Vormen. Jaargang 1

[p. 34]

De ontgoocheling
(Fragment uit: ‘De kleine Iza’)

De eerste huwelijksmaanden waren voor Karel beslist niet de gelukkigste. Hij leerde nu een Aline kennen, waarvan hij vroeger het toekomstbeeld slechts vaag had vermoed. Zij kloeg vaak van hoofdpijnen, voelde zich zelden opgewekt. Tegen lange wandelingen naar buiten, die Derwinde vroeger zoo graag met Willy De Proost ondernam, scheen ze niet bestand en ook in het algemeen wist ze van een vermoeidheid die haar tevens neerslachtig stemde. Ondertusschen overvielen haar weemoedsbuien waarvan geen van beiden de herkomst wist te verklaren, en dan stelde ze herhaaldelijk de vraag of Karel haar nog wel liefhad, of hij het al niet betreurde aan een physiek zoo minderwaardige vrouw gebonden te zijn, en geregeld begon ze dan te schreien. Derwinde kon voor zichzelf de bitterheid van zijn medelijden niet ontkennen. Het viel hem soms moeilijk - omdat hij zich dan ook niet heelemaal oprecht voelde - voor zijn vrouw te herhalen dat hij haar zielslief had en dat hij haar immers altijd zou liefhebben. Indien hijzelf een energische natuur was geweest, dan had hij aan zijn liefde voor een zwakker wezen niet kunnen twijfelen. Doch als min of meer krachteloos en waarnemend in plaats van handelend individu voelde hij zelf nog te zeer de behoefte aan sterke leiding. In oogenblikken dat zijn zwakheid hem dicht bij de ergernis bracht, verweet hij zijn vrouw niet genoeg tegen haar neerslachtigheid in te gaan, deze integendeel in de hand te werken, niet het minst door lectuur die bij haar lichamelijke toestanden niet paste, en hij noemde niet zonder verbittering Beaudelaire en Rilke, waarover ze dikwijls zoo innig met elkaar hadden gesproken.

Sedert de trouwdag had hij zijn vriend De Proost niets belangrijks over zijn verhouding tot Aline gezegd. Wat zou hij ook trachten door nutteloos gezeur het onherroepelijke ongedaan te maken! Had hij zich van het huwelijk ook niet het onbereikbare voorgedroomd? Vóor hij Aline kende had hij trouwen beschouwd als de totstandkoming van een amalgaan, een psychische omwerking, waaruit zijn persoonlijkheid blij en levenskrachtig zou oprijzen. En ook nog nadat hij Aline had leeren kennen had hij gehoopt in het huwelijk zijn schroomvallig ik te verliezen, om eindelijk eens vrij en mannelijk

[p. 35]

de kleine wereld waarin hij leefde te kunnen overschouwen en oordeelen. Maar zelfs zijn geslachtelijk schaamtegevoel zou hij met Aline niet verliezen. Hij leerde haar kennen als de vrouw die misschien nooit zijn physische onrust zou stillen, zoodat in zijn droomen en onbewaakte gepeinzen herhaaldelijk de beelden verschenen van de sterke, gezonde en, naar hij meende, zinnelijke vrouwen die hij vroeger gekend had. Zekere nacht had hem zelfs - o gruwel! - de kleine lza verrast onder de gedaante van een weelderig ontbloeide vrouw.

De beste oogenblikken, die het leven met Aline hem bood, trof hij op geestelijk terrein. Hij las haar graag voor en ook op tentoonstellingen en na concerten en vertooningen was 't hem een lust met haar van gedachten te kunnen wisselen. Een betere gezel voor zijn geestelijk toevertrouwen had hij nooit gekend, ook niet in Willy De Proost. En ondanks tegenslagen, die herhaaldelijk het feest van hun jong samenleven vertroebelden, voelde Derwinde zich toch in eerbied en dankbaarheid tot Aline aangetrokken. Bij het begin van de winter werden de onverbrekelijke banden, die hem en zijn vrouw vereenigden, door een nieuw feit verstevigd. Aline werd zwanger. De eerste weken vielen hun beiden zwaar nochtans, zoo zwaar dat de onervaren echtgenoot zich afvroeg of hij zich niet de verantwoordelijkheid voor een barbaarsche daad op de hals had gehaald. Aline was meestal bedlegerig. Ze verdroeg zelfs de lichtste spijzen niet meer, zoodat ze, tenger als ze reeds was, in enkele dagen tijds schrikkelijk vermagerde. Derwinde zou zich later steeds duidelijk en niet zonder schrijning de avond herinneren dat hij er voor 't eerst zijn bijna zestigjarige huisdokter had bijgeroepen. Diezelfde avond was de stad, wegens een defect in de electriciteitscentrale, zonder licht gevallen, en Karel had met een paar kaarsen op de schoorsteenmantel in de verlichting van hun slaapkamer voorzien. De grijze dokter die ietwat moeizaam vóor hem de trap besteeg, scheen hem onder de gedachte aan al het menschelijk wee dat hij had bijgewoond gebukt te gaan.

