Vormen. Jaargang 3

[p. 246]

Critisch cahier

Vier Limburgsche dichters.

Men kan niet zeggen dat in Vlaanderen de litteraire onderscheidingen karig worden toegemeten. Wij bezitten niet alleen de groote staatsprijzen die ‘de zoete hoop der nog niet bekroonden’ zijn. (Ook in Vlaanderen zijn de jury's niet steeds van vooringenomenheid vrij te pleiten) naar buiten echter schept het een atmosfeer van nerveuze gespannenheid en van werkdrift die de litteratuur ongetwijfeld ten goede komt. Dat Vlaanderen in deze vieringen en prijsuitdeelingen een aanleiding ziet om nieuwe talenten aan te moedigen of om oudere werken en auteurs, die bijna in den vergeethoek geraakten, opnieuw in de publieke belangstelling te plaatsen, kan alleen worden toegejuicht.

Ook Limburg, de op litterair gebied meest verwaarloosde gouw van Vlaanderen, bezit thans haar jaarlijksche Leenprijs die, alhoewel de jury eerder uit liefhebbers dan uit letterkundigen was samengesteld, een ongemeenen bijval heeft gekend. Het is dan ook geen louter toeval, dat deze stille provincie in de laatste maanden met letterkundige werken werd overstroomd. Beteekent dit voor Limburg een nieuwen bloei. Wij gelooven het voorloopig niet. Wel zijn er teekenen die getuigen van een ongewone werkdrift en van een belangstelling die ons slechts verheugend stemmen kan, het groote, het persoonlijke en definitieve werk schonk Limburg ons echter nog niet.

Onder de Limburgsche dichters die ik hier vandaag bespreek is Jan Melis, zooniet de merkwaardigste, dan toch de belangrijkste. Melis behoort trouwens niet tot de jongste generatie. Reeds in de eerste jaargangen van het Fonteintje vinden wij gedichten van hem die hij vijftien jaren geleden bundelde in ‘Rhytmen en Melodieën’ een dichtbundel die als eersteling, meer dan gewone aandacht verdiende. Ook de thans bekroonde bundel ‘Zang en tegenzang’ getuigt van een soepel talent en bij bevat enkele gedichten die van een verrassende schoonheid zijn. Deze poezie behoort tot wat ik eenmaal de conservatieve dichtkunst heb genoemd, de dichtkunst die het vernieuwend avontuur ontwijkt en teruggrijpt naar een beminnelijk vooroorlogsch conservatisme waarmee zij helaas, niet veel te winnen heeft. Ook de poezie van Jan Melis lijdt hieronder. Hij aanvaardde niet alleen de prosodische tucht, doch ook de beproefde gevoelens, de verouderde beelden en woordkoppelingen die ons eenmaal hebben verveeld. Gelukkig bevat ‘Zang en tegenzang’ enkele frissche gedichten die uit een nieuwere atmosfeer ontstonden en tevens van een heldere muzikaliteit getuigen. Ook de ietwat weemoedige, ironische gedichten zijn doorgaans treffend geslaagd, het lijkt zelfs of Melis hier zijn meest persoonlijken klank gevonden heeft. Deze gedichten doen mij denken aan de maskers van Ensor en Cantens, hun spot onthult op groteske wijze de tragiek van het leven. Alhoewel verwant met Greshoff en Minne bezit Melis echter een sterkere romantische geaardheid die zijn vers, ondanks de tekortkomingen, altijd beminnelijk maakt.

[p. 247]

Heel anders van toon en atmosfeer is de poezie van Julia Tulkens, die ons een paar jaar geleden verraste met het geestdriftige verzenbundeltje ‘Ontvangenis’ waarin vooral het erotisch element een ruime plaats innam. Inniger en ook verdroomder zijn de gedachten die zij onder den titel ‘Vader’ bundelde.

Wie niet zichzelf vergeten heeft
om in den dood te staren,
begrijpt mijn verre woorden niet,
mijn dwalende gebaren.

Er is iets van het mysterie van den dood in deze verzen die van een ontroerende waarachtigheid getuigen. Deze ontroerende waarachtigheid doet ons wel eens de gebreken vergeten waarvan deze poëzie nog niet vrij te pleiten is: de vaagheid en de goedkoope beeldspraak. Als geheel echter beteekenen deze Vader-gedichten ontegenzeggelijk een vooruitgang op ‘Ontvangenis’. Er is een sterkere vormbeheersching en een diepere aandacht voor de raadsels van het leven. Dat zij deze raadsels niet altijd tot muziek wist om te tooveren belet niet dat deze gedichten een markante persoonlijkheid verraden die, zonder dat zij volledig tot rijpheid is gekomen, onze bewondering ten volle verdient.

Scherper en verfijnder van uitdrukkingswijze en van innerlijk beleven zijn de gedichten die Pierre Cox in ‘Allegro non tropo’ bundelde. Ook hij kan zijn romantische geaardheid nog niet volledig verbergen al heeft hij ook meer zin voor de muzikale atmosfeer der woorden dan voor de beteekenis ervan. Zijn vers is slechts fragmentarisch helder en glanzend, het is zelden volledig gaaf en voldragen maar het bezit doorloopend die suizende muzikaliteit die den waarachtigen dichter verraadt.

Ook Trudo Hoewaer is even verfijnd als Pierre Cox, al is zijn persoonlijkheid voorloopig minder scherp afgelijnd. Hij wist zich nog niet volledig te ontworstelen aan de invloeden die hem hebben gevormd en die af en toe nog nazingen blijven. Ook bij hem treft de romantische geaardheid die hij met de Limburgers gemeen heeft en die, al lijkt zij wel eens verouderd, steeds sympathiek aandoet. Al zijn deze verzen ook niet altijd ‘poezie’ geworden, de ernst die bij dezen dichter voorzit verdient niets dan lof. Ook het lyrisch aanvoelen der dingen en de verfijnde gevoeligheid in het kiezen der objecten verstevigen het vertrouwen in dezen dichter wiens verdere evolutie wij met bijzondere belangstelling zullen blijven volgen.

Het is opvallend in hoe geringe mate de Limburgsche atmosfeer uit deze gedichten spreekt. Vooral bij Cox en bij Hoewaer treft de buitengewone zorg om de grenzen van het provincialisme te overschrijden en aan de Limburgsche dichtkunst een nieuwe gedaante te geven. Niet alleen in de behandelde thema's en motieven komt dit tot uiting, doch tevens in den vorm zelf die, zonder de prosodische tucht te aanvaarden, als het ware organisch groeit uit het gedicht zelf. En dit vooral stemt verheugend. De ongewone werkdrift en de belangstelling die in Limburg tegenover het litteraire leven aan den dag wordt gelegd laten ons toe te veronderstellen dat het bij dit stemmen der snaren niet blijven zal. Limburg is op weg volledig zichzelf te worden.

Pieter G. BUCKINX