Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel XI. De provincie Groningen

Uskwerd.

a. Bij fundeeringswerken voor den nieuwen toren der Ned. Herv. kerk werden in 1896 drie zware in een driehoek gelegde tafelvormige granietblokken (oudheidensche rechtspraaksteenen?) aangetroffen. Beenen voorwerpen, netverzwaringen en naalden (late terpentijd) uit de wierde bevinden zich in het Museum van Oudheden te Groningen, evenals een bronzen sleutel (Romeinsch?) uit de wierde Watwerd, een bronzen schijf met knop (VII) met gekleurd email, vaatwerk, beenen, houten, hoornen en ijzeren voorwerpen (alles terpentijd), netverzwaringen, spinsteentjes, kralen, barnsteenen oorhanger, enz., uit die van (Klooster)Wijtwerd.

e. De ned. herv. kerk (H. Jacobus), reeds bestaande vóór 1231, is een, in oorsprong middeleeuwsch, driezijdig gesloten gebouw, naar het schijnt nog met veel tufsteen, dat echter door bepleistering, het inbreken van groote vensters, het sloopen der gewelven (in 1855), de vervanging van den vrijstaanden toren door een hoogen westtoren (1869) zijn karakter geheel heeft verloren. Inwendig zijn nog de inkassingen der gewelven zichtbaar. De kerk bezit:

[p. 211]

Fraaien preekstoel met motieven-Lodewijk XIV en vroeg-Lodewijk XV, op het klankbord een wapen gevierendeeld in 1 en 2 Alberda, in 3 Horenken, in 4 Van Berum met hartschild Alberda.

Twee banken met versieringen, vroeg-Lodewijk XV.

Verscheidene zerken, de oudste van 1698.

Zilveren Avondmaalsbeker (1840).

Twee klokken, o.s. in 1505 door Harmannus en in 1690 door Leonard Walraven(?) gegoten.

g 1. De ‘kruisstee’ heeft een oud gedeelte (1609, blijkens jaartal) met oude langwerpig-smalle (inwendig korfbogig en geprofileerd) vensters met geprofileerden tusschendorpel, gedekt door een zadeldak, waarvoor een puntgevel. Inwendig een goedbewaarde kamer, waarin een schoorsteen (XVIIa), de hooge vuurplaats (met in den achterwand tegels van ± 1700) tusschen gepleisterde karyatiden en gedekt door een natuursteenen kap met, in het fries, wapens en de Blijde Boodschap, waarboven een schuin-toeloopende gemetselde boezem; voorts in deze kamer een bedstede-betimmering (XVIII) en verschillende oudheden.

2. In de boerderij kloosterwijtwerd, ter plaatse van de voormalige Johanniter commanderij Wijtwerd, een geverfde natuursteenen haardomlijsting (1461 of 1464) met geprofileerde wangen en kap, in welker fries de wapens der Johannieterorde en haren toenmaligen commandeur Johannes Munter; voorts een geverfde zandsteenen Vetunica-statie (XVI A) met het ordewapen en schild met lelie. In den tuin een zerk voor Evert Josten († 1652).

3. Achtkante korenmolen met stelling ‘Eva’ (1890); de vorige molen (1818) was een watermolen uit Bedum, die ultimo 1899 afbrandde.