Vormen. Jaargang 4

[p. 45]

De man en de hond.

Hij was gekomen in den zomer van 1928, toen de hitte weken aanhield en de putten uitdroogden in de steengelagen. Hij was lang en zwart; hij kwam van de wilde streken tegen de hollandsche grens aan. Een verdomd slechte streek, vertelde hij in de staminee; als 't koud was vroor er alles kapot, en was het warm dan scheurde de grond: ge kreegt er niks uit als g'hem niet vettig hieldt met uw zweet. Maar hier werd er geld verdiend, hij had hooren zeggen: zooveel per dag en zooveel extra per duizend overproductie. Daarom was hij naar hier afgezakt.

Hij vond werk. Het was een geweldig gedoe dien zomer. De steen droogde met een razende rapte, op een paar dagen ging hij van de steekputten naar den oven. In de putten was er water te kort; er waren daghuurders aangenomen, die haalden met kwikwagons water aan uit de rivier. En met de stinkende tijen van den Rupel vaarden de schuiten af en aan.

De man had werk. Hij had jaren gesloofd over de harde weerbarstigheid van den grond, met nu en dan de ademlooze weelde van een strooppartij; nu kwam het geld rap en gemakkelijk met het einde van de week. Hij dronk dan een paar pinten; maar hij liet de anderen zat loopen en ging naar huis. Hij woonde aan den waterkant in een steenen kot; daar was een houten schutsel tenhalvenin gezet, want er woonde nog een oude jongman in, Den Borstel, een danige zatlap. Als de man 's nachts in zijn bed aan het miserable gewroet van zijn vroeger leven lag te peinzen, hoorde hij Den Borstel met veel lawaai thuiskomen. Dan tastte hij naar zijn broek die naast zijn bed hing; hij voelde de dikte van zijn geldbeurs en er kwam een waas van weelde over hem.

Hij had een hond. Een zwaar, ros beest. Onder den groven groei van zijn haar verdween alle vorm van lijf en pooten; hij heette Leeuw. Als de man ging werken bleef Leeuw thuis; en als Den Borstel onder 't schof eens rap overentweer kwam geloopen, moest hij geen hand uitsteken naar het houten beschot, of er was ineens een gegrol dat hem deed verstijven. Maar de begeerte groeide in hem; hij wist dat daarnaast het geld zich opstapelde met elke wisseling van de week.

Op het werkbureel had de man zijn papieren voorgelegd. Daar stond hij opgeschreven als Everardus Verscharen. Maar

[p. 46]

wat hebben die van 't dorp aan zoo'n naam; ze geven zelf uw naam en dien houdt ge totterdood. Er was niks belachelijks aan het wezen van den man: hij was zwart, maar ze hadden al een zwarte, en last wilden ze niet. Maar ze hadden rap gezien dat hij onder 't schof zijn brood placht te snijden met een raar mes. Het wipte open en toe lijk een pennemes, maar een lierenaar was er kinderspel tegen: als het toe was lag het nog over de heele lengte van zijn hand. En vóór hij 't wist, was hij omgedoopt tot Den Dolk.

Den Dolk, zegden ze, en ze keken onderarms naar zijn lang, sterk lijf, en naar zijn achterzak waar dat mes instak. Met zijn hond werd hij de hoofdfiguur van 't dorp, het koppel waarover de vertelsels begonnen uit te schieten met een verbazende vruchtbaarheid. God weet hoeveel menschen had hij al niet kapotgemaakt met dat mes, en hoeveel kelen zou het beest nog niet doorgebeten hebben op een simpel woord van zijn baas. Voor de wijven werd hij een nachtelijke schrik, voor de jong het levende voorbeeld van den manchetten-klauwer, den weerwolf die door de donkere loodsen der gelagen sluipt en loert op 't bloed der kleine kinderen.

De man en de hond lieten dat gefezel over hun kalme wezens gaan. Ze leefden voort. Van voor de deur konden ze zitten kijken naar de avondzon op de rivier; en als ze snoven kwam daaruit een vreemde zwaarte in hen: de verre reuk van alle landen die het water doorruischt.

De reuk van dat water werd schoon in Den Dolk. Dat werd een warme greep waar zijn alleenigheid in vergleed. Hij staarde over het water tot aan de verre bocht: er kwam ineens een verlangen naar de verten die zich verslingerden naast den dijk.

Dan, op een keer, was het heele dorp in de weer. Er was een klad paling afgezakt; de tij was lauw van een rare zoetigheid en in de lucht spande de reuk van visch. Van 's avonds na hun werk liepen de mannen den wal af met steker en zak; er werden palingen bovengezwierd van meer dan een meter lang en de dikte van een onderarm. 's Nachts spookte de loop der rivier van de lichten; er werd gestroopt zonder verlet.

