Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VIII, II. De provincie Limburg (Meerloo-Zwalmen)

Voerendaal.

a. In 1916 werden tusschen Haaren en Voerendaal sporen ontdekt eener Romeinsche begraafplaats; in 1892 bij de pachthoeve Ten Hove de grondslagen eener uitgebreide Romeinsche villa met badinrichting; in 1917 nabij Haaren de resten van een klein Romeinsch gebouw, vervaardigd van Romeinsche dakpannen; en in 1922 in het Stokveld de sporen eener Romeinsche hoeve. Eenig beeldhouwwerk, verder bronzen voorwerpen, glas- en aardewerk, welke op deze vindplaatsen werden aangetroffen, berusten thans in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden en in het museum van het Geschied- en Oudheidkundig Genootschap te Maastricht.

Haaren.

g. Het kasteel haaren, omgeven door grachten, bestaat uit een rechtgestrekten, twee verdiepingen hoogen baksteenen vleugel (XVII en XVIII) onder leien dak, met op elken hoek van het lange voorfront een drie verdiepingen hoogen, vooruitspringenden vierkanten kamertoren, uit wiens mansardespits een met lijstwerken versierde, natuursteenen schoorsteen oprijst; in het midden van het voorfront een slechts weinig voorspringende risaliet met fronton, de inrijpoort bevattende; de vroegere hardsteenen kruisvensters zijn op enkele na, door met hardsteen omlijste vensters vervangen (XVIII B); rechts vóór: het ankerjaartal 1743, waarschijnlijk een verbouwing betreffende; in het tympanon het

[p. 528]

hardsteenen wapen-van Panhuys (na 1770); aan den linker hoektoren een zonnewijzer.

De, uit twee bij den frontvleugel aansluitende zijvleugels en uit een achtervleugel bestaande, baksteenen hoeve (XVII en XVIII), omsluit met het binnenfront van het kasteel een rechthoekigen hof; met hardsteen omraamde deuren en vensters; de linkerbuitenmuur der hoeve opgetrokken van Kunrader steen.

Alhier wordt bewaard een klein klokje, gegoten in 1750.

Kunrade.

g. 1. De woning (XVII-XVIII) der hoeve lindelauf, draagt het ankerjaartal 1724 en bevat een schouw (1627) met natuursteenen Karyatide-pilasters en leeuwconsoles.

2-5. Aan den weg naar Klimmen, woning met ankerjaartal 1718; B 21, gevelsteen met 1767; B 60, poortsluitsteen met 1660 en ankerjaartal 1647; B 61(?), hoekhuis (XVII) met oud stroodak.

Put.

g. 1. De omgrachte oude ridderhuizing puth bestaat thans uit een langwerpig vierkant gebouw onder mansardezadeldak tusschen zijlingsche gebroken topgevels; de vijf vensters breede, boven een onderverdieping twee verdiepingen hooge, baksteenen voorgevel (XVIII) wordt door vier doorgaande natuursteenen blokpilasters in twee smalle zijgedeelten van één vensterbreedte, en een drie vensters breede middenpartij verdeeld; ingang en vensters omraamd met hardsteen, de sluitsteenen der segmentbogen versierd met koppen. Baksteenen linker-zijgevel (XVIII) van drie vensterbreedten, met vensters als voren. Mergelsteenen rechter-zijgevel (XVI A) met laat-gothisch boogfries, en zwaren muur met weinige lichtopeningen. De mergelsteenen achtergevel (XVI) met vergroote vensters (XVII) heeft nog

[p. 529]

twee smalle tusschendorpelvensters; midden op het dak een vierkant torentje.

Vóór, tegenover het huis, de bijbehoorende baksteenen hoeve (XVII en XVIII) van drie vleugels; links de schuren, rechts de woning, in den middenvleugel de stallen; hardsteenen middenpoort, rondboogdeuren, vensters met hardsteenen omlijsting, hier en daar mergel-sierlagen; schietgaten rondom.

2. De putter watermolen (XVII) nog volledig bewaard, is een rechthoekig, baksteenen, met mergellagen versierd gebouw (XVII) met houten molenwerk en bovenslagrad; dit laatste later omsloten.

Ubachsberg.

e. De r.k. kerk (H. Bernardus), een gebouw van 1842, bezit:

Tabernakel Lodewijk XV met troonhemel; roodmarmeren piscina in schelpvorm (± 1700);

Sacristiekast Lodewijk XV, met drie lade-afdeelingen (1750, volgens vier chronogrammen);

Klok, in 1838 gegoten door F.A. Gaulard.

g. Boerderij C 48, ankerjaartal 1833.

