Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel XI. De provincie Groningen

Scheemda.

Eeksta.

e. De ned. herv. kerk, in 1871 gebouwd ter vervanging van een rijzige kruiskerk in den trant van die te Zuidbroek, bezit uit het afgebroken gebouw:

Rijkgesneden preekstoel (1636, trap nieuw), de kuip met ingelegde paneelen tusschen vrijstaande Ionische zuiltjes.

Avondmaalstafel (XVII A).

Twee koperen kaarshouders (XVII).

Orgel (XVIII).

Zilveren Avondmaalsbeker (1764) met in den bodem het wapenstempel van den ambtman Sebo Ockens.

Een aantal zerken ligt omgekeerd als kerkpad op het kerkhof.

Nieuw-Scheemda.

e. De ned. herv. kerk, een rechtgesloten zaalkerk met spitsboogvensters, waarvan in 1661 de eerste steenlegging plaats vond, blijkens een steen met de wapens der eerste kerkvoogden en predikant in den in 1906 vernieuwden voorgevel, bezit:

Eenvoudigen geverfden preekstoel (XVIII B?) met twee koperen tweearmige kaarshouders.

Verscheidene koperen bankkandelaars (XVIII).

Orgel (1695, door Schnitger?).

Eenige zerken o.a. met wapen en hoekmedaillons uit 1668 en 1748 en twee rijke (1762) in stijl Lodewijk XV.

[p. 169]

Twee kroontjes (XVIII), acht-lichts.

Zilveren Avondmaalsschotel (1752, merk van Arnoldus van Essen?) en twee bekers (1826).

g. Achtkante watermolen (1798) in den Westerschen molenpolder.

Scheemda.

e. De ned. herv. kerk is een gewijzigd laat-gothisch, volgens een gedenkbord uit 1896 in 1515 gesticht gebouw, gewijzigd in 1626 door wegbreken der beeren en verlaging der vensters, het inwendige voorts in 1792, de vensters opnieuw in 1852, de westgevel en de omlijsting der vensters inwendig nogmaals in 1888; aan de zuidzijde een rechthoekig uitgemetselde traptoren. Zware en lage vrijstaande toren (XVIa), welks rechtopgaande muren oorspronkelijk werden afgesloten door vier topgevels met zadeldaktrappen, waarvan de oostelijke en westelijke bij den herbouw van het bovengedeelte in 1887 niet wederom zijn aangebracht; natuursteenen portiek Lodewijk XVI met Ionische pilasters en vazen. Inwendig thans een houten zoldering; in den westwand is nog de spitsbogige muraal zichthaar. In den toren een kruisgewelf, welks ribben van vierkante doorsnede samenkomen in een sluitring. De kerk bezit:

Preekstoel (XVII B) met ingelegde paneelen tusschen Korinthische zuiltjes en een stuk van een doophek.

Twee koperen dubbele kaarshouders (XVIII?).

Rijkgesneden laat-gothisch fragment (1526, door magister Johannes Emedensis) van de tribune van het vroegere orgel (volgens het bord in 1740 door A. Hins verbeterd, in 1789 door T.C. Snitger vergroot, in 1874 door een nieuw vervangen), waarvan de prachtige kas met tribune zich bevindt in het Rijksmuseum te Amsterdam.

Bank met fronton (XIX A) en een groot aantal oude

[p. 170]

eiken banken (XVIII); galerij met zuiltjes en snijwerk (XVII) en festoenen Lodewijk XVI (1792, in dit jaar werd de galerij blijkens het bord naar het koor verplaatst).

Talrijke zerken, o.a. voor Albert Horenken († 1598), Tiacktien Tammens († 1628), lieutenant Wypko Hittiens († 1642).

Geverniste koperen kroon, tweemaal zes-lichts en kroontje, zes-lichts (beide 1810).

Avondmaalszilver: beker (merken: gekroonde O, IG), twee schotels (1821) en een grootere (1840), kan (1850).

Twee klokken, een kleine gegoten in 1576 en een groote in 1625 door Claes Sickmans.

g 1-2. Achtkante watermolens in de polders ‘De Dellen’ (1853) en Scheemderzwaag (opgericht in 1878).

Westerlee.

e. De ned. herv. kerk, gebouwd in 1776 ter vervanging van een middeleeuwsch gebouw (H. Georgius), is een zaalkerkje met rondboogvensters, versterkt door aan den voet uitgezwenkte pilasters, met een toren, afgesloten door een piramidaal dak; aan de zuidzijde van den toren een pilasterpoortje, waarboven een gebeeldhouwd natuursteenen opzetstuk Lodewijk XVI, o.a. met opschrift herinnerende aan de stichting en St. Joris den draak verslaande. Inwendig stuc-pilasters en hoofdgestel, gedrukt houten tongewelf. De kerk bezit:

Gelakten preekstoel in stijl Lodewijk XV, met allegorische vrouwefiguren op de kuip, doophek en voorlezerslezenaar Lodewijk XV, een geverfde bank met opzetstuk, waarin het provinciewapen, twee koperen kroontjes, tweemaal zes-lichts (alles uit den bouwtijd).

Orgel (1817).

Gedreven en gegraveerden Avondmaalsbeker (1715, merken: Groningen, Johannes Dronrijp), met voorstel-

[p. 171]

lingen der Annonciatie, Geboorte, Beweening aan het kruis en een daarnaar gevolgden beker (1837).

Klok, in 1760 door J. Borchardt te Enkhuizen gegoten, geschonken door Stad en Lande.

g. Achtkante korenmolen met stelling: hout op steen, houten kap.