Vormen. Jaargang 3

Cultuurgeschiedenis

Wilhelmina Regina - Nederland gedurende veertig jaren - samengesteld in de 40 meest belangrijke onderwerpen door Jhr. Jan Feith. - Zuid-Hollandsche Uitgeversmaatschappij, 's Gravenhage.

Het Willem van Oranje-jaar 1933 had reeds het geslacht van ‘Oranje’ op het voortooneel van de Nederlandsche geschiedenis gebracht. Van dit oogenblik af is de belangstelling voor het Koninklijk huis, van historisch standpunt uit, steeds groeiend geweest. Nog zoo pas bracht dan het boek van Japkise, het bewogen leven van het geslacht Oranje op zulke krachtige en levendige wijze voorgesteld, terwijl de onlangs afgewerkte ‘Geschiedenis van Nederland’, onder de leiding van Prof. Brugmans, ook over de moderne tijden zoo uitvoerig handelde.

Wilhelmina Regina brengt dan het overzicht van het geheele Nederlandsche ‘leven’ onder de regeering van de zoo schitterend gehuldigde vorstin, koningin Wilhelmina. De bedrijvigheid van het Nederlandsche volk en van den Nederlandschen staat wordt in veertig rubrieken ingedeeld, en aan een algemeen onderzoek onderworpen. De samensteller heeft zich deze vraag gesteld: wat werd sedert het aantreden van koningin Wilhelmina in Nederland gerealiseerd. Geen gemakkelijke taak, als men b.v. overweegt dat voor dit hoog opstijgende litteraire leven, met figuren als Kloos, Verwey, van Suchtelen, Couperus Querido, om slechts van de allereersten te gewagen, slechts een viertal pagina's beschikbaar zijn; als we zien dat aan het parlementaire leven van Nederland een drietal, aan het buitenlandsche beleid slechts een viertal pagina's kunnen geschonken; wat b.v. voor deze laatste rubriek, gezien de geweldige gebeurtenissen, toch als uiterst karig moet worden beschouwd.

De rubrieken zijn alleszins volledig, maar kunnen in laatste instantie slechts een opsomming van namen worden: een kennismaking dus, maar geen verdieping. In hun algeheelheid bestrijken ze werkelijk het geheele Nederlandsche bedrijf; Godsdienst naast Luchtvaart, Mijnwezen naast Muziekleven, Journalistiek naast Toerisme en Sportleven... waarbij aan Vrouwen-Arbeid meer plaats is toebedacht dan aan het Buitenlandsche beleid tijdens Wilhelmina-periode.

[p. 208]

In deze door den omvang van het boek opgelegde bondigheid zou eenigszins verholpen zijn geworden door een bibliografisch overzicht... dat evenwel ontbreekt.

Deze indruk blijft dan ook na: Wilhelmina Regina is beslist een interessant overzicht, dat door zijn breedgezien opzet een volledig beeld geeft van dit sterke Nederlandsche leven, van de Nederlandsche scheppingskracht en van den ondernemingsgeest; het is zeker een prikkel om met dit leven nader kennis te maken. De illustratie - bij elke rubriek een passend vignette - zou naar onze meening door foto's aan waarde hebben gewonnen.

Ten slotte een waardige hulde aan een groote vorstin!

Rob. VAN ROOSBROECK

Maurits Dekker: Oranje en de Geboorte der Nederlanden. - Em. Querido, Amsterdam.

Dit boek sluit dan de Oranje-biografie af, die Maurits Dekker voor een paar jaar begon. Een biografie met een zeer bizonder karakter. Het is in hoofdzaak een tijdsdekor, scherp belicht, waarin de Oranjefiguur zich beweegt; als een film, die ons telkens die hoofdfiguur brengt, omringd door de vele dramatis personnae van dit machtige drama der 16^e eeuw.

Het derde boek behandelt eigenlijk dit gedeelte uit den levensroman van den prins, dat aan politieke gebeurtenissen het rijkste is. De prins zal toen heerlijke momenten, maar tevens bittere ontgoochelingen hebben gekend. Na het zegevierend beleg op Leiden, waar de bevolking met tragischen moed het edele offer bracht, komt voor Oranje en zijn medestanders de tijd van de overwinning. Maar langs welke bewogen wegen. Wij denken slechts aan de muiterijen van de Spaansche troepen, aan den dood van Lodewijk van Nassau op de Mooker-heide: de dood van de broeder, die met Oranje wel het sterkst in onzen vrijheidsoorlog is verbonden geweest.

