Vormen. Jaargang 1

[p. 54]

François Mauriac: Les anges noirs
Door Joost van de Venne

Wij hebben de indruk dat de grenzen van Mauriac's romanwerk zich scherper gaan afteekenen naarmate dit werk in omvang vermeerdert en dieper tast naar de duistere verborgenheden van de menschelijke staat. De romans van Mauriac zijn ál te gemakkelijk herkenbaar en hun gemeenzaam karakter te zeer gekenmerkt opdat het zou noodig wezen hier nogmaals over uit te wijden. Zij bewegen in een zelfde klimaat, een plaatselijk beperkt klimaat in tijd en ruimte, een physisch en moreel klimaat, het drukkend landschap van de Landes, oude drama's van ongelijke liefden, van jonge mannen en vrouwen van rijpen leeftijd. Niettegenstaande komt het ons voor dat de begrenzing van dit werk, in plaats van zich uit te breiden, steeds nauwer wordt en meer beperkt. De behandelde gevallen krijgen meer het uitzicht van een eigenaardigheid, en de personages worden zoodanig opzettelijk verontrustend en grijnzend dat zij, bij een ernstig onderzoek, het greintje waarheid en menschelijke goedheid dat alle hoop en heropbeuring mogelijk maakt, schijnen te ontbreken. Dit sluit niet uit dat de kunst van Mauriac, die meer dan ooit meester is geworden over stijl en vorm, de kracht bezit om de lezer van de waarheid der behandelde personages te overtuigen.

Het opvallend hoofdpersonage uit ‘Les Anges Noirs’ de cynische misdadiger, wiens misdaad minder verachtelijk schijnt te zijn dan gansch diens bestaan dat vervuld is van haat en veinzerij, is ongetwijfeld het laagste schepsel dat ooit door Mauriac werd beschreven; zelfs, weten wij niet of de laatste gebaren van liefde en erbarming van dit ellendig wezen niet een schaamtelooze komedie zijn. Wij aanvaarden en begrijpen ten stelligste dat Mauriac om ‘ce qui était perdu’ te redden, enkel beoogt het leven te doorgronden van door-hetkwaad-bezeten menschen, ten einde de moreele genezing, de eindelooze overwinning glansrijker en schooner te maken. Nee, het is dát niet wat ons verwondert, en er gebeuren voorzekers grootere mirakelen die bewijzen dat in tegenstelling met de beperkte menschelijke

[p. 55]

verbeelding, het bovennatuurlijke grenzeloos en oneindig is. Maar wij kunnen er niet aan weerstaan in deze personages iets conventioneels te zien. Het is voldoende eventjes te peilen naar de diepten van dat leven om bij voorbaat te raden wat in de ziel van die duistere engel schuilt. De te dikwerf herhaalde personages van Mauriac ontpoppen zich telkens, doorheen al de subtiliteiten en wisselvalligheden, als fijne, nauwkeurig in mekaar gestoken mekanieken.

François Mauriac heeft gewild dat de krachten der Voorzienigheid zouden wachten om zijn held te redden, tot op het uiterste moment dat deze zou neerploffen in de diepste afgrond van laagheid en verachting. Maar de auteur heeft eveneens begrepen hoe gewaagd het zou wezen dat besluit op te dringen alleen op grond van louter menschelijke begrippen, en toen heeft hij, voor de eerste maal in zijn romans een nieuw figuur, een priester, laten optreden. Een mensch, een aangezicht dat tusschen de versleten maskers op het voorplan komt staan met de teekenen van licht en eeuwige jeugd.

Zonder de groote waarde van dit nieuw personage zou ‘Les Anges Noirs’ geen andere beteekenis hebben dan deze van een gewoon politie-roman. Dit zou onvermijdelijk geweest zijn, al is de jonge priester dan ook wat fragmentarisch en onvolledig geteekend. Daarbij komt dat Mauriac, niet kunnende weerstaan aan zijn oude neiging, dit personage verpersoonlijkt in Alain, de jongeling uit zijn vroegere roman ‘Ce qui était perdu’. Het was onnoodig het verleden van deze mensch te kennen, zooals het trouwens onnoodig was hem de dubbele rol toe te kennen van leider en partij, (en werkelijk, in de roman wordt hij voorgesteld als de broeder van de minnares van een der voornaamste personages; door deze schuldige liefde te verbreken krijgt de priester, die eveneens broeder is, het uitzicht van een nutteloos burgerlijk zedeprediker.) Zijn bovennatuurlijke taak zou des te beter vervuld worden indien hij ontdaan was van elke aardsche band. En de deugd van het voorbeeld ware zooveel te krachtiger geweest!

Ieder ernstig lezer zal ongetwijfeld ontdekken dat de priester het centraal personage is van dit boek, deze wiens gebeden de kracht bezitten de menschelijke staat te veranderen, het kwaad om te scheppen in goed, en het goed te doen zegepralen over het kwaad. Wij kunnen het betreuren dat juist dit groot kenmerk met minder nadruk werd behandeld, terwijl het beter ware geweest indien andere details

[p. 56]

ons waren gespaard gebleven. Altoos het zelfde obstakel dat in de weg staat voor de opgang van Mauriac's romanwerk! Het klimaat dat zijn sukses heeft gevormd, de bijzondere geest van zijn werk houden hem gevangen gelijk zijn eigen helden. Dát is het drama van Mauriac.

Maar is dit laatste boek dan niet iets anders, is dit niet het voorspel van een groote ommekeer? Zal Mauriac rond het figuur van deze priester niet een nieuw werk scheppen dat zijn verlangen en zijn apologetische angst zal kunnen bevredigen? Wij wenschen het van harte! Nooit is hij, als heden, zoo formeel meester over zijn kunst geweest, misschien nog nooit zoo in de gelegenheid gesteld een groote evolutie te doorworstellen. Maar de soevereine schoonheid van zijn ‘Vie de Jésus’ dat enkele weken geleden verscheen, bewijst dat hij nooit die taak zal kunnen vervullen dan door zich los te werken uit de nauwe grenzen waarbinnen hij zich zelf heeft opgesloten. Slechts ten koste van dát zal zijn werk die verhevenheid en die nobele vlucht veroveren die alleen waardig zijn van het universeel christendom waarvoor Mauriac de onverbiddelijke kamper wil zijn.