Op het bed lag Aline als een doode, met mager en door smart gemarteld gelaat, in het schemerlicht van de verwijderde kaarsen. Even ging de gedachte door Derwinde's hoofd, dat dit haar laatste oogenblikken konden zijn en, diep en verloren in zichzelf starend, meende hij in zijn leed ook een bittere en vlijmende gedachte te ontwaren de hoop op verlossing uit de gevangenis van het huwelijk. Maar dade-

[p. 36]

lijk siste zijn geweten hem toe: - Moordenaar! en hij verlangde vurig dat Aline zou leven.

Eerbiedig en met hamerend hart keerde hij zich af van Aline en de dokter. Hij hoorde deze herhaaldelijk mompelen, en meende hieruit te moeten opmaken dat de uitslag van het onderzoek niet geruststellend zou zijn.

't Is alles in orde, Mevrouw, hoorde hij hem eindelijk zeggen. Ik ga u niets voorschrijven. Van dat braken kunt u misschien nog eenige dagen last hebben; dan kunt u gewoon eten en u wordt dan wel heelemaal beter.

Komt u binnen een maand eens met Mevrouw tot bij mij, zei de dokter hem, toen ze beneden bij de huisdeur stonden. Het is nu nog niet heelemaal zooals het zijn moet, maar dat komt later wel goed. U mag dus niet vergeten mij een bezoek te brengen. En als ik je mag vragen, vervolgde hij, Derwinde met een smeekend gebaar bij de pols nemend: Wees een beetje lief voor haar en toegeeflijk. Ze is heel zenuwachtig zie ik en u moet vermijden dat ze melancholiek is, en zelf maar een beetje geduld hebben.

Het klonk als een zacht, maar diep verwijt. Derwinde voelde zich in zijn intiemste denken doorlicht, alsof de grijze dokter wist dat hij zijn vrouw niet heel en al, met hart en ziel, en zonder bijgedachten kon liefhebben. Toen hij alleen was, voelde hij zich lichamelijk wat murw en uitgeput, maar ten opzichte van Aline schenen zijn moreele voornemens versterkt en hij geloofde op dat oogenblik, dat hij zijn vrouw toch wel hartstochtelijk beminde. De volgende dagen toonde hij zich voor haar van een onuitputtelijke goedheid, er rees geen woord van ergernis tusschen hen beiden en intusschen werd Aline ook beter, zoodat hun samenleven, nu vervuld van een blijde verwachting, ging stralen in een milde gloed van stil geluk.

Toen de zwangerschap een viertal maanden gevorderd was, ging Aline er gezond, bijna stralend uitzien. Derwinde had al gehoord dat een geboorte soms een heele ommekeer ten goede in het gestel van zekere zwakke vrouwen brengt, en hij hoopte vurig dat dit ook met Aline het geval zou zijn. Maar het kind, dat ze hem zou schenken, was het groote lichtpunt geworden dat hij in de toekomst ontwaarde. Zijn vrouw begreep ook wel dat al zijn bezorgdheid en toewijding niet heelemaal voor haar alleen waren bestemd, en dat ze

[p. 37]

vooral naar het kind gingen. Hij herinnerde zich nog levendig het lieve kraaiende diertje dat de kleine lza geweest was, zooals ze, zich rekkend en spartelend op een kussen, door haar moeder verzorgd werd, en hij hoopte dat zijn eigen kind ook een meisje zou zijn, dat hij zich onwillekeurig als het evenbeeld van het verre nichtje voordroomde.