En als dan eens ook het Zuiden terug voor de Generaliteitsgedachte werd gewonnen, dan begon eerst de zwaarste kampagne: het betrof niet zoozeer den vijand van buiten, doch wel den vijand van binnen: het wantrouwen, het ongeloof, het partikularisme, eindelijk den religiestrijd. Oranje, de man voor wie het vaderlandsche ideaal hooger stond dan den strijd om de hegemonie van een godsdienst, voelt zich dra in dien hopeloozen kamp alleen. Buitenlandsche steun, de zwaarste opofferingen kunnen niet vergoeden, wat door innerlijke twisten verloren gaat. En ook het meest dringende vermaan van den Prins kan hieraan geen wijziging brengen. Men leze de briefwisseling van Oranje, men vergelijke met het boek van Dekker: men zal vaststellen, dat Maurits Dekker er in geslaagd is, die spanning, die ontreddering en die wanhoop te doen aanvoelen.

Tot dan - wij zouden haast zeggen - eindelijk het machtigste offer gebracht wordt: de dood van den prins, de moord door een omgekocht handlanger op een onbaatzuchtig strijder... Juist is daar het woord van Dekker: de geschiedenis van een volk vangt aan. Het offer van den prins beteekent de geboorte van het Nederlandsche volk.

[p. 209]

Doorheen dit woelige gebeuren rijst dan de Oranje figuur: niet steeds alleen, helaas! Het feit dat rond die machtige tragedie, de heer Dekker ook de tragedie in en van het volk gaat beschrijven, de miserie van de belegerden, de levensellende van de geuzen op zee en hun verlaten vrouwen op het land, is niet steeds ten gunste van het geheel: de figuur van Oranje verdwijnt soms... en wordt de geschiedenis van het kleine volk. Misschien was dit de bedoeling van Dekker?

Misschien ware het eindelijk ook beter geweest een vierde deel aan dit werk toe te voegen: het derde deel brengt ruim tien jaren geschiedenis en niet van de minst gewichtige, niet van de minst tragische...

Daardoor komt het dat een zekere onevenwichtigheid niet kan geloochend: eens de Pacifikatie van Gent voorbij, wordt de roman soms meer een uitvoerige kroniek.

Het Oranje boek van den heer Dekker blijft evenwel een mooi boek: de schets van een levendige Oranjefiguur, een levendige tijdsschildering, waarin het historische gebeuren zelf niet al te veel geschaad wordt, een waarin het volk het gebeuren als een levendig iets zal kunnen aanvoelen.

Over het geheel een interessant boek, in een prachtige taal geschreven, dat worden kan tot een volksch Oranje-boek.

R. VAN ROOSBROECK

E. Ludwig: Roosevelt. - E. Querido, Amsterdam.

De auteur E. Ludwig heeft steeds een gelukkige hand: hij richt zijn aandacht op personen, die door het gebeuren in een zeer bizonder daglicht zijn gesteld. Zijn Goethe-boek kwam op zijn tijd, evenals zijn Willem II. Zijn gesprekken met den Duce kunnen wellicht nu door hem als een lastpost worden gevoeld, doch boden eens een geschikt en vruchtbaar pleidooi. De Amerikaansche held Lincoln geldt nog als een halfgod... en Roosevelt is om vele redenen een figuur, dat zoo in de Oude als in de Nieuwe Wereld met bewondering wordt gevolgd. Dat dan in dit leven van den farmerszoon, van dit kind van woud en rivier stof tot een roman voorradig zijn moest, ligt voor de hand: van het bosch en van het eenvoudige ouderlijke landhuis naar den presidentszetel in het Witte Huis; men zou bezwaarlijk een mooier ‘curriculum vitae’ kunnen aanvoeren. Deze levensloop gaat langs het kinderlijk vluchtavontuur, langs een bewogen studententijd, langs de loopbaan van een parlementair, van een ambtenaar in oorlogstijd! Roosevelt onderhandelt in Europa, is een der vredestichters in Europa! Na het Europeesche avontuur begint voor Roosevelt de strijd in de Vereenigde Staten zelf: het opgeslorpt worden in de politieke aktie, het opgezogen worden in dien kamp voor den gouverneurszetel, eindelijk voor den presidentsstoel!

Deze hoofdstukken in het boek van Ludwig zijn zeker interessant: zij brengen storm in dit boek, het tempo dat door dit nerveuse leven van de Vereenigde Staten aan ons wordt medegedeeld. Terloops weze gezegd, dat dit alles niet ten gunste van de atmosfeer in de Vereenigde Staten pleit en ons politieke mores leert, die meer te maken hebben met de sport, akrobatie en originaliteit, dan wel met de politieke wetenschap!