De roep van de donkerte sloeg omhoog in Den Dolk. Daar is geen beest lijk de paling; hij heeft de heele wereld doorzworven met den loop van de zeeën; dan komt hij naar hier;

[p. 47]

hij legt zich vast tusschen de weeke zoetigheid van de biezen in hét slijk; het lokkend licht der lantarens glijdt lijk een streeling over zijn lijf; dan wordt hij aan de punten van den steker gepriemd en hij schreeuwt lijk een vogeljong.

Den Dolk zag dat spel van verlokking. Hij kende de strooperij, maar niet zoo. Hij schudde zijn geldbeurs uit op den palm van zijn eeltige hand; dan kocht hij een achterboot en een karbuurlantaren en maakte een steker met scherpgevijlde punten. Dan den nacht in. Maar hij miste de oefening om alleen het heele werk te doen: wrikkelen, lichten en steken. Den Borstel stelde hem voor mee te gaan, ze zouden de vangst deelen. Den Dolk nam aan en de jacht begon.

Den Dolk zag met verbazing hoe bedreven de vieze zatlap was in de rivierstrooperij. Hij leerde geruischloos te wrikkelen, het licht zonder schokken te laten streelen over het lijf van den visch, dan te stooten met een juistheid volgens de diepte waarop de paling ligt. En toen de gestoken visschen schreeuwden van de pijn aan den steker, zei Den Borstel:

- Zie jong, zoo doen wij dat 's nachts.

Hij trok een ruw gebreide want over zijn hand. Dan boog hij voorover, greep zonder een geluidje in 't water, dan ineens terug; met een zwaai van zilver vloog de paling in de boot. Den Dolk leerde ook dat ge den buit onmiddellijk in den zak moet steken; want hij zag met eigen oogen hoe een paling op den bodem van de boot zich op staart en kop spande lijk een veer en dan omhoog schoot en verdween. En hoe er een van meer dan een meter lang zich rond zijn arm slingerde, ineens trok tot hij zijn kop most laten schieten, en dan lijk een weerlicht alle krinkels loste en in 't water dook. Eens maakte hij een kwartier lang jacht op een dien hij op den wal gezwierd had; maar elken keer moest hij hem lossen, en met een vloek zag hij hoe het vettige lijf tusschen de slijke steenen het water inschoof. Hij raakte bekend met de zwaarte van den nacht, die alles onwezenlijk maakt en al wat in de nabijheid is vlakbij doet schijnen en reusachtig groot. Den Borstel wrikkelde de rivier over; Den Dolk zat vanvoor uit te kijken. Ineens zag hij de stuikse, zware hoogte van een scheepsboeg voor hem; hij sprong recht en met een schreeuw wilde hij hun boot afduwen. Maar het beeld week uit lijk een schaduw en hij dook voorover het water in.

[p. 48]

Maar toch vingen ze veel. Hun zak was elken keer vol. Dan deelden ze: Den Borstel verkocht zijn paart om zich te bezuipen; Den Dolk stroopte de zijne 't vel af, sloeg ze in de pan en at ze met Leeuw op.

Op een morgen ontdekte hij dat zijn maat hem bedroog. Hij zei niks, en Den Borstel deed maar voort. Maar toen ze eens terugkwamen van een tocht, en Den Dolk de riemen ging wegzetten, liep hij stil terug: hij zag Den Borstel bezig een klein zakske te vullen dat hij onder den kop van hun boot verborg. Den Dolk ging op hem af. Hij gaf hem een slag tegen zijn kin dat hij op de slijke steenen stuikte; dan pakte hij zijn eigen zakske en ging binnen.

Hij stroopte alleen voort met Leeuw. Zijn scherpe zintuigen en zijn vertrouwdheid met al wat nacht en donkerte was, waren nu wapens waar hij volkomen meester over was. Als er iets op komst was, grolde Leeuw eens en dan doofde hij rap het licht.

Maar er moest meer en meer opgepast worden. De waterdouane had al verschillende keeren de rivier afgevaren; vooral dagstroopers hadden ze al veel gepakt, mannen die langs den wal loopen om tegen 's achternoens hun pan vol te krijgen. 's Nachts waren ze nog niet geweest, maar Den Dolk was op zijn hoede, en hij vertrouwde Den Borstel voor geen pink. Op een keer kwam hij onder 't schof rap naar huis geloopen. Hij zag Den Borstel bij zijn achterboot staan praten met een water-douaan die op een schoon wit jacht stond.

- Hee, wat doet ge met die boot, vroeg de douaan.

- Hout visschen, zei Den Dolk.

- 's Nachts, treiterde de ander.

Maar Den Dolk liet zich niet uit zijn lood slaan. Hij antwoordde:

- Nee, want dan slaap ik.

- 't Beste wat ge kunt doen jong, zei de douaan, en het jacht draaide af. Den Borstel trok een scheeven mond en slenterde weg.

