Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VIII, II. De provincie Limburg (Meerloo-Zwalmen)

[p. 532]

Wansum.

a. Urnen uit een Gallo-Germaansch urnenveld bevinden zich in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. Bij de kerk van Geisteren werden eveneens urnen gevonden.

Geisteren.

e. 1. Van de r.k. kerk (H. Willibrordus), herbouwd in 1865, is alleen oud de vierkante westtoren (1525, gerestaureerd in 1885), georiënteerd met 17° noordelijke afwijking, van baksteen met natuursteenen details, drie gemetselde geledingen hoog, waarvan de onderste twee geschraagd door forsche overhoeksche steunbeeren; achthoekige uitgebouwde traptoren aan de zuidzijde; westingang in vierkante hardsteenen omlijsting, waarboven een borstwering, en een spitsboogvenster, te zamen in een hooge nis; aan elk der zijkanten beneden een fraaie siernis; de tweede en de derde geleding hebben aan elken kant drie spitsboognissen met traceeringen (waaraan veel vernieuwd in 1885), die van de bovenste geleding in haar bovenhelft met galmopeningen; korte, achthoekig ingesnoerde spits. Inwendig een hoog aangezet ribgewelf op ronde schalken met achthoekige torskapiteelen. De kerk bezit:

Grijsmarmeren doopvont (XVIII A).

Gebeeldhouwden preekstoel (grootendeels ± 1700, geen klankbord).

Orgelfront Lodewijk XV.

Twee gebeeldhouwde grafsteenen: een (XVI c) van Jan van Eijll, Heer van Geisteren en Maria van Domburg, en een (XVI) van Jacob van Eyll, Heer van Geijsteren en Elisabeth van Groesbeek.

Houten beelden: Kruisbeeld (XVI, in den triomfboog); Madonna (XVII); H. Johannes den Dooper (± 1700); H. Augustinus (XVIII).

Schilderijen: vier, de Evangelisten voorstellende (XVII,

[p. 533]

paneel); Christus aan het Kruis (altaarstuk XVII B, doek), dergelijke groep (XVIII A, doek); H. Joannes Nepomuc. (± 1700, doek); H. Antonius van Padua (XVIII); H. Willibrordus (XVIII, doek, naar de prent van A. Bloemaert); beweening van Christus (doek, onder Antwerpschen invloed); Madonna (XVIII a, doek, school van Rubens).

Koperen hangkroontje (XVII B) van vijf armen.

Zilverwerk: stralenmonstrans (± 1700; veranderd); ciborie (1694, met wapen); miskelk (XVII); eenvoudigen miskelk (XVII?); miskelk (XIV?; oud?); een paar gedreven zilveren ampullen (XVIII d).

Koperen kandelaars: twee kleine (± 1500); een paar (XVI); een paar gedraaide op driehoekigen postamentvoet (XVIII).

Koorkap (XVIII, met rijk schild); rochet met fraai kanten boord.

Eiken sacristiekast (1722).

Drie klokken, twee (1416), en een in 1692 gegoten door Edmundus Le Febvre.

Op het kerkhof vier steenen grafkruisen, waarvan één met leesbaar jaartal: 1677; tegen een huis een Kruisbeeld (XV d).

2. De h. willibrordus-kapel (hersteld XVII b, gerestaureerd in 1895) is een baksteenen gebouw (± 1600?), bestaande uit één kleine eenbeukige, van voren rechthoekige, aan de andere zijde bij wijze van koor met drie eindvlakken gesloten ruimte; topgevel; ter zijde: kleine steunbeeren en spitsboogvenstertjes. Houten tongewelf. Op den nok (vernieuwd) vierkant klokkespitsje op twee stijlen. In den zijmuur boven den ingang, gedenksteen eener herstelling (1641, met alliantiewapen); achter tegen het koor open neo-gothische bidruimte (XIX). Bij de kapel het ‘Willibrordsputje’. De kapel bezit:

Een altaar met houten retabel (XVIII?), waarin een nis niet houten beeldje van den H. Willibrordus (XVII?) en

[p. 534]

drie paar gegoten koperen drievoetkandelaars met getorsten baluster (XVII B).

