Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel XI. De provincie Groningen

Winsum.

a. Een in 1906 in de wierde van Klein-Garnwerd, bij een geraamte van man en paard, gevonden slagzwaard, speerpunten, stijgbeugels en helm (alles Frankisch); voor-

[p. 229]

werpen (terpentijd) uit de wierden van Schillingeham, Valkum en Winsum; kam met beenen handvat, beenen haarnaald, spinsteentje en rond potje (alles terpentijd) uit wierden nabij Winsum en Romeinsche munten, waaronder een van Antoninus Pius, in de nabijheid gevonden, zijn in het Museum van Oudheden te Groningen. Bovendien bevinden zich aardewerk (Germaansch, I), netverzwaringen, spinschijfjes (alles Germaansch), bronzen munten van Constantijn I, vaatwerk en scherven (Frankisch en laat-Saksisch), van hier afkomstig, in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden.

Bellingeweer.

e. Op het kerkhof der afgebroken kerk bevindt zich een gebeeldhouwde zerk met wapens en kwartieren voor Onno Tamminga († 1652).

Maarhuizen.

e. Op het kerkhof der afgebroken kerk liggen nog een groot aantal grafzerken, de oudste uit 1630.

Obergum.

e. De ned. herv. kerk is een uit- en vooral inwendig gewijzigd (o.a. in 1844) gebouw bestaande uit een schip met zadeldaktoren (in oorsprong vermoedelijk XIII A) en een ietwat inspringend, driezijdig gesloten koor (XIV B?). Het gebouw wordt versterkt door eenmaal versneden lichte beeren. Het schip heeft (in den noordwand) een klein rondboogvenster en gedichte rondbogige ingangen. Overigens groote spitsboogvensters (in den noordelijken schipmuur een paar gedicht). De toren (in zijn tegenwoordigen vorm hoofdzakelijk XV?) heeft boven den zuidelijken ingang steenen: 1768 en 1790,

[p. 230]

duidende op herstellingen, de tweede wellicht ook op de ommetseling; eenvoudige ronde galmgaten. In den toren overblijfselen van een koepelgewelf; spitsbogige muraalbogen, een diepe spitsboognis aan de kerkzijde, uitgespaarde trap naar de verdieping. De kerk bezit:

Preekstoel (1780) met gesneden kuippaneelen, trap, enz. Lodewijk XV, met de wapens-Van Nyeveen met -Sichterman en -Vinkers.

Eenvoudige Avondmaalstafel (1790) met marmeren blad.

Bank (XVIIId) met het wapen-Sichterman en.........

Verscheidene zerken, de oudste uit 1611/1634 met wapen.

Twee zilveren Avondmaalsbekers, een gegraveerden (1714, gemerkt H.W.) met het wapen-Polman en -Rengers en een kleinen onversierden (merken: Groningen 1709, Johannes Dronrijp).

Klok, in 1849 door H. van Bergen en Comp. te Midwolde gegoten.

Ranum.

e. Op het kerkhof der verdwenen kerk liggen nog verscheidene zerken, de oudste van 1667.

Winsum.

Brug (1808) met zandsteenen bogen over het diep tusschen Winsum en Obergum.

e. De ned. herv. kerk is een, uitwendig door het inbreken van groote vensters en vooral ook inwendig, gewijzigd middeleeuwsch gebouw met vijfzijdige sluiting (XIII of XIVa?) en zeer zwaar aasgelegden ommetselden toren (XII B, boven den rondbogigen ingang met blokken een cartouche met tekst XVIIb-c en een steen: ‘hersteld in 1900’), te weerszijden waarvan ietwat latere lage vleugels. In den noordmuur der kerk teekenen zich af (Oz.): een spitsboognisje (hagioscoop?) en dicht-

[p. 231]

gemetselde nisjes, en (Wz.): een klein spitsboogvenster. De sluiting heeft grootendeels het afsluitende spitsboog fries behouden. Op het dak behalve aan de noordzijde nog de oude holle en bolle pannen. De toren en de met lessenaarsdak daarbij aansluitende vleugels hebben natuursteenen getande hoeklijsten, aanzetkrullen en (ten deele) omlijstingen der rondbogige galmgaten; van viertot achtkant ingesnoerde naaldspits.

Inwendig een graatgewelf met middenring over de benedenruimte van den toren, die zich met ronde spaarbogen naar de zijruimten opent. De kerk bezit:

Orgeltje met kas (1840?) in den trant Lodewijk XV.

Talrijke zerken, de oudste voor Evertien Tammijnga († 1617) met wapen en een fraai gebeeldhouwde voor ds. Gerrit Aldershof († 1766) en zijn vrouw († 1778).

Offerblok (1692).

Zilveren Avondmaalsbeker (merken: Groningen 1646, M; handvat en tuit later); grooten tinnen schotel (XVII of XVIII) en twee kleine).

Klok, in 1633 gegoten door magister Nicolas Sicmans te Groningen, op kosten der stad Groningen en de gemeente van Winsum, met het stadswapen.

g 1. Op het terrein van den voormaligen ripperdaborg staat reeds sinds XVIII A een boerderij.

2-4. Achtkante molens: koren- en pelmolen met stelling: riet op hout (vóór 1835); korenmolen met stelling: geasfalteerd hout op steen (± 1850); watermolen in den polder Winsumer- en Bellingeweerster Meeden (1900, dikke molen uit Holland).