Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VIII, II. De provincie Limburg (Meerloo-Zwalmen)

Wijnandsrade.

a. Overblijfselen van een Romeinsch gebouw werden gevonden bij de hoeve Nijthuizen.

Laar.

g. Van het adellijk huis laar is nog over een hardsteenen hoekblok met basementprofiel van een poortingang, thans gebezigd als stoepsteen eener boerderij ter plaatse.

Nijthuizen.

g. Van een vroegere heerenhuizing zijn nog over een paar mergelsteenen muren, een met gevelsteen, waarop: Anno 1757.

Wijnandsrade.

e 1. De r.k. kerk (H. Stephanus), georiënteerd met 8½° noordelijke afwijking, van baksteen gebouwd en met ribgewelven overspannen, bestaat uit: a. een eenbeukig schip van drie traveeën (1750) met oudere mergelsteenen muurgedeelten; b. een smaller en lager koor (het mergelsteenen benedengedeelte XV, het baksteenen bovengedeelte 1750) van één travée en een 5/8-gesloten polygoon; c. een kleinen geheel vierkanten westtoren (1750) met achthoekige spits; d. ten Z. tegen het koor: een mergelsteenen heerenloge (1688, thans vergroot tot sacristie), op het koor geopend met een

[p. 558]

uitgekraagd schuifvensterfront (XVIII B). Schip en koor met steunbeeren (XV, XVIII) en segmentboogvensters (midden-XVIII); ter zijde twee hardsteenen ingangen (1750). De kerk bezit:

Hardsteenen mensa (XV, geschonden).

Communiebank (XIX A?).

Voetstuk van een hardsteenen doopvont (± 1200); een uitgekraagd hardsteenen wijwaterbakje (XVI?) en een roodmarmeren (XVII).

Preekstoel (1806) met baldakijn.

Orgelfront (XVIII?); orgelgalerij (XIX A).

Afgesleten hardsteenen grafzerk (1519); hardsteenen grafzerk (1631), waarop de figuur van Willem van den Bongard, met wapen en kwartierwapens.

Houten beelden: Kruisbeeld (XVI a); Christus Salvator (XVIII); H. Maria Magdalena (XVIII, klein); H. Johannes Nepomucenus (XVIII).

Koperen lichtkroon (XIX a).

Zilverwerk: reliekhouder (midden-XVIII) in monstransvorm; miskelk met wapen (midden-XVIII); een paar ampullen (midden-XVIII).

Koperwerk: gegoten lavaboketel (XV).

Kandelaars: een paar geprofileerde drievoets (XVII), een paar drievoets (XVII B) met getorsten baluster, een paar drievoets met gedraaiden baluster (XVII B), een paar groote gedrevene met knobbelstam (XVII), een paar opschuifbare (± 1700?).

Een paar zgn. spiegels van blakerarmen (± 1700).

Twee wandarmen met spiegels (1814).

Tinnen kinder-begrafeniskruis (midden-XVII).

Koorkap, driestel en twee kazuifels met toebehooren (XVIII).

Twee klokken, waarvan een in 1519 gegoten door Jacob van Venrade en een in 1847 door F. Gaulard te Tongeren.

[p. 559]

Op het kerkhof een steenen grafkruis (XVI) en vele kleine oude kruisen zonder opschrift.

2. Aan den weg naar Hunnekom: een heiligenbeeldhuisje (H. Stephanus), grof mergelsteenen monumentje (XIX A?).

g 1. Het kasteel van wijnandsrade en de kasteelhoeve, omgracht en door een tusschengracht gescheiden, zijn samen aangelegd aan een vierkanten hof. Alle vleugels, op eenige bedrijfslokalen na, zijn twee verdiepingen hoog. De, eenerzijds aan de tusschengracht, anderzijds aan een eigen kasteelbinnenplein gelegen, op het W. uitziende vroegere voorvleugel van het kasteel heeft een drie verdiepingen hooge mergelsteenen vierkante middenpoort, waarvan de doorgang (XVI), voorheen met valbrug, versierd is met gebeeldhouwde koppen; het bovendeel (1726) der poort heeft een gebogen dak, waarop een zeshoekig koepeltje met windvaan (1773); het linkerdeel van dien voorvleugel en de korte (of ingekorte) noordvleugel, met in den eindtopgevel het alliantiewapen-Bongard - Mascherel (1563), zijn opgetrokken van mergel en hebben (veranderde) kruisvensters (inwendig een schouw XVI B en een deur met briefpaneelen); het rechterdeel (XVIII) is opgetrokken van baksteen en onder mansarde-dak (inwendig een schoorsteen Lodewijk XV met schilderingen en een stuczoldering met alliantiewapen-Bongard - Walbott - Bassenheim XVIII b); aan een der vensters een ijzeren raamhekje Lodewijk XIV. De bijna vrijstaande oostvleugel (XVIII A), van baksteen en onder mansarde-dak, heeft hardsteenen boogvensters, een frontonversiering op consoles en bevat eenige eenvoudige wandbetimmeringen en een trap Lodewijk XV. De baksteenen, twaalf vensters breede zuidvleugel, vormt het rechterdeel, de baksteenen zuidvleugel der hoeve het linkerdeel van het tegenwoordige kasteelfront, beide vleugels blijkbaar vereenigd te gelijk met den bouw van de, in 1719 van baksteen opgetrokken drie verdiepingen

[p. 560]

hooge, middenpoort, wier vòòr-topgevel versierd is met Ionische pilasters, voluutkanten en een gebogen fronton; de doorgang, voorheen met ophaalbrug, is met hardsteen omzet; in het front een wapensteen (Bongard) en het jaartal; op den nok een achthoekig koepeltorentje; de segmentboogvensters van den kasteelvleugel met hardsteen omraamd; aan de hofzijde van dien vleugel een hardsteenen deur Lodewijk XV met alliantiewapen-Bongard - Lerode (± 1770); inwendig een schoorsteen met beschildering en een eenvoudige trap Lodewijk XV.

De baksteenen westvleugel der hoeve (XVII A) heeft op de hoeken met mergelbanden versierde, vierkante, vooruitspringende torentjes met, drie hoog, omblokte schietgaten.

De uit bedrijfslokalen bestaande noordvleugel der hoeve draagt op den hoekmakelaar een windvaan: 1773.

Aan den N.O.-hoek van het kasteelterrein en in de breede gracht of vijver vooruitspringende, bevindt zich een ronde heuvel, met fundeeringsresten eener oude versterking.

Zwier.

g. Nr. A 69. Boerderij met twee oude baksteenen vleugels, waarvan de eene nog twee met hardsteen omblokte tusschendorpelkozijnen heeft, de andere, twee verdiepingen hoog, twee dergelijke vensters van kalksteen; ankerjaartal 16(57?).