre hij voor ons beteekenis heeft.

[p. 73]

De vruchtelooze tocht naar het verloren domein en zijn engelachtige bewoonster is natuurlijk de steeds hopelooze kruistocht naar het geluk; en dus zoowat de fataliteit van iedereen.

Maar voor Fournier heeft de idee geluk een bijzondere beteekenis. Het is het paradijs dat zich kristalliseert rond het eerste menschenpaar, vóór den zondeval en de liefde die hen bindt heeft voor Fournier alleen een zuiver geestelijke beteekenis, en schept zichzelf een wereld waar iedere gedachte aan het vleesch een besmetting beteekent. Deze wereld is totaal onaardsch, vol mysterie en oneindig ver; het is de andere kant van het décor waarvan de realiteit alleen het bestaan manifesteert.

Deze droomgedachte wereld heeft Fournier als werkelijkheid gedacht, eerst in de beleving van zijn jeugd, daarna in de beleving van de liefde. En wanneer na deze pogingen de dichter het landschap zijner innerlijke visie niet te projekteeren weet op het scherm van de werkelijkheid, zoekt hij de toevlucht in zijn wereld. Wanneer ‘Le Grand Meaulnes’ van aangezicht tot aangezicht staat tegenover de verwezenlijking van zijn diepste aspiratie, Yvonne de Galais, ontvlucht hij haar - en uit vrees dat de beleving van de idylle zijn droomen stukhaalt ‘Meaulnes s'enfuit non point par héroisme, mais par terreur parce qu'il sait que la véritable joie n'est pas de ce monde’. (Correspondance.)

In zooverre de droom van Fournier. Wat we er niet in voelen is de resonans van ons leven. En in zooverre zijn tekortkomen. Het bestaat juist daarin dat Fournier zijn heele kortstondige leven, de wereld van zijn droom volmaakt in zich omdroeg, en van deze innerlijkheid uit de werkelijkheid van het dagelijksche zijn, toetste en afwoog. Helaas moest hij ondervinden dat deze maatstaf geen gangbare munt is in het verkeer ‘des dagelijkschen levens’.

Het is onmogelijk dat de droom van Fournier deze van zijn lezer weze, want de streng die beiden zou verbinden en die groeit uit de wisselwerking van realiteit en mysterie is er niet, omdat de reëele ondergrond ontbreekt.

Wat hij op verbluffende wijze bereikt is, met de realiteit van zijn jeugdherinneringen die nimmer zoo doorzichtig in het

[p. 74]

wezen van haar verschijnen werd gegeven, deze wereld te scheppen.

En niemand scheurt de bladzijde van zijn jeugd uit het boek van zijn bestaan, niemand trekt een schrap door de wereld van zijn herinneringen en daarom ook niet door ‘Le Grand Meaulnes’.

Mei 1939.

Jaak GOMMERS.