De bezorgdheid voor zijn zwangere vrouw grensde aan het ziekelijke. Hij ging haar geregeld voor bij het afdalen van de trap uit schrik dat ze zou vallen. Op wandel met haar stond hij er op, de drukste straten te vermijden, niet zoozeer terwille van de onbescheiden blikken, doch omdat hij vreesde dat de een of andere lomperd ruw tegen haar zou aanloopen. Angstvallig ontweek hij elk gebeuren waarbij ze mogelijk kon schrikken of dat haar angst of afkeer kon inboezemen. Eens had hij zich tijdens een kinemavertooning door een akelige scene laten verrassen. Een danser had zich het masker afgenomen en een oogenblik slechts was een gruwelijk verminkt gelaat zichtbaar geweest. Angstig en tegelijk woedend op zichzelf had Derwinde aan zijn vrouw voorgesteld maar liever naar huis te gaan. Aline had al haar overredingskracht aangewend, om hem tot blijven te bewegen en hem te doen gelooven dat de verschijning niet de minste indruk op haar had gemaakt.

Maar op de bloemententoonstelling in een van de buitenwijken was het ook haar toch kwalijk om het hart geworden. Zij was toen in haar zevende maand. Terwijl ze beiden de reusachtige dahlia's voorbijslenterden, kreeg Karel aan de overkant van de ruime zaal een jonge vrouw in het oog. Ze was vergezeld van haar eveneens jonge echtgenoot en ze droeg een blijkbaar slapend wicht. Beiden keken belangstellend naar de bloemen en schenen ijverig van gedachten te wisselen. De vrouw was elegant van gestalte, coquet gekleed en had een open en aardig gelaat. Derwinde kon niet nalaten, met een geveinsde belangstelling voor de bloemen aan de overkant, een paar maal in haar richting te kijken. Toen het jonge paar al eenige minuten uit zijn gezicht was verdwenen, bemerkte hij opeens dat beiden hen te gemoet kwamen gewandeld. Zij voerden nog steeds hun levendig, bijna opgewekt gesprek.

Ook van dichtbij zag de werkelijk nog heel jonge moeder er mooi uit, mooi en gezond tegelijk. Op de man lette Derwinde minder, maar hij keek naar het kindje. Hij zag eerst niet veel meer dan

[p. 38]

een hoopje breigoed en breede witte mutslinten. Wat moest het wezentje het daaronder toch warm hebben op deze lauwe dag! meende hij, en tegelijk kreeg hij het handje in het oog, dat uit de kleine, maar nog te wijde en zware mouw stak - een verfrommeld blaadje aan een verdorde steel, zou men gezegd hebben, hoogstens een miniatuur van een uitgemergelde oude-vrouwtjeshand. Derwinde kon er niet lang naar kijken, er ging hem een akelig krampachtig gevoel door de buik. Ook de beentjes had hij nu gezien, die niet veel dikker konden zijn dan een liniaal in de losgebreide wollen kousjes die voor een kleine pop gemaakt schenen.

Ach! hebt je dat kindje gezien, steunde Aline, hem met beide handen de arm grijpend. Ze had het wicht in het geel en verschrompeld gezichtje gezien met de donkere, uitdrukkinglooze oogjes die bewegingsloos staarden als de glazen oogen van een opgezet diertje. Ze was er misselijk van geworden.

Och kom, laat ons gaan, had ze zelf gesmeekt, en Derwinde had haar bekommerd naar buitenen dadelijk naar de tram geleid.

Hij dacht er over na, hoe het mogelijk was, dat de ouders van het bijna verstorven kindje een opgewekt gesprek over bloemen konden voeren. Hij mocht nu niet denken aan de aanstaande geboorte. En hij stelde bekommerd vast dat ook zijn vrouw, die bleek en sprakeloos naast hem in de tram zat, de akelige herinnering niet uit haar hoofd kon weren.

Nog vroeg op de avond stelde hij haar voor wat voor te lezen, maar ze verkoos naar bed te gaan. Toen hij enkele minuten later in de slaapkamer kwam, bemerkte hij aan haar roodgevlekt gezicht dat ze geschreid had.

In het algemeen hadden de laatste maanden van de zwangerschap een gelukkig verloop nochtans. Derwinde scheen zich volledig met het leven verzoend te hebben, in afwachting dat zijn schoonste dageraad mocht aanbreken.

In een nanacht van November, toen zich de eerste barenspijnen aankondigden, bracht hij Aline per taxi naar het moederhuis. Toen hij haar in de schemerig verlichte gang ten afscheid kuste, begon zijn kind te sidderen en hij moest zich geweld aandoen, om niet toe te geven aan het ellendig gevoel, dat hij Aline aan haar lot overliet. Hij moest haar hier, terwille van zijn vrouw zelf, en onder het oog van een

[p. 39]

ironisch toekijkende verpleegster, doodgewoon goedendag zeggen, en zou hij haar misschien nog levend weerzien?