Voerendaal.

e. De r.k. kerk (H. Laurentius, de oorspronkelijke kerk in 1049 door Paus Leo IX gewijd), georiënteerd met 7° noordelijke afwijking, bestaat uit a. een eenbeukig baksteenen schip (1842) met gestucadoord spitsbogig tongewelf, in 1916 uitgebreid met b. een dwarsschip en c. een koor; d. een met 3° noordelijke afwijking georiënteerden, effen, van Kunrader blokken opgetrokken toren (XI?), aanvankelijk met smalle lichtspleten, het (jongere) bovengedeelte met door spitsbogen afgesloten galmgaten; achthoekig ingesnoerde spits met ijzeren kruispiron (XVI?); de benedenruimte met

[p. 530]

spitsboogdoorgang (XIII?) naar het schip en een mergelsteenen kruisribgewelf (XV). De kerk bezit:

Houten composiet altaar-retabel (XVIII A; veranderd).

Retabula van twee zijaltaren (XVIII A; veranderd).

Dooven-biechtstoel (1775).

Ronde hardsteenen doopvont met vier koppen en draken (XII B; hersteld; tronk en voet ontbreken; oud houten deksel).

Houten beelden: Madonna (XVII B); kleinere Madonna (XVIII a); Kruisbeeld (midden-XVII); klein Kruisbeeld (XVII B).

Vier schilderijen: voorstellingen van Heiligen (XVIII, doek) in oude lijsten.

Zilverwerk: monstrans (XV B; voet veranderd); stralenmonstrans (XIX a, met onderdeelen Lodewijk XV); ciborium (XIX a).

Koperwerk: Godslamp (XIX a); wijwaterbakje (XVIII). Drie twaalfarmige hangkroontjes en een zesarmig (XIX A). Kandelaars (XIX A): een paar Paaschkandelaars, een paar driearmige, twee paar enkelvoudige en drie paar kleinere. Een koperen bekken (± 1800).

Koorkap (midden-XVIII) en een (XVIII d); driestel (± 1700); kazuifel (XVIII).

Klok, in 1819 gegoten door Clément Drouot en Etienne Regnaud.

Twee houten reliekhouders met tombe en buste (XVII B).

Grafzerk (XV?) met fractuur-letters, en (op het kerkhof) negen hardsteenen grafkruisen (1626-1732).

g. 1. het kasteel cortenbach, op omgracht terrein gelegen, heeft van het middeleeuwsche slot nog over twee ronde hoektorens (XV?) met eenige aansluitende stukken walmuur, alle van Kunrader kalksteen.

Het ‘Kasteel’ is een zeven vensters breed, drie vensters diep, heerenhuis (midden-XVII, verbouwd XVIII c-d) en

[p. 531]

bestaat uit een onderverdieping, een verhoogden beganegrond en een eerste verdieping onder mansardedak; het is opgetrokken van baksteen, met hoekblokken en venster- en deuromramingen van groefsteen; aan den vóór- en den achtergevel een schijnrisaliet met fronton, vóór met het alliantiewapen-Cortenbach-Weijder-Malberg (XVIII c). Inwendig gemoderniseerd; verplaatst: een wapensteen (1713); een steenen latei met wapens (XVIII).

Kleine bijna vrijstaande vleugel (XVIII) met mansardedak.

Aan de andere zijde van de tusschengracht de schilderachtige slothoeve (XVII), langs drie zijden aan een vierkanten hof opgetrokken van baksteen, met omblokte rondboogdeuren en tusschendorpel-vensters, en met twee forsche vierkante hoektorens onder gefatsoeneerde spitsen; een dezer torens, overhoeks geplaatst, bevat de inrijpoort met hardsteenen front (vroeger met valbrug), waarboven het alliantiewapen-Cortenbach-Aspremont Lynden (1725).

2-4. Huis A 35, oude muurgedeelten met mergellagen, windvaan (1789), trap (XVIII), eiken voordeur Lodewijk XVI, schouw met stucversiering Lodewijk XV, paneel met wapen; A 61, woning (XVII); A 85, ankerjaartal 1755; zuidelijk van de kerk, huis met ankerjaartal 1757.

5. Van het voormalig hoenshuis (XIV?) is wellicht over een stuk mergelsteenen muur, deel uitmakende van een ter plaatse verrezen nieuwe hoeve.

Windhagen.

g. De hoeve overst-voerendaal is een baksteenen gebouw (ten deele XVII), dat boven de inrijpoort een vierkanten kamertoren heeft met een spits, waarop een koperen windvaan; omblokte deuren met korfboogdorpels; boven de poort een steen met het alliantiewapen-Pelters-Ghijsens (1684).