Vormen. Jaargang 2

[p. 60]

Romans van Vlamingen

N.E. Fonteyne en René Berghen hebben beiden een vroeg verworven, maar goedklinkenden naam te verdedigen. Het spijt me te moeten vaststellen dat zij er niet even flink in geslaagd zijn om dat te doen.

Ik heb ‘Pension Vivès’ niet gelezen, en ik kan er dan ook niet over oordeelen hoe ‘Polder’ zich tot dat werk verhoudt. Het is echter onbetwistbaar dat Fonteyne's tweede roman geen voldoening geeft. Ik zal de laatste niet zijn om de hoedanigheden van den schrijver te loven. Hij bezit durf en een ongenadige eerlijkheid; hij schrijft af en toe in een sterk beeldende en krachtige taal en hij weet een karakter te doorgronden, een mensch te laten spreken en handelen. Hij ziet in hoe een groot episch werk zou moeten zijn, doch hij mislukt in de uitvoering.

Fonteyne's streven naar grootschheid maakt zijn laatsten roman onevenwichtig, Het gegeven dat hij erin ontwikkelt, is niet oorspronkelijk genoeg behandeld, om niet banaal aan te doen in het monumentale kader waarin hij het plaatst. Een trotsche levenslustige vrouw is in een oude boerenfamilie ingetrouwd. Terwijl haar echtgenoot gedurende den oorlog aan het front ligt, krijgt zij een kind dat het zijne niet is. Bij zijne terugkomst doet haar man haar boeten voor dien misstap, tot de dood haar eindelijk verlost. Dit onderwerp, dat reeds zoo dikwijls behandeld werd is niet groot-menschelijk genoeg uitgewerkt om in verhouding te zijn met den achtergrond waartegen het speelt: een weidsche natuur en het geweldige driftleven van een boerendorp.

Het komt mij ook voor dat Fonteyne zijn stof te uitvoerig behandeld heeft. Liever dan een kleinen roman, had hij ermede een strakke, van samengebald leven spannende novelle moeten maken. Er komen nu weleens uitwijdingen in voor die te lang zijn of die heelemaal overbodig blijken. Op die plaatsen laat de kunstenaar door de hulp van een tusschenpersoon als pater Gaudimus zijn eigen standpunt nopens het een en het ander kennen. Dat hoeft niet te zijn.

Daartegenover staat dan weer dat Fonteyne een sterk ontwikkeld taalgevoel bezit en dat hij niet schroomt tot de gezonde ruige kracht van het Nederlandsch bij te dragen door het aanwenden van

[p. 61]

een gewestwoord waar het algemeen beschaafd geen even scherp teekenenden term bezit. Bewonderenswaardig is soms ook zijn kijk op de ziel van den mensch; jammer dat hij alleen bij flitsen, en niet volhoudend, in het gansche werk doorstraalt.

René Berghen herinnert me steeds aan Maurice Roelants. De vrouw uit ‘Het jeugdavontuur van Leo Furkins’ is een zuster van of wellicht is het dezelfde dame die in ‘'t Hangt alles aan een Haar’ voorkomt. Derwinde uit ‘De kleine Isa’ is een neef van Karel uit ‘Komen en Gaan’. En ook in den stijl en de woordkeus, vind ik een verwantschap, die zich duidelijker uit, dan Berghen het mag blijven gedoogen.

De held uit zijn jongsten roman is één dier mannen, die met een minderwaardigheidsgevoel belast zijn. Zij wanen zich in hun leven niet gelukkig genoeg te wezen en zij verwachten altijd een vergoeding voor hetgene hun onthouden is. Die compensatie zoekt Derwinde in de platonische liefde die hij de kleine Isa toedraagt. Het is zijn droom het jonge meisje heelemaal onder zijn invloed te zien ontwikkelen. Haar afreis naar Australië onttrekt haar echter aan zijn plan. Hij huwt en blijft onvoldaan. Wanneer Isa later, als jonge vrouw terugkeert, wordt hij gewaar dat zijn genegenheid tot een zinnelijke liefde veranderd is. Hij hoopt dat haar gevoel voor hem een zelfde evolutie doorgemaakt heeft. Doch Isa ontgoochelt hem: zij treedt in het huwelijk en zij blijkt zelfs haar man getrouw te willen blijven. Derwinde maakt zijn hart van haar los en vindt bij zijn vrouw het geluk en nu achteraf ook een vreugde omdat de echtbreuk hem bespaard gebleven is.

De grondgedachte waarop de roman steunt: het leven dat wij droomden verwezenlijken wij niet, maar juist door die mislukking verwerven wij een hechter geluk, is één van Roelants' geliefkoosde themas. Die gedachte sluit in dat het instinctieve leven het waardigste niet is. Het werk van Berghen blijkt dan ook in zijn groote lijnen volledig aanvaardbaar te zijn.

Herhaaldelijk werd reeds de taalbeheersching van dezen Vlaming geprezen. Ook in ‘De kleine Isa’ schrijft hij een mooi, lenig Nederlandsch, in een eenvoudige, naakte stijl. Berghen is het type van

[p. 62]

den intellectueel die met een bedwongen glimlach een geschiedenis vertelt: het donkerste en het hoogste dat men erachter vermoeden kan laat hij onbesproken, want het zou niet gentlemanlike zijn daarop te wijzen.

Het gaat er steeds meer op lijken dat de heroplevering van onze romankunst geen vlug uitgebrand stroovuur zal zijn. Als de jongeren echter de verwezenlijkingen van hun onmiddellijke voorgangers met een voortzetten willen, zullen zij steeds klaarder de voorwaarden voor het scheppen van een groote epische kunst voor oogen moeten houden De hang naar monumentaliteit en het psychologisch inzicht van Fonteyne zoowel als Berghen's onberispelijke vormbeheersching en zijn intellectueel criticisme behooren daartoe. Het komt er op aan ook de andere noodzakelijke elementen in het werk te betrekken en het gevaar van een eenzijdige overdrijving te ontgaan.

ANDRÉ DEMEDTS.

N.E. Fonteyne: ‘Polder’: - Uitg. De Sikkel, Antwerpen, 1937-28fr. René Berghen: ‘De kleine Isa’: - Uitg. De Sikkel, Antwerpen, 1937-35 fr.