Dien nacht was Den Dolk voorzichtig. Hij wrikkelde stil en loerde naar den kop van Leeuw; die stak pikzwart af tegen de vage donkerte boven de rivier. Daar was een stilte. Over het water spande die stilte zwaar en wijd; er was iets lijk een aandacht overal. Dan zag Den Dolk hoe de kop van Leeuw

[p. 49]

schokte. Heel efkens maar. En dan een gebrom dat terzelfdertijd gesmoord werd in een gesloten muil. Achter de biezen in een geul meende Den Dolk een schijn van wit te zien. Hij stak zijn riem schuins in 't water; de boot zwenkte. Dan terug. Maar nu stond de tij tegen; hij moest nu harder wrikkelen. Hij voelde hoe zijn hart begon te gloeien: dat zwol op en ging barsten, dacht Den Dolk vervaard. Hij hoorde 't water nu langs den bodem schuiven. Dat was ineens lijk een lawaai dat verzwaarde en wegruischte over de heele rivier.

- Wat gaat dat worden, peinsde Den Dolk.

Er brak een geronk van motoren achter hem. En water dat pletste in de draaiing van een schroef. En dan iets dat dichter en dichter kwam.

- Nu hebben ze mij, dacht Den Dolk.

Hij stuurde rap naar den wal. Hij klopte eens op Leeuw zijn kop en zei stillekens:

- Koest blijven, Leeuw.

Dan sprong hij over en duwde de boot vanher af. Hij zag het grove lijf van Leeuw roerloos zitten. Hij begon langs de steenen omhoog te kruipen. Hij schoof uit. Onverziens schoot er een breede lichtstraal van de rivier. Dat was een geweldige klaarte waar Den Dolk roerloos bleef in staan; hij had het gevoel dat hij een scherpen steker in zijn lijf ging krijgen. Ze namen hem mee zonder tegenstand.

Dat was de groote blijdschap van Den Borstel. Hij had den heelen nacht liggen luisteren, maar er was niks gekomen.

- Hij is er aan, hij is er aan, peinsde hij blij.

De morgen trok open voor het venster. Hij zag de schaduwen scheuren boven de benevelde rivier; daar kwam een sterke reuk uit, en een frischte die scherp was van dauw. Den Borstel sprong het bed uit, trok zijn broek aan en duwde de deur open. Maar van de vlakbijë rivier schoot er een zware gestalte op hem af. Hij had nog juist den tijd om de deur toe te trekken; dan stond hij een poos te slikken eer hij een stap kon verzetten. Leeuw bleef een tijd tegen de deur staan bassen, dan liep hij grommend weg.

Toen Den Borstel op straat kwam, vloog Leeuw hem aan, en hij moest naar zijn werk met een kapote broek en een stuk uit zijn been. Hij kreeg een danigen schrik voor dat beest. Spookvertelsels begonnen in zijn kop te branden: Den Dolk

[p. 50]

zat wel in den bak, maar met zijn duivelsstreken kon hij dien hond jagen waar hij wilde. En het was hij, Den Borstel, die er aan moest.

Hij kreeg het op de zenuwen; hij bibberde waar hij stond. Hij liep in één asem naar Dien van Fierens. Dat was een jager, die had een zwaar jachtgeweer.

- Tien frank als ge dat beest kapotschiet, hijgde hij.

Hij gaf niet af, voor Dien van Fierens toestemde en hem volgde met zijn geweer over den schouder. Ze gingen alle twee voor 't venster zitten en wachtten. De avond streek over de rivier. De geluiden verstierven achter dat gordijn.

- Komt hij nog, jong, vroeg Dien van Fierens ongeduldig.

- Wacht nog wat, deed Den Borstel vervaard, seffens zal hij hier wel zijn.

Maar de avond verzwaarde. Er hing een wijd vool over de rivier. Dan was daar ineens Leeuw. Den Borstel zijn hand klauwde rond den arm van den jager. Dien van Fierens zag den hond staan. De zwaarte van den avond had zijn leeuwenhaar tot een vaste donkerte gemaakt; hij stond daar lijk een standbeeld van rauwe kassei, hij had de wijde oneindigheid van den avond achter zich aangetrokken lijk een muur waar hij zijn sprong tegen schooren kon.

Dien van Fierens vloekte stil en gretig. Hij zette den kolf van 't geweer tegen zijn schouder. Hij deed een oog toe. Hij lei zijn kaak op het harde hout. Zijn oog loerde scherp langs den breeden loop. Hij zag ineens de wijde openheid van den nacht. Hij zei:

- Wat kunt ge daar nu op schieten begot.

Maar hij peinsde aan de tien frank. Hij zag het toppeke van den loop bibberen. Hij trok het geweer vaster tegen zijn schouder. Hij telde in zichzelf.

Een. Twee. Drie.

Hij voelde den schok in zijn schouder, toen de geweldige vloek door de stilte brak. Maar de donkerte zoog die vloekende ontwijding in; dat was lijk een zachte mond over een etterende wonde. In de stilte van de gekuischten nacht brak de schreeuw van Leeuw schoon uit: een noodhoorn op overstroomde beemden. Dan was de stilte daar weer.

[p. 51]

Dien van Fierens liet zijn geweer zakken. Hij zei: - En mijn tien frank, jong.

Terhagen, Juni 1939.

Piet VAN AKEN.