[p. 210]

Een zeer voornaam kapittel in het leven van den president is de periode van zijn ziekte, die zooals wij weten, zijn motorische centra aantastte, en slechts na de grootste zelfbeheersching, de strengste zelfkontrool en na een schitterende zelf-overwinning... kon genezen worden: hier rijst voor ons, heel wat meer dan in de politieke goochelarij, een groote persoonlijkheid op het podium.

Eindelijk wordt in het boek van Ludwig de politieker, de president Roosevelt behandeld en in de eerste plaats het beruchte New Deal... dat ten slotte slechts de realiseering is van de eenvoudigste evangelische begrippen op deze praktische wereld toegepast. Maar dit New Deal wekt strijd, omdat het een wereld van corruptie, van financieele hegemonie en van onwaardige praktijken komt openrukken. Men kan het New Deal niet onder een politieke rubriek brengen: het heeft alleen met eerlijkheid en humaniteit te maken.

En waar dan Roosevelt, gezond mensch in de breedste opvatting, als de apostel van die zeer eenvoudige zeer logische leer komt getuigen, volgen wij den auteur gaarne in zijn ietwat ironische ontwikkeling van het debat tusschen oude en nieuwe opvatting.

Als dusdanig biedt het boek van Ludwig zeer veel interessante bladzijden aan en opent het werkelijk een perspektief op ongekende politieke werelden.

Maar... het komt ons voor dat dit boek nog interessanter zijn zou, en het leven van Roosevelt een meer stichtend karakter zou hebben, indien niet Ludwig de schrijver ware. Hoe Ludwig zich ook vermoeie ter verdediging: in de methode van Roosevelt ligt de kiem van een diktatuur, die in bepaalde omstandigheden, beslist die van andere diktators zou na komen. En tevergeefs spant Ludwig zich in om na een apostelheld-diktator Roosevelt, de misdadiger-booswicht-diktator Hitler voor te stellen. Door dergelijke kunstgrepen verliest een boek zijn hoogst noodzakelijke karakter: dit van objektief te zijn. Roosevelt is niet alleen een boek ten gunste van Roosevelt, het moet voor Ludwig tevens een boek zijn tegen Hitler! En om dan ‘dit’ boek te schrijven is Ludwig om bepaalde redenen niet aangewezen. Een paar maal heeft de vertaler zich genoodzaakt gevoeld door een nota, een bewering van Ludwig af te wijzen: het zou mij en evenmin den vertaler niet moeilijk vallen, op elke bladzijde een tiental nota's te stellen. De heer Ludwig beoordeelt en veroordeelt overigens toestanden, die hij niet kent. Trouwens het gaat moeilijk Roosevelt met Hitler te vergelijken: Duitschland kende een oorlog en een nederlaag! Amerika een ‘oorlogje’, een overwinning... en een geldtriomf! Beweringen als: ‘alleen een domkop kan antisemiet zijn’, vergelijke de heer Ludwig met wat hij eens over Mussolini schreef... Juist door beschouwingen, die met Roosevelt niets te maken hebben, verspeelt de heer Ludwig de welwillende aandacht van den lezer! En de moreele grootheid van Roosevelt wordt eerder neergedrukt... waar de verheerlijking tot een soort van laag en kritiekloos gevlei wordt.

Men neemt Ludwig al of niet: zijn methode heeft met een historische biografie niets te maken.

Dat buitendien de heer Ludwig menschen zien kan, en beschrijven, pleit weer uit dit boek, alhoewel effektjagerij gemakkelijk wordt bereikt in het voorbrengen van scherpe' tegenstellingen, die tusschen Oude en

[p. 211]

Nieuwe wereld bestendig oprijzen. De heer Ludwig schrijft mooie bladzijden: zijn beschrijving o.a. van het Witte Huis, van de atmosfeer in dit huis is beslist zeer aardig: maar die losheid of die intuitieve methode treft niet, waar het gaat om bankrekeningen en exportcijfers. En in laatste instantie past bij een beoordeelen van Roosevelt als de schepper van het New-Deal, een objektieve voorstelling toch meer dan een dichterlijke mooi geschreven paraphrase.

Wat alles niet belet dat het boek van Ludwig groote verdiensten heeft: de belichting - van heel dichtbij - van een heldenfiguur.

R. VAN ROOSBROECK