g. 1. Het door een gracht omgeven kasteel van geisteren, herbouwd in 1666, afgebrand in 1916, is sindsdien weder opgebouwd. Van het oude kasteel is nog over de hardsteenen Toscaansche zuilenhof (1666), met, beneden, door kruisgewelven overkluisde open galerijen van drie boogopeningen aan elke zijde; boven, in den (thans verlaagden) vensterwand: natuursteenen kwartierwapens en een gevelsteen met het jaartal. De hof werd blijkbaar aangelegd ter verbinding der lokalen van twee rechthoekig aan elkaar sluitende, twee verdiepingen hooge vleugels (XIV? XV?), van groot formaat baksteen gebouwd, één vleugel met vierkanten middenpoorttoren; de andere met een in den galerijhoek uitkomend, rond hoektraptorentje. Aan den rand van het kasteelterras: overblijfselen van een grooten en van een kleinen vierkanten toren; tegen een galerijhoek een vierkant poortgebouw (XVII?), voordien met geveltoppen, thans herbouwd met spits dak; vóór deze poort een brug, naar den, eveneens omgrachten, voorburcht (XVII en XVIII), welke bestaat uit de dienstlokalen, stallen en bergplaatsen en aangelegd is om een rechthoekig, naar het kasteel open plein, één verdieping hoog, gebouwd van baksteen met segmentboognissen en vensters, de deuren met hardsteen omlijst. Midden in den voorvleugel een hoog vierkant poortgebouw met ingezwenkte mansardespits; de poort met hardsteenen geblokte omlijsting en, herplaatst, alliantiewapen-Schellaert-Wittenhorst (1658); aan de hofzijde, zoo rechts als links van de poort, een open hal met twee arcades op een Toscaansche zuil.

2. Nabij de kerk een gecemente gevel met het ankerjaartal 1629.

h. Ter pastorie worden bewaard: een schutterijketting van de schutterij St. Willibrordus, met fraai gedreven en ge-

[p. 535]

stipte laat-gothische borstplaat (XVI), voorstellend den patroonheilige, een vogel (XVI?), en een plaat in hartvorm (midden-XVIII), waarop de heilige gegraveerd.

Wansum.

d. veerhuis met ankerjaartal 1730.

e. 1. Van de vroegere r.k. kerk (H. Michaël) is nog over, als koor eener 1914-1918 gebouwde kerk, het met 10° zuidelijke afwijking georiënteerde, van baksteen opgetrokken en met kruisribgewelven overspannen koor (XV), bestaande uit één travee (met triomfboog) en een 5/8-gesloten polygoon. Eenvoudige steunbeeren, thans met gecemente versnijdingen, smalle spitsboogvensters (met nieuwe natuursteenen harnassen), baksteenen gewelfvelden, mergelsteenen ribben op muurzuiltjes, (thans) staande op kraagsteenen. De kerk bezit:

Romaansche doopvont (± 1200, aanmerkelijk vernieuwd) met vier koppen.

Houten beelden: Madonna (XV); H. Dympna (midden-XVI); H. Oda (XVIII a); H. Michaël met den draak (XVIII A), H. Leonardus (midden-XVIII), Kruisbeeld (± 1700).

Voormalig altaarstuk: Kruisiging (XVII B, doek, onder Vlaamschen invloed).

Gedreven zilveren stralenmonstrans (± 1700; bovendeel gewijzigd); gedreven zilveren ampullen op blad (1788).

Koperen kandelaars: een enkele en een paar kleine gegotene (± 1600); vier paar gegoten drievoets met getorsten baluster (XVII B); een paar geprofileerde drievoets (± 1700); een paar geheel geprofileerde (± 1700).

Twee stel eiken kerkbanken met eenvoudige zijkanten Lodewijk XVI (XIX A).

Eenvoudige sacristiekast Lodewijk XV.

Wijwaterbakje van blauw aardewerk (XVIII).

[p. 536]

Klok, in 1692 hergoten door Ed. Le Febvre.

Op het kerkhof veertien steenen grafkruisen (1631-1788).

In de pastorie worden bewaard drie portretten (een XVIII b, twee XVIII c, doek) van geestelijken, elk met familiewapen.

2. Het kapelletje van St. Michaël, een baksteenen, thans gecement open wegkapelletje (XVIII B), bevat achter een houten balusterhek een Ionisch altaartje (XVIII) met beeldje van den H. Michaël.

g. de spijker (XVII), thans boerenwoning, heeft aan den gevel een schildhoudend leeuwtje (XVI). Een vroegere wapensteen thans naar het kasteel overgebracht.