Toen hij in de morgen telefoneerde kreeg hij te hooren dat zijn vrouw meer geduld had dan hij en dat het zeker niet vóor middag zou afgeloopen zijn.

In de namiddag hoorde hij een vriendelijke stem door de telefoon, die hem meedeelde dat het niet zoo gemakkelijk ging als men eerst wel verwacht had. Misschien zo u het nog laat op de avond gebeuren.

Inmiddels was de onrust van Derwinde hem bijna ondraaglijk geworden. In de vooravond kreeg hij gelukkig bezoek van Paul Berckhove en Willy De Proost die met hem op nieuws bleven wachten.

Bij middernacht belde hij een laatste maal het moederhuis op. Zijn vriend en zijn schoonbroer staarden in spa nning naar zijn bleek gelaat, waarin de blik verstard was, maar ze slaagden er niet in het tragische nieuws af te lezen dat tot Derwinde was doorgedrongen.

Willy De Proost moest de hoorn voor hem op zijn plaats zetten.

- Welnu? Welnu? drongen ze beiden aan en ze grepen Derwinde, die doodsbleek zag, bij de schouder, omdat ze meenden dat hij van zijn stoel zou vallen, maar hij vermande zich en prevelde met een afwerend gebaar:

- Zij is gered.... Aline...

- En het kind? stamelde Berkhove nog, hoewel hij reeds begrepen had.

- Dood! zei Karel toonloos en hij steunde het voorhoofd in de handpalmen, maar dadelijk stond hij met een ruk overeind.

- Komaan! Nu kunnen we wel naar bed! mompelde hij en hij begon radeloos in de kamer rond te dwalen, zich stootend aan kasten en stoelen, en trachtend in het bijzijn van twee mannen geen uiting aan zijn smart te geven.

Aline kwam de gevolgen van de moeilijke en mislukte geboorte spoedig te boven. Maar ze zag er niet meer zoo blozend en gezond uit als tijdens de laatste maanden van haar zwangerschap. Ze schreide nog veel in de loop van de winter en ook Derwinde kon bij de herinnering aan het verijdeld geluk soms moeilijk het hoofd rechtop houden.

[p. 40]

Maanden lang hadden ze zoo zorgvol de geboorte van hun kind voorbereid en nooit had Karel een oogenblik diep kunnen gelooven, dat ze zich aan een proefneming hadden gewaagd die smartelijk zou mislukken. Was het niet onzinnig zich een dergelijk leed voor te spiegelen? En toch was de onverwachte en volledige vernietiging van zijn schoonste illuzie gekomen. Hij weerde de gedachte van zich af, dat alles, zooals het nu verloopen was, zich in een nabije toekomst kon herhalen.

Maar hun huisdokter had gezegd dat ze er de eerstkomende jaren niet aan hoefden te denken. Toch meende hij dat de bevalling voor het gestel van Mevrouw heilzaam kon geweest zijn. Ze bleef nu best enkele jaren onder dokterstoezicht. Zij was nog jong. Zij en Derwinde moesten nog wat geduld hebben, want het had zich al meer voorgedaan, dat een gelukkige geboorte op een aanvankelijke mislukking gevolgd was, indien er geen haast bij te pas kwam. Mevrouw zou zich intusschen, gedurende twee à drie jaar misschien, stipt aan zijn raad moeten houden en dan was ook voor hen de kans niet uitgesloten...

Derwinde nam die woorden voor goedkoope troost. Hij hoopte niet meer, ofschoon hij voor Allne zijn vaste en terneerdrukkende meening niet liet doorschemeren, dat hij tot aan het einde van zijn dagen gebonden zou blijven aan een vrouw die hem geen kind zou schenken. De voorspiegeling van wat hun verhouding nog worden kon schroefde hem soms angstig de keel dicht. Hij had nog de kracht nu om vriendelijk en zorgzaam voor Aline te zijn, maar zou hij in staat zijn het lot te dragen van een man, die zonder levensdoel oud en nukkig naast zijn vrouw zou worden? En hij kon niet nalaten bitter te worden en de mislukking te vervloeken van het eene leven dat hem geschonken was.

R